داروی آلپرازولام که با نام زاناکس (Xanax®) نیز شناخته می‌شود، یکی از رایج‌ترین داروهای روان‌پزشکی است که ممکن است تاکنون نام آن به گوشتان خورده باشد. این دارو که متعلق به دسته‌ای از داروها به نام بنزودیازپین‌ها است، یک آرام‌بخش سریع‌الاثر بوده و بیشتر در مدیریت اختلالات اضطرابی، به‌ویژه اختلال هراس و اختلال اضطراب فراگیر (GAD) استفاده می‌شود. در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا، قصد داریم تا داروی آلپرازولام یا همان زاناکس را از جهات مختلفی بررسی کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- آلپرازولام در یک نگاه
- آلپرازولام چطور عمل می‌کند؟
- کاربرد قرص آلپرازولام
- پیش از مصرف، پزشک را در جریان چه نکاتی بگذاریم؟
- نحوه مصرف آلپرازولام
- عوارض جانبی آلپرازولام
- علائم و عوارض ناشی از اوردوز
- هشدارهای آلپرازولام
- آیا می‌توان آلپرازولام را با داروی دیگری جایگزین کرد؟
- نحوه نگهداری آلپرازولام
- نکاتی درباره خرید آلپرازولام
- هنگام مصرف آلپرازولام چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
- کلام آخر دکترساینا
- سوالات متداول
آلپرازولام در یک نگاه
جدول اطلاعات دارویی قرص آلپرازولام
| نام علمی | آلپرازولام (Alprazolam) |
| نام‌های تجاری | زاناکس، آپو-آلپراز، آلپروکیم، رازو آلپرازولام |
| شرکت سازنده | شرکت داروسازی تهران دارو، شرکت داروسازی ابوریحان، شرکت داروسازی رازک، شرکت داروسازی عبیدی |
| اشکال | قرص خوراکی سریع رهش، قرص خوراکی آهسته رهش |
| کاربرد | درمان اختلالات اضطرابی، اختلال پانیک یا هراس، اختلال اضطراب فراگیر (GAD)، اختلال آگورافوبیا، بهبود علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS)، بهبود مشکلات خواب به‌ویژه بی‌خوابی آرام‌بخش |
| نحوه مصرف | طبق دستور پزشک، بدون له کردن یا جویدن همراه با یک لیوان آب مصرف شود |
| حداکثر دوز مجاز |
- برای کودکان: مصرف مجاز نیست. - برای بزرگسالان: درمان اضطراب، چهار میلی‌گرم در روز و اختلال هراس ده میلی‌گرم در روز |
| عوارض جانبی | خواب‌آلودگی، احساس سبکی سر، تغییر در میل جنسی |
| موارد منع مصرف |
- افراد مبتلا به بیماری‌های شدید تنفسی و ریوی - افراد مبتلا به بیماری‌های کبدی و کلیوی - افراد با سابقه سوء مصرف مواد مخدر یا الکل |
| هشدارهای مهم |
- خطر سوء مصرف و اعتیاد دارد. - مصرف همراه با الکل یا سایر داروها به‌ویژه داروهای مخدر با عوارض جانبی بسیار جدی از جمله مرگ همراه است. |
| بارداری و شیردهی |
- بارداری: مجاز نیست. - شیردهی: مجاز نیست. |
| وضعیت نسخه | نیاز به نسخه دارد. |
آلپرازولام چطور عمل می‌کند؟
آلپرازولام، به دسته‌ای از داروها به نام بنزودیازپین‌ها تعلق دارد که بر روی مغز و سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارند و اثر آرام‌بخشی دارند. آلپرازولام با افزایش فعالیت برخی از انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند GABA (انتقال‌دهنده عصبی تسهیل‌کننده ارتباط میان سلول‌های مغز) در مغز عمل کرده و به آرام شدن سیستم عصبی کمک می‌کند.
کاربرد قرص آلپرازولام
- درمان اختلالات اضطرابی
- درمان اختلال پانیک یا هراس
- درمان اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
- درمان اختلال آگورافوبیا
- کاهش و درمان اضطراب مرتبط با افسردگی
- بهبود علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS)
- درمان حالت تهوع ناشی از شیمی‌درمانی
- بهبود مشکلات خواب به‌ویژه بی‌خوابی
- آرام‌بخش
علاوه‌براین، آلپرازولام ممکن است برای کاهش ضربان قلب و فشار خون حاد نیز استفاده شود.
آلپرازولام با سایر داروهای ضداضطراب چه فرقی دارد؟
آلپرازولام جزو دسته داروهای بنزودیازپین است که اثربخشی سریع‌تری در مقایسه با سایر داروهای ضداضطراب دارند. همچنین آلپرازولام نسبت به سایر بنزودیازپین‌ها اثربخشی سریع‌تری دارد؛ اما اثر آن نیز سریع‌تر از بین می‌رود. از طرفی، این دارو برای کوتاه‌مدت مناسب است؛ چراکه مصرف طولانی‌مدت آن می‌تواند باعث وابستگی به دارو یا بی‌اثر شدن دارو (ایجاد مقاومت) شود.
پیش از مصرف، پزشک را در جریان چه نکاتی بگذاریم؟
برای پیشگیری از برخی مشکلات، بهتر است پیش از مصرف آلپرازولام نکاتی را با پزشک خود در میان بگذارید. برخی از این نکات عبارت است از:
- حساسیت آلرژیک به آلپرازولام یا سایر بنزودیازپین‌ها مانند دیازپام (والیوم)، لورازپام (آتیوان) و کلونازپام
- لیست کامل داروهای مصرفی مختلف؛ از جمله داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه و حتی داروهای گیاهی
- سابقه شخصی یا خانوادگی سوءمصرف مواد مخدر و الکل
- در صورت بارداری و شیردهی یا تلاش برای باردار شدن
- سابقه اقدام به خودکشی
نحوه مصرف آلپرازولام
- داروی آلپرازولام را دقیقا طبق دستور پزشک مصرف کنید و پیش از مصرف، تمام دستورالعمل‌های موجود بر روی دارو یا بروشور آن را مطالعه کنید.
- هرگز آلپرازولام را در مقادیر بیشتر یا کم‌تر از مقدار تجویزشده مصرف نکنید و اگر میل به استفاده بیشتر از آلپرازولام دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.
- هرگز این دارو را با فرد دیگری، به‌ویژه فردی که سابقه مصرف مواد مخدر یا اعتیاد دارد، به اشتراک نگذارید. سوءاستفاده از این دارو می‌تواند باعث اعتیاد یا حتی مرگ شود.
- بهتر است برای جلوگیری از مشکلات مربوط به معده، قرص آلپرازولام را همراه با غذا مصرف کنید.
دوز مصرف
دوز، شکل دارویی و تعداد دفعات مصرف آلپرازولام به فاکتور‌هایی مانند سن، شرایط بیمار، روند درمان، نحوه واکنش فرد به اولین دوز، شرایط پزشکی او و از همه مهم‌تر به تشخیص پزشک بستگی دارد. مصرف و دوز مصرفی داروی آلپروزولام که در دوزهای 0.۵ و ۱ میلی‌گرم موجود است، حتما باید با تشخیص و تایید پزشک تجویز شود.
حداکثر دوز مجاز مصرف
- برای درمان اضطراب در بزرگسالان: ۴ میلی‌گرم در روز
- برای درمان اختلال هراس در بزرگسالان: 10 میلی‌گرم در روز
طول دوره مصرف
به‌طور‌کلی، آلپرازولام به‌صورت کوتاه‌مدت تجویز می‌شود؛ چراکه مصرف طولانی‌مدت این دارو با احتمال وابستگی و برخی عوارض جانبی جدی همراه است.
اگر یک دوز را فراموش کردیم چه کار کنیم؟
اگر مصرف یک نوبت از داروی آلپرازولام را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. درصورتیکه زمان مصرف نوبت بعدی نزدیک است، نوبت فراموش‌شده را نادیده بگیرید و دوز بعدی را در زمان منظم و همیشگی مصرف کنید. به‌هیچ‌وجه، برای جبران دوز فراموش‌شده، دو دوز از دارو را یک‌جا مصرف نکنید.
چقدر زمان می‌برد تا آلپرازولام اثر کند؟
در مقایسه با سایر بنزودیازپین‌ها، اثرات آلپرازولام ممکن است در عرض ۳۰ دقیقه پس از مصرف احساس شود و حدود ۶ ساعت نیز باقی بماند. البته دفع کامل دارو از بدن می‌تواند تا ۲۴ ساعت طول بکشد. همچنین افرادی که به‌طور منظم آلپرازولام مصرف می‌کنند، ممکن است نسبت به آن تحمل داشته باشند و اثربخشی دارو ممکن است زمان بیشتری طول بکشد یا به شدت قبل احساس نشود.
آیا قطع ناگهانی آلپرازولام مجاز است؟
خیر، به‌هیچ‌وجه مصرف آلپرازولام را بدون مشورت با پزشک خود قطع نکنید؛ چراکه اگر پس از مصرف طولانی‌مدت، به‌طور ناگهانی مصرف این دارو را متوقف کنید، ممکن است با علائم ترک بسیار آزار‌دهنده‌ای مواجه شوید. برای جلوگیری از قطع ناگهانی مصرف، پزشک ممکن است دوز مصرفی را به‌آرامی کاهش دهد.
درصورتیکه پس از قطع مصرف، علائم ترک مانند سردرد، مشکل در خواب، بی‌قراری، توهم، گیجی، افسردگی، حالت تهوع یا تشنج دارید، فورا به پزشک خود اطلاع دهید. علائم ترک ممکن است گاهی برای چند هفته تا چند ماه طول بکشد.
عوارض جانبی آلپرازولام
عوارض جانبی آلپرازولام عبارت است از:
عوارض رایج
- خواب‌آلودگی
- احساس سبکی سر
- تغییر در میل جنسی
- تغییر در الگوها و ریتم گفتار
- احساس غمگینی مفرط
- تحریک‌پذیری
- کمبود اشتها
- لکنت زبان
- مشکل در تمرکز
- لرزش بدن یا سایر مشکلات در کنترل و هماهنگی عضلات
- خستگی یا ضعف غیر‌معمول
عوارض نادر
- تاری دید
- بدن درد
- سوزش، خارش، بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن بدن
- افزایش وزن
- تنگی قفسه سینه
- تغییر رنگ مدفوع و ادرار
- سردرگمی در مورد هویت، مکان و زمان
- سرفه
- کاهش دفعات و حجم ادرار
- مشکل در حرکت
عوارض جدی و خطرناک
- تنفس ضعیف یا کم‌عمق
- بیهوش شدن
- تشنج
- توهم
- رفتار‌های ریسک‌پذیر
- افزایش انرژی
- کاهش نیاز به خواب
- افکار آشفته یا پرحرف بودن
- وابستگی (درصورت مصرف طولانی‌مدت)
علائم و عوارض ناشی از اوردوز
علائم مصرف بیش‌ازحد (اوردوز) آلپرازولام ممکن است شامل خواب‌آلودگی شدید، گیجی، گفتار نامفهوم، ضعف عضلانی و جسمانی، ازدست‌دادن تعادل و هماهنگی، احساس سبکی سر، ضربان قلب آهسته، تنگی نفس، ازهوش‌رفتن یا کما باشد. درصورتیکه این دارو را بیش‌ازحد مجاز مصرف کرده‌‌اید، با اورژانس تماس بگیرید.
هشدارهای آلپرازولام
- آلپرازولام ممکن است باعث سرگیجه یا خواب‌آلودگی شدید شود. بنابراین در طول مصرف این دارو، از انجام کار‌هایی مانند رانندگی و کار با ماشین‌آلات که به هوشیاری و تمرکز حواس نیاز دارند خودداری کنید.
- آلپرازولام، خطر سوءمصرف و اعتیاد دارد که می‌تواند منجربه مصرف بیش‌ازحد و مرگ شود.
تداخلات دارویی
اگر هم‌زمان با آلپرازولام داروهای دیگری نیز مصرف می‌کنید، ممکن است با عوارض شدید‌تری مواجه شوید؛ چرا که بسیاری از داروها می‌توانند با آلپرازولام تداخل داشته باشند. دارو‌هایی را که با آلپرازولام تداخل دارند می‌توان به سه گروه با تداخل شدید، متوسط و خفیف دسته‌بندی کرد.
داروهای با تداخل شدید:
- برخی داروهای ضداضطراب یا خواب‌آور مانند دیازپام (والیوم) و لورازپام (آتیوان)
- برخی داروهای ضد‌افسردگی مانند آمی‌تریپتیلین، فلوکستین، فلووکسامین و سرترالین
- داروهای خاص برای تشنج مانند کاربامازپین، فنوباربیتال، فنی‌توئین و پریمیدون
داروهای با تداخل متوسط:
- داروهای بیهوشی عمومی مانند هالوتان، ایزوفلوران، متوکسی فلوران و پروپوفول
- فنوتیازین‌ها مانند کلرپرومازین و تیوریدازین
- آنتی‌بیوتیک‌ها مانند سایمتیدین، دیگوکسین، اریترومایسین و کلاریترومایسین
داروهای با تداخل خفیف:
- داروهای خاص برای عفونت‌های قارچی مانند کتوکونازول و ایتراکونازول
- آنتی‌هیستامین‌ها مانند کلرفنیرامین و پرومتازین
تداخلات غذایی
آلپرازولام با هیچ ماده غذایی خاصی تداخل ندارد؛ بنابراین در طول دوره مصرف این دارو می‌توانید رژیم غذایی معمول خود را داشته باشید.
مصرف همراه با الکل
کاهش هوشیاری، گیجی و عدم تعادل از عوارض شایع آلپرازولام هستند؛ بنابراین در طول دوره درمان با این دارو از مصرف الکل و نوشیدنی‌های حاوی الکل پرهیز کنید، چراکه عوارض این دارو را تشدید می‌کنند. همچنین، مصرف هم‌زمان الکل و آلپرازولام اثرات آرام‌بخشی و خواب‌آلودگی را نیز تشدید می‌کند و می‌تواند باعث اختلال در قضاوت، هماهنگی، تعادل و کاهش سرعت واکنش به محرک‌ها شود.
علاوه‌براین، مصرف آلپرازولام با الکل می‌تواند باعث کندتر شدن تنفس شده و در طولانی‌مدت منجربه یک مشکل جدی به نام دپرسیون تنفسی شود. نوسانات خلقی، پرخاشگری، مشکلات گوارشی، مانند معده درد و حالت تهوع از دیگر عوارض مصرف هم‌زمان آلپرازولام با الکل است.
محدودیت سن
مصرف آلپرازولام در افراد زیر ۱۸ سال مجاز نیست و به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود. این دارو همچنین در افراد بالای ۶۵ سال نیز باید با‌احتیاط و مراقبت بیشتری مصرف شود؛ چراکه افراد مسن ممکن است نسبت به عوارض جانبی آلپرازولام، به‌ویژه ازدست‌دادن هماهنگی و خواب‌آلودگی شدید، حساسیت بیشتری نشان دهند.
گروه‌های خاص یا پرخطر
مصرف آلپرازولام برای برخی از گروه‌های خاص خطرناک است؛ ازجمله:
- افراد مبتلا به بیماری‌های شدید تنفسی و ریوی
- افراد مبتلا به بیماری‌های کبدی و کلیوی
- افراد با سابقه سوءمصرف مواد مخدر یا الکل
- سابقه آپنه خواب (وقفه تنفسی در طول خواب)
- سابقه تشنج
- سابقه ابتلا به اختلال افسردگی و دوقطبی
بارداری و شیردهی
مصرف آلپرازولام در دوران بارداری و شیردهی به دلیل احتمال آسیب به جنین و نوزاد و عوارض شدید، توصیه نمی‌شود.
آیا می‌توان آلپرازولام را با داروی دیگری جایگزین کرد؟
درصورتیکه در طول دوره مصرف با آلپرازولام، علائم بیماری بهبود نیابد یا با عوارض جدی و واکنش‌های آلرژیک همراه باشد، می‌توان آن را با داروهای زیر جایگزین کرد:
- فلورازپام
- لورازپام
- میدازولام
- اگزازپام
- اس تازولام
- کلردیازپوکساید
- دیازپام
نحوه نگهداری آلپرازولام
این دارو را در دمای اتاق، دور از رطوبت و نور مستقیم خورشید و خارج از دسترس کودکان نگهداری کنید.
نکاتی درباره خرید آلپرازولام
اگرچه آلپرازولام را شرکت‌های داروسازی مختلفی با نام‌های تجاری متفاوتی تولید می‌کنند، اما هیچ‌یک از آن‌ها از لحاظ اثربخشی تفاوتی با یک‌دیگر ندارند.
اشکال دارویی موجود
داروی آلپرازولام به صورت قرص آهسته رهش (Slow Release: قرص‌هایی که به‌آرامی در بدن آزاد می‌شوند)، قرص پیوسته‌رهش (Sustained Release: قرص‌هایی که اثر آن‌ها طولانی است و پیوسته در بدن آزاد می‌شود)، قرص مکیدنی و محلول خوراکی تولید می‌شود که البته اشکال قرص آهسته‌رهش و محلول خوراکی در بازار ایران در دسترس نیست.
دوزهای موجود
این دارو در دوزهای ۰.۵، ۱ و ۲ میلی‌گرم در دسترس است.
شرکت‌های تولیدکننده
شرکت‌های داروسازی تولیدکننده آلپرازولام در کشور عبارت است از:
- شرکت داروسازی تهران دارو
- شرکت داروسازی ابوریحان
- شرکت داروسازی پورسینا
- شرکت داروسازی رازی
- شرکت داروسازی عبیدی
نام‌های تجاری موجود در ایران
آلپرازولام را با نام‌های تجاری زیر می‌توانید خریداری کنید:
- زاناکس
- آپو-آلپراز
- آلپروکیم
- رازو آلپرازولام
- نیراوام
وضعیت نسخه آلپرازولام
ازآنجایی‌که آلپرازولام جزو داروهای ضد‌افسر‌گی و ضداضطراب است و مصرف خودسرانه و طولانی‌مدت آن خطر وابستگی و اعتیاد و همچنین بروز عوارض منفی به‌همراه دارد، خرید و مصرف آن تنها با نسخه پزشک امکان‌پذیر است.
هنگام مصرف آلپرازولام چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
در طول دوره مصرف آلپرازولام، اگر هر یک از علائم زیر را مشاهده کردید، هر چه سریع‌تر به مراکز درمانی مراجعه کنید:
- تنگی نفس شدید
- توهم
- ضربان قلب نامنظم
- مشکل در تمرکز
- افت فشار خون
- بی‌خوابی
- افکار غیرطبیعی
- تشنج
- تورم صورت، زبان یا گلو
- خارش و بثورات پوستی
کلام آخر دکترساینا
آلپرازولام یکی از داروهای موثر برای درمان اضطراب، بی‌خوابی و حملات پانیک است. این دارو اثربخشی بالایی دارد، اما درصورتیکه بدون تجویز پزشک و بیشتر از دوز توصیه‌شده مصرف شود، منجر به اعتیاد دارویی می‌شود. بنابراین اگر شما هم تحت درمان با آلپرازولام هستید، بهتر است در مورد دوز و طول دوره مصرف با پزشک خود مشورت کرده و در صورت مشاهده هرگونه عوارض جانبی این دارو در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.
سوالات متداول
قرص آلپرازولام ۱ برای درمان اختلالات اضطرابی، هراس و اضطراب مرتبط با افسردگی تجویز می‌شود.
قرص آلپرازولام ۰.۵ با کاهش سرعت سیستم عصبی مرکزی به کاهش علائم اضطراب و حملات پانیک کمک می‌کند و از این‌رو معمولا برای درمان اختلالات اضطرابی و همچنین بی‌خوابی تجویز می‌شود.
خواب‌آلودگی، سرگیجه یا سبکی سر، مشکل در تمرکز، تغییر اشتها، تحریک‌پذیری، سردرد، مشکل در تعادل و خشکی دهان از جمله رایج‌ترین عوارض قرص آلپرازولام ۰.۵ است.
آلپرازولام یکی از داروهای ضداضطراب و ضد‌افسردگی با اثربخشی قوی است. این دارو با ایجاد احساس آرامش و کاهش اضطراب، باعث خواب‌آلودگی می‌شود. اگرچه این دارو اگر بین ۲۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از خواب مصرف شود، می‌تواند به عنوان یک داروی خواب‌آور قوی نیز عمل کند، اما با‌این‌حال، آلپرازولام به‌عنوان یک داروی موثر برای مشکلات خواب در طولانی‌مدت درنظر گرفته نمی‌شود.