ممکن است تا‌کنون با افرادی مواجه شده باشید که وابستگی شدید عاطفی به دیگران، اعتمادبه‌نفس کم و همچنین درماندگی و ناتوانی زیادی دارند. این موارد را می‌توان نشانه‌هایی از اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder) عنوان کرد. اختلالات شخصیت، الگوهای رفتاری پایداری هستند که با هنجارهای فرهنگی مغایرت دارند و می‌توانند تاثیرات منفی زیادی بر فرد و اطرافیان او بگذارند. در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا، به توضیح جامع و کامل‌تری از اختلال شخصیت وابسته یا همان DPD می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
اختلال شخصیت وابسته چیست؟
اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder یا به اختصار DPD) یک اختلال بلندمدت (مزمن) است و به عنوان یک نیاز بسیار شدید برای دریافت مراقبت و توجه از سوی دیگران تعریف می‌شود. ترس از تنها ماندن و رها شدن توسط دیگران، وابستگی شدید به دیگران، احساس درماندگی، تسلیم شدن، ناتوانی در تصمیم‌گیری‌های روزمره، نیاز به مراقبت و اطمینان دائمی از حضور دیگران نشانه‌هایی از این اختلال هستند. فرد مبتلا به DPD برای نیازهای عاطفی یا فیزیکی خود به افراد نزدیک متکی است و ممکن است از دید اطرافیان فردی بدون توانمندی و اعتمادبه‌نفس به نظر برسد.
این اختلال کمتر از یک درصد از بزرگسالان را درگیر می‌کند. DPD در زنان کمی بیشتر از مردان شایع است و 0.6 درصد از زنان در مقایسه با ۰.۴ درصد مردان، به این اختلال مبتلا هستند. (منبع: Cleveland Clinic)
به گفته وبسایت Cleveland Clinic:
اختلال DPD یک اختلال شخصیتی کلاستر C (سومین دسته اختلالات شخصیت در طبقه‌بندی بیماری‌های روان) است که با نشانه‌هایی چون نیاز شدید به دیگران، رفتار مطیعانه، اتکا به دوستان یا خانواده برای تصمیم‌گیری، احساس ناراحتی و غم هنگام تنهایی، ترس از طرد شدن، ناتوانی در تنهایی و ترس از رها شدن همراه است و معمولاً اولین علائم آن در اوایل تا اواسط بزرگسالی نشان داده می‌شوند.
نشانه‌ها و علائم اختلال شخصیت وابسته
فرد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته ممکن است چندین نشانه رفتاری داشته باشد، از جمله:
- مشکل در تصمیم‌گیری‌های ساده روزمره بدون دریافت نظر دیگران
- مشکل در شروع یک کار به‌تنهایی
- ناتوانی در مراقبت از خود
- اقدام به کارهای نا‌معقول برای دریافت حمایت و توجه دیگران
- نیاز به بر عهده گرفتن مسئولیت جنبه‌های مختلف زندگی خود از سوی دیگران
- پرهیز از ابراز ناراحتی در روابط به دلیل ترس ازدست‌دادن افراد
- احساس ناراحتی و غم شدید به‌ویژه هنگام تنهایی
- ترس شدید از رها شدن و احساس درماندگی هنگام پایان یافتن روابط
- بروز رفتارهای منفعلانه و درمانده
- وابستگی شدید به اطرافیان
- وارد شدن به رابطه‌ای دیگر، بلافاصله پس از پایان یافتن یک رابطه
- حساسیت بیشازحد به انتقاد
- بدبینی و عدم اعتمادبه‌نفس
- اجتناب از مخالفت با دیگران به دلیل ترس ازدست‌دادن حمایت یا تایید آن‌ها
- تحمل بدرفتاری از سوی دیگران
- اولویت قرار دادن نیازهای دیگران بر نیازهای خود
- تحمل آزار جسمی، جنسی یا عاطفی
تفاوت اختلال شخصیت وابسته، اختلال شخصیت اجتنابی و اختلال شخصیت وسواسی-جبری چیست؟
این اختلالات علی‌رغم شباهت‌هایشان، تفاوت‌های جدی با هم دارند. در جدول زیر به مقایسه این اختلالات می‌پردازیم:
تفاوت اختلال شخصیت وابسته، اختلال شخصیت اجتنابی و اختلال شخصیت وسواسی-جبری
| علائم | شخصیت وابسته | شخصیت اجتنابی | وسواسی-اجباری |
| وابستگی و ترس از رهایی | نیاز شدید به حمایت دیگران | ترس شدید از انتقاد یا نفی شدن | ترس از رها شدن و جدایی؛ به دنبال تایید بودن |
| روابط اجتماعی | بسیار وابسته به دیگران | اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی | روابط تصنعی و کم‌عمق |
| تصمیم‌گیری | مشکل در تصمیم‌گیری مستقل | اجتناب از موقعیت‌های نیازمند تصمیم‌گیری | مشکل در تصمیم‌گیری بدون تایید دیگران |
| عزت نفس | اغلب ضعیف، به دنبال تایید دیگران | اغلب ضعیف، ترس از ناکافی بودن | متغیر |
| اضطراب و تنهایی | مضطرب وقتی بدون حمایت است | ترس از ارزیابی منفی و نفی شدن | اضطراب شدید |
| رفتارها | رفتارهای وابسته، به دنبال تایید | اجتناب اجتماعی، بی‌میل به معاشرت | رفتارهای تکرارشونده برای کاهش اضطراب |
| پذیرش مشکل | ممکن است وابستگی را به عنوان مشکل نشناسد. | ممکن است الگوهای اجتنابی را تشخیص دهد. | وسواس را غیرمنطقی می‌داند. |
علت اختلال شخصیت وابسته
اختلال DPD، یکی از ناشناخته‌ترین انواع اختلالات شخصیت است و علت دقیق آن مشخص نیست؛ اما تصور می‌شود که یک یا ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، رشدی، خلقی و روانی در ایجاد آن نقش دارند. برخی از محققان بر این باورند که سبک فرزندپروری مستبدانه یا بیشازحد محافظ میتواند منجر به ایجاد ویژگی‌های شخصیتی وابسته در افراد مستعد ابتلا به این اختلال شود. برخی از دیگر دلایلی که می‌توانند در ابتلای فرد به اختلال شخصیت وابسته نقش داشته باشند عبارت است از:
- ژنتیک: داشتن سابقه خانوادگی اختلالات شخصیت، فرد را میتواند مستعد ابتلا به اختلال شخصیت وابسته کند.
- محیط: بهطورکلی عوامل محیطی مانند استرس‌های روزمره زندگی و نحوه تعامل با دیگران مثل حضور در رابطه آزاردهنده و طولانی‌مدت تجربیات ما را شکل می‌دهند و می‌توانند عامل اختلالات شخصیتی باشند.
- تجربه سوءاستفاده: افرادی که سابقه روابطی همراه با توهین و سوءاستفاده دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به DPD هستند.
- تروما‌های دوران کودکی: کودکانی که تجربه کودک‌آزاری (از جمله آزار کلامی، فیزیکی و جنسی)، بی‌توجهی و اتفاقات ناخوشایند مانند طلاق، مرگ والدین و … داشته‌اند، ممکن است در بزرگسالی دچار DPD شوند.
- برخی رفتارها و باور‌های عمیق فرهنگی، مذهبی یا خانوادگی: برخی از افراد ممکن است به دلیل برخی رفتارها و باور‌های فرهنگی یا مذهبی، دچار DPD شوند.
عوامل خطر: چه کسانی در معرض ابتلا به اختلال شخصیت وابسته قرار دارند؟
برخی از ریسک‌فاکتور‌های ابتلا به اختلال شخصیت وابسته عبارت است از:
- جنسیت مونث
- داشتن والدین بیشازحد مستبد
- داشتن سابقه خانوادگی اختلالات اضطرابی
عوارض اختلال شخصیت وابسته
عدم اقدام به درمان به‌موقع اختلال شخصیت وابسته ممکن است با عوارض زیر همراه باشد:
- تشدید علائم
- بروز اختلالات خواب
- سوءمصرف مواد
- بروز اختلال افسردگی، اختلالات اضطرابی، اختلال هراس، اختلال شخصیت اجتنابی و اختلال شخصیت وسواسی-اجباری (OCPD)
- بروز مشکلات مزمن در سلامتی
- اضافه‌وزن
- بروز افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی
- افزایش احتمال تجربه آزار جسمی، عاطفی یا جنسی
چه زمانی از متخصص کمک بگیریم؟
مانند دیگر اختلالات روان، در اختلال شخصیت وابسته نیز دریافت سریع کمک به‌محض بروز علائم، میتواند مشکلات و تاثیرات منفی ناشی از این اختلال را کاهش دهد. توصیه می‌شود به‌محض مواجهه با اولین نشانه‌های اختلال شخصیت وابسته که در بخش‌های قبلی به آن‌ها اشاره کردیم، برای درمان از یک متخصص (روانشناس بالینی یا روان‌پزشک) کمک بگیرید. متخصصان سلامت روان می‌توانند با ارائه طرح‌های درمانی، به شما در مدیریت افکار و رفتارهایتان کمک کنند.
تشخیص اختلال شخصیت وابسته
در تشخیص اختلال DPD، اگر برخی یا تمام علائم ذکرشده در قسمت‌های قبل در فرد وجود داشته باشد، متخصص سلامت روان ارزیابی و تشخیص را با گرفتن یک تاریخچه پزشکی و احتمالاً یک معاینه فیزیکی اولیه آغاز کرده و سپس از معیارهای تشخیصی نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روان‌پزشکی آمریکا (DSM-5) و ابزارهای مصاحبه و ارزیابی ویژه مانند تست‌های روانشناسی طراحی‌شده استفاده می‌کند. ازآنجایی‌که شخصیت در طول دوران کودکی و نوجوانی تکامل می‌یابد، معمولاً امکان تشخیص اختلال شخصیت وابسته تا سن ۱۸ سالگی وجود ندارد.
معیارهای تشخیصی DSM-5 برای اختلال شخصیت وابسته
متخصصین سلامت روان، تشخیص اختلال شخصیت وابسته را بر اساس معیارهای این بیماری در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روان‌پزشکی آمریکا (DSM-5) انجام می‌دهند. معیارهای تشخیصی DSM-5 برای اختلال شخصیت وابسته، شامل یک الگوی پایدار از حداقل پنج مورد از موارد زیر است:
- مشکل در تصمیم‌گیری بدون دریافت توصیه و اصرار بیشازحد از طرف دیگران
- نیاز شدید به دیگران برای بر عهده گرفتن مسئولیت مهم‌ترین جنبه‌های زندگی خود
- مشکل در مخالفت با دیگران به دلیل ترس ازدست‌دادن حمایت یا تایید آن‌ها
- عدم اطمینان به توانایی‌های خود
- عدم استقلال برای تصمیم‌گیری
- تمایل به انجام کارهای ناخوشایند و نا‌معقول برای جلب حمایت و توجه دیگران
- احساس ترس، تنهایی، ناراحتی و درماندگی به دلیل عدم اطمینان از توانایی در مراقبت از خود
- نیاز فوری به ایجاد یک رابطه جدید در صورت پایان یافتن یک رابطه دیگر
- افکار منفی راجع به خود مانند «من دوست داشتنی نیستم»
درمان اختلال شخصیت وابسته
درمان اختلالات شخصیتی دشوار است، زیرا افراد مبتلا به این اختلالات دارای الگوهای ریشه‌ای عمیقی از تفکر و رفتار هستند که سال‌های زیادی در آن‌ها وجود داشته‌اند؛ اما بهطورکلی، درمان اختلال DPD مانند اغلب اختلالات روان‌پزشکی دیگر از دو بخش روان‌درمانی و دارودرمانی تشکیل می‌شود.
۱. روان‌درمانی
روان‌درمانی، درمانی موثر برای اختلالات شخصیت است که هدف آن کمک به فرد برای کشف انگیزه‌ها و ترس‌های مرتبط با افکار و رفتار است. در درمان اختلال DPD نیز، روان‌درمانی بخش مهمی از درمان را تشکیل می‌دهد. هدف این درمان، کمک به فرد مبتلا برای فعال‌تر و مستقل‌تر شدن و یادگیری نحوه ایجاد روابط سالم است. دو نوع تکنیک روان‌درمانی که در درمان اختلال DPD به کار برده می‌شود عبارت است از:
- درمان روان‌پویشی (Psychodynamic therapy): این روش درمان بر ریشه‌های روانی و عاطفی فرد تمرکز دارد. در این تکنیک به فرد کمک می‌شود تا از طریق خود‌بازتابی، به روابط مشکل‌ساز و الگوهای رفتاری در زندگی خود نگاه کند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند تا بتوانند خود را بهتر درک کنند و نحوه ارتباط خود را با محیط و افراد دیگر تغییر دهند.
- درمان شناختی رفتاری (CBT): درمان شناختی رفتاری، یک نوع درمان ساختاریافته و هدف‌گرا است که در آن درمانگر به فرد کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را از نزدیک ببیند و متوجه تاثیر افکار منفی نا‌کارآمد بر اعمال خود شود. فرد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته میتواند از طریق CBT، با افکار و رفتارهای منفی آشنا شود و الگوها و عادات فکری سالم‌تری را اتخاذ کند.
۲. دارودرمانی
درمان دارویی به‌خودی‌خود معمولاً مشکلات اصلی ناشی از اختلال شخصیت DPD را درمان نمی‌کند و درحال‌حاضر هیچ دارویی وجود ندارد که بتواند اختلالات شخصیت از جمله اختلال شخصیت وابسته را درمان کند؛ اما خیلی از افراد مبتلا به DPD از مشکلات مرتبط، مانند افسردگی یا اضطراب نیز رنج می‌برند. ازاین‌رو، مصرف دارو‌هایی برای اضطراب و افسردگی میتواند درمان DPD را آسان‌تر کند.
زندگی با اختلال شخصیت وابسته
اختلال شخصیت وابسته میتواند بر جنبه‌های مختلفی از زندگی فرد تاثیرات منفی بگذارد. ازآنجایی‌که درمان اختلال DPD یک درمان طولانی‌مدت است، چگونگی مواجهه با علائم آن در طول زندگی موضوع مهم و قابل توجهی به شمار می‌آید. بسیاری از افراد مبتلا به DPD می‌توانند طی جلسات روان‌درمانی یاد بگیرند که چگونه انتخاب‌ها و رفتارهای مستقل‌تری در زندگی داشته باشند.
کلام آخر دکترساینا
اختلال شخصیت وابسته (DPD)، بهطورکلی با احساس نیاز بیشازحد به دیگران تعریف می‌شود که میتواند تاثیرات منفی بر زندگی فرد داشته باشد. مهم‌ترین و اصلی‌ترین تاثیر منفی این اختلال، دشوار بودن خروج از روابط ناسالم به دلیل احساس نیاز و ترس از طردشدگی و آسیب‌های فراوانی است که فرد به دنبال آن تجربه می‌کند. بنابراین، اگر این علائم را در خود می‌بینید، توصیه می‌کنیم با یک روانشناس یا روان‌پزشک مشورت کنید.
سوالات متداول
بله، یکی از ویژگی‌های اصلی این اختلال وابستگی بیشازحد فرد و مطیع بودن او است. این افراد به دلیل وابستگی بیشازحد ممکن است نتوانند از یک رابطه ناسالم بیرون بیایند و در روابط عاطفی و اجتماعی خود دچار مشکلات متعددی شوند.
با توجه به آمار و ارقام، زنان بیشتر از مردان به این اختلال شخصیتی مبتلا می‌شوند.
افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، معمولا بسیار مطیع‌اند و به دلیل ترس از جدایی و طردشدگی حاضرند به هر قیمتی رابطه خود را حفظ کنند. بنابراین ممکن است در صورت داشتن رابطه‌ای ناسالم، توانایی رها کردن شریک زندگی خود را نداشته باشند.
بهطورکلی، نمی‌توان از اختلال شخصیت وابسته پیشگیری کرد، اما درمان به‌موقع میتواند در کاهش مشکلات ناشی از این اختلال در روابط خانوادگی، دوستی و عاطفی بسیار کمک‌کننده باشد. روان‌درمانی، درمانی است که روش‌های مقابله‌ای موثر را به فرد مستعد ابتلا به این اختلال آموزش می‌دهد و گذراندن جلسات آن میتواند از تشدید علائم این اختلال پیشگیری کند.
| نام بیماری | اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder) |
| تخصص مربوطه | روان‌پزشکی |
| علائم | مشکل در تصمیم‌گیری‌های ساده روزمره، ترس شدید از تنهایی و رها شدن، اقدام به کارهای نا‌معقول برای دریافت حمایت و توجه دیگران، احساس درماندگی، وابستگی شدید به اطرافیان، عدم اعتماد به نفس، اولویت قرار دادن نیازهای دیگران بر نیازهای خود. |
| عوارض | اختلالات خواب، سوءمصرف مواد، بروز اختلال افسردگی، اختلالات اضطرابی و فوبیا، بروز مشکلات مزمن در سلامتی، اقدام به خودکشی، افزایش احتمال تجربه آزار جسمی، عاطفی یا جنسی. |
| علت | ژنتیک، عوامل محیطی، تجربه سوءاستفاده، تروما‌های دوران کودکی، برخی رفتارها و باور‌های خانوادگی |
| موارد ریسک بالای ابتلا | زن بودن، سبک تربیتی دوران کودکی، سابقه ابتلا به اختلالات اضطرابی و بیماری‌های جسمی در دوران کودکی و نوجوانی |
| روش‌های تشخیص | ابزارهای مصاحبه و ارزیابی ویژه مانند تست‌های روانشناسی |
| روش‌های درمان | دارودرمانی و روان‌درمانی |
| میزان شیوع | کمتر از یک درصد از بزرگسالان |
| آمار ایران | آمار دقیقی در دست نیست. |