اضطراب اجتماعی: علت و بهترین شیوه درمان

 اضطراب یا معذب بودن در موقعیت‌های اجتماعی تقریبا برای همه احساس آشنایی است. صحبت کردن جلوی جمع، وارد شدن به یک محیط ناآشنا یا ملاقات کردن با افراد برای اولین بار موقعیت‌هایی هستند که می‌تواننداضطراب‌آور باشند اما اکثر افراد از پس این موقعیت‌ها بر می‌آیند. 

اما همین موقعیت‌ها ممکن است برای مبتلایان به اختلال اضطراب اجتماعی، اضطراب و فشار روانی غیرقابل تحملی ایجاد کنند. برای این افراد حتی برخی تعاملات اجتماعی ساده مثل خوش‌وبش کردن و ارتباط چشمی هم ممکن است ناخوشایند باشد.

با ما همراه باشید تا اختلال اضطراب اجتماعی، علائم، علت‌ها و ویژگی‌های آن را بررسی کرده و نگاهی به روش‌های درمانی و کمکی برای افراد مبتلا به این اختلال بیندازیم.

اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟

اختلال اضطراب اجتماعی یکی از اختلال‌های روانپزشکی شایع است. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند وقتی در شرایطی قرار می‌گیرند که ممکن است توسط دیگران قضاوت یا ارزیابی شوند، دچار علائم اضطراب یا ترس می‌شوند. صحبت کردن در جمع، ملاقات با افراد ناآشنا، قرارهای عاشقانه، مصاحبه شغلی، پاسخ دادن به سؤالات در کلاس یا صحبت‌کردن با فروشنده در یک فروشگاه از جمله موقعیت‌هایی است که می‌تواند علائم اضطراب و ترس را در این افراد برانگیزد. کارهای روزمره مثل غذاخوردن یا صرف نوشیدنی در مقابل دیگران یا استفاده از توالت عمومی نیز ممکن است در این افراد ایجاد ترس و اضطراب کند. 

ترسی که افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی در موقعیت‌های اجتماعی به آن دچار می‌شوند آنقدر شدید است که فرد فکر می‌کند نمی‌تواند آن را کنترل کند. برای برخی افراد این ترس ممکن است مانع سرکار رفتن، رفتن به مدرسه یا انجام کارهای روزمره شود. سایر افراد ممکن است بتوانند این فعالیت‌ها را انجام دهند اما با ترس و اضطراب بسیار زیاد. افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است از هفته‌ها قبل از یک رویداد اجتماعی، نگران آن باشند. 

بعضی از افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی هنگام تعاملات اجتماعی مشکلی ندارند اما هنگام اجرا کردن دچار اضطراب می‌شوند. این افراد هنگام صحبت کردن جلوی جمع، رقابت در مسابقات ورزشی، یا اجرای یک قطعه موسیقی روی استیج دچار علائم اضطرابی می‌شوند. 

اختلال اضطراب اجتماعی معمولاً در اواخر کودکی شروع می‌شود و در زنان شیوع بیشتری دارد. تفاوت جنسیتی در شیوع این اختلال در نوجوانی و اوایل بزرگسالی برجسته‌تر است. بدون درمان، اضطراب اجتماعی ممکن است تا سال‌ها یا حتی کل عمر پایدار بماند.

به گزارش انجمن اضطراب و افسردگی آمریکا، ویژگی اصلی اختلال اضطراب اجتماعی، اضطراب یا ترس شدید از قضاوت شدن، ارزیابی منفی از سوی دیگران یا طرد شدن در یک موقعیت اجتماعی یا هنگام اجرای یک عمل است. افرادی که اختلال اضطراب اجتماعی دارند ممکن است نگران این باشند که دیگران متوجه اضطراب آن‌ها شوند (مثلا سرخ شوند یا تپق بزنند) یا دیگران آن‌ها را احمق، بی‌دست‌وپا یا خسته‌کننده ارزیابی کنند. در نتیجه، این افراد اغلب از انجام دادن کارها در جمع یا شرکت در موقعیت‌های اجتماعی پرهیز می‌کنند و زمانی که امکان اجتناب نباشد، اضطراب و رنج شدیدی را متحمل می‌شوند. با وجودی که فرد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی می‌داند که ترس او بیش از اندازه و غیرمنطقی است، اما اغلب در مقابل این ترس و اضطراب احساس ناتوانی می‌کند.

---

علائم اختلال اضطراب اجتماعی

خجالت یا معذب شدن در برخی موقعیت‌ها لزوماً نشانه اختلال اضطراب اجتماعی نیست، به ویژه در کودکان. میزان آرامش افراد در موقعیت‌های اجتماعی بسته به صفات شخصیتی و تجربیاتی که دارند متفاوت است. بعضی افراد به صورت طبیعی کم‌حرف‌تر هستند در حالی که بعضی دیگر معاشرتی‌تراند.

برخلاف نگرانی معمولی، اختلال اضطراب اجتماعی با ترس، اضطراب و اجتنابی همراه است که در روابط، امور روزمره، کار، تحصیل و دیگر فعالیت‌ها تداخل ایجاد می‌کنند. 

علائم روحی و رفتاری

علائم رفتاری و هیجانی اختلال اضطراب اجتماعی شامل موارد زیر هستند (علائم پایدار هستند):

• ترس از موقعیت‌هایی که ممکن است فرد در آن‌ها به صورت منفی قضاوت شود
• نگرانی درباره خجالت‌زده یا تحقیر شدن
• ترس شدید از تعامل یا صحبت کردن با غریبه‌ها
• ترس از این که دیگران متوجه اضطراب فرد شوند
• ترس از علائم فیزیکی که ممکن است باعث شرمندگی فرد شوند مثل سرخ شدن صورت، عرق کردن، لرزش بدن یا لرزش صدا.
• اجتناب از انجام کارها یا صحبت کردن با افراد به دلیل ترس از خجالت‌زده شدن.
• اجتناب از موقعیت‌هایی که فرد ممکن است در آن‌ها مرکز توجه باشد
• اضطراب قبل از یک فعالیت یا رویداد که برای فرد ترسناک است
• ترس یا اضطراب شدید در موقعیت‌های اجتماعی
• تحلیل عملکرد خویش و پیدا کردن ضعف‌ها در تعاملات بعد از یک موقعیت اجتماعی
• فرد از یک تجربه منفی در موقعیت اجتماعی توقع بدترین پیامد ممکن را دارد

علائم فیزیکی

اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است علامت‌های جسمی نیز به همراه داشته باشد از جمله:

• سرخ شدن صورت (برافروختگی)
• تپش قلب
• لرزش
• عرق کردن
• ناراحتی معده یا تهوع
• احساس از نفس افتادن
• سرگیجه یا سبکی سر
• احساس خالی شدن ذهن
• گرفتگی عضلانی

---

چه زمانی از متخصص کمک بگیریم؟

اگر در موقعیت‌های اجتماعی دچار ترس و اضطراب شدید می‌شوید یا از موقعیت‌های اجتماعی روزمره و نرمال اجتناب می‌کنید چون ممکن است در این موقعیت‌ها دچار خجالت، نگرانی یا وحشت شوید، به روانشناس یا پزشک متخصص اعصاب و روان (روانپزشک) مراجعه کنید.

---

علت اختلال اضطراب اجتماعی

مثل بسیاری از اختلالات سلامت روان دیگر، اختلال اضطراب اجتماعی هم به احتمال زیاد ناشی از تعامل چندین عامل زیستی و محیطی است. علت‌های احتمالی اختلال اضطراب اجتماعی عبارت‌اند از:

صفات ارثی: اختلال‌های اضطرابی معمولاً ریشه خانوادگی دارند. با این وجود هنوز کاملا مشخص نیست که شیوع این اختلال‌ها در خانواده ناشی از ژنتیک است یا رفتارهای آموخته شده.

ساختار مغز: یک ساختار در مغز به نام آمیگدال در کنترل پاسخ ترس نقش دارد. افرادی که آمیگدال آن‌ها بیش از حد فعال است ممکن است پاسخ ترس شدیدتری داشته باشند که باعث اضطراب بالا در موقعیت‌های اجتماعی می‌شود.

محیط: اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است یک رفتار آموخته شده باشد به این معنی که برخی افراد بعد از یک تجربه ناخوشایند یا شرم‌آور در جمع دچار این اختلال می‌شوند. علاوه بر این، ممکن است بین اختلال اضطراب اجتماعی در فرزندان و والدینی که در موقعیت‌های اجتماعی رفتار اضطرابی نشان می‌دهند یا کنترل‌گر و بیش از حد مراقبت‌کننده هستند ارتباط وجود داشته باشد.

---

چه کسانی مستعد اختلال اضطراب اجتماعی هستند؟

چندین عامل می‌توانند ریسک ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی را افزایش دهند از جمله:

سابقه خانوادگی: احتمال ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی در افرادی که پدر و مادر یا خواهر و برادر آن‌ها به این اختلال مبتلا است بیشتر است.

تجربیات منفی: کودکانی که هدف مسخره شدن، قلدری، طرد شدنی یا تحقیر شدن قرار می‌گیرند بیشتر مستعد ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی هستند. علاوه بر این، رویدادهای منفی دیگر در زندگی مثل اختلافات خانوادگی، تروما (سانحه آسیب زا) یا بدرفتاری با این اختلال ارتباط دارند. 

مزاج: کودکانی که خجالتی، کمرو، کناره‌گیر یا خویشتن‌دار هستند

الزامات اجتماعی یا شغلی جدید: علائم اختلال اضطراب اجتماعی معمولاً در نوجوانی شروع می‌شوند اما ملاقات با افراد جدید، سخنرانی در جمع یا ارائه یک موضوع مهم در محل کار ممکن است باعث ظهور علائم برای اولین بار شود.

داشتن ویژگی ظاهری یا بیماری‌ای که توجه دیگران را جلب کند: برای مثال، بدشکلی صورت، لکنت یا لرزش ناشی از بیماری پارکینسون می‌توانند حس خجالت را افزایش داده و باعث ایجاد اختلال اضطراب اجتماعی در برخی افراد شوند.

---

بی‌توجهی به اختلال اضطراب اجتماعی چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟

اگر اختلال اضطراب اجتماعی درمان نشود، می‌تواند کل زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. اضطراب می‌تواند در شغل، تحصیل روابط یا لذت بردن از زندگی تداخل ایجاد کند و عواقب زیادی به همراه داشته باشد همچون:

• عزت نفس پایین
• مشکل در قاطعیت
• خودگویی‌های منفی
• حساسیت بیش از حد به انتقاد
• ضعف در مهارت‌های اجتماعی 
• انزوا و مشکل در روابط اجتماعی
• پیشرفت کم در تحصیل و شغل
• سوءمصرف مواد مثل نوشیدن زیاد الکل
• خودکشی یا اقدام به خودکشی
• سایر اختلال‌های اضطرابی و برخی مشکلات جسمی به خصوص اختلال افسردگی ماژور و مشکلات سوءمصرف مواد اغلب با اختلال اضطراب اجتماعی همراه می‌شوند.

---

روش‌های تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی

پزشک، روانشناس یا روانپزشک اختلال اضطراب اجتماعی را بر اساس ملاک‌های راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است، تشخیص می‌دهند. ملاک‌های اختلال اضطراب اجتماعی در DSM-5 به شرح زیر هستند:

• ترس یا اضطراب شدید و مداوم از موقعیت‌های اجتماعی به این دلیل که فرد باور دارد ممکن است در آن‌ها توسط دیگران به صورت منفی قضاوت شده یا تحقیر شود.
• اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی که منجر به اضطراب می‌شوند یا تحمل آن‌ها با ترس و اضطراب شدید.
• اضطراب شدید که با موقعیت تناسب ندارد.
• اضطراب و/یا رنج روانی ناشی از موقعیت‌های اجتماعی در زندگی روزمره فرد تداخل ایجاد می‌کند.
• ترس یا اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی که یک بیماری، دارو یا مواد توجیه بهتری برای آن نباشد.

برای این که فردی مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی تشخیص داده شود، باید برای حداقل ۶ ماه علائم گفته شده را داشته باشد.

پزشک علاوه بر چک کردن ملاک‌های ذکر شده برای تشخیص علت اضطراب و تعیین این که آیا فرد به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا است یا نه از روش‌های زیر کمک می‌گیرد:

• معاینه فیزیکی برای رد کردن علت‌های جسمی یا داروهایی که ممکن است علائم اضطراب را تحریک کرده باشند.
• صحبت درباره علائم، فراوانی آن‌ها و موقعیت‌هایی که منجر به بروز آن‌ها می‌شوند.
• بررسی احتمال مضطرب شدن فرد در فهرستی از شرایط
• استفاده از پرسشنامه‌های خود-گزارشی اختلال اضطراب اجتماعی

---

روش‌های درمان اختلال اضطراب اجتماعی

درمان اختلال اضطراب اجتماعی به سطح تداخلی که علائم اختلال در زندگی فرد ایجاد می‌کنند بستگی دارد. متداول‌ترین درمان برای این اختلال، روان‌درمانی یا دارودرمانی یا ترکیب روان‌درمانی با دارو است. بهترین روش درمانی برای هر فرد باید توسط متخصص سلامت روان تعیین شود.

روان‌درمانی

روان‌درمانی علائم اختلال اضطراب اجتماعی را در اکثر افراد مبتلا بهبود می‌دهد. در روان‌درمانی فرد یاد می‌گیرد که چگونه افکار منفی درباره خویش را شناسایی کرده و تغییر دهد و مهارت‌هایی را برای کسب اعتماد به نفس در موقعیت‌های اجتماعی به دست می‌آورد.

درمان شناختی رفتاری (CBT) موثرترین نوع روان‌درمانی برای اضطراب است. این درمان چه به صورت فردی اجرا شود چه گروهی، اثربخشی یکسانی دارد.

در درمان شناختی رفتاری مبتنی بر مواجهه، بیمار به تدریج با موقعیت‌هایی که از آن‌ها می‌ترسد مواجه می‌شود. این شیوه درمانی باعث بهبود مهارت‌های مقابله‌ای شده و به فرد کمک می‌کند در مقابله با موقعیت‌های اضطراب آور، اعتماد به نفس بیشتری داشته باشد. مهارت آموزی و ایفای نقش نیز در افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی مفید است و به فرد این امکان را می‌دهد که مهارت‌های اجتماعی را تمرین کرده و برای ارتباط گرفتن با دیگران اعتماد به نفس کسب کند. 

دارودرمانی

برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی می‌توان از چندین نوع دارو استفاده کرد از جمله:

• داروهای ضدافسردگی مثل SSRIها و SNRIها
• مسدودکننده‌های بتا (بتا بلاکرها)
• داروهای ضداضطراب مثل بنزودیازپین‌ها

اغلب اولین انتخاب برای درمان علائم پایدار اختلال اضطراب اجتماعی داروهای مهارکننده بازجذب انتخابی سروتونین یا SSRIها هستند. البته داروهای دیگری هم برای درمان این اختلال وجود دارد. پزشک ممکن است داروی پاروکستین یا سرترالین را برای درمان علائم این اختلال تجویز کند.

داروی ونلافاکسین که یک مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین یا SNRI است نیز برای اختلال اضطراب اجتماعی تجویز می‌شود.

برای کاهش خطر عوارض جانبی، پزشک ممکن است دارو را با دوز کم شروع کرده و به تدریج آن را تا دوز کامل افزایش دهد. ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد تا علائم به طور قابل توجهی بهبود پیدا کنند.

نام داروها تنها برای آشنایی بیشتر کاربران ذکر شده است. این داروها تحت هیچ شرایطی نباید به صورت خودسرانه و خارج از نسخه پزشک مصرف شوند.

---

توصیه‌هایی برای افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی

با وجودی که اختلال اضطراب اجتماعی معمولاً باید توسط متخصصین روانپزشکی یا روانشناسی درمان شود، اما تکنیک‌ها و راهکارهای زیر می‌توانند به مدیریت بهتر اختلال کمک کنند:

• درباره اختلال اضطراب اجتماعی مطالعه کنید و یاد بگیرید
• اگر درگیر علائم اختلال اضطراب اجتماعی هستید با یک فرد قابل اعتماد صحبت کنید.
• اگر اضطراب شما یا یکی از نزدیکانتان مشکلاتی را در زندگی روزمره ایجاد می‌کند (مثل اجتناب از موقعیت‌ها) وقت مراجعه به پزشک فرا رسیده است.
• مهارت‌های کاهش استرس را یاد بگیرید و استفاده کنید.
• ورزش کنید یا فعالیت فیزیکی منظم داشته باشید
• خواب کافی داشته باشید
• رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید
• از الکل پرهیز کنید
• کافئین مصرف نکنید یا مصرف آن را به حداقل برسانید
• از افرادی که با آن‌ها احساس راحتی دارید بخواهید در موقعیت‌های اجتماعی شما را همراهی کنند
• اگر پزشک برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی دارویی تجویز کرده است به صورت منظم آن را مصرف کنید
• اگر تحت روان‌درمانی هستید در همه جلسات به صورت منظم شرکت کنید.

---

اختلال اضطراب اجتماعی و کودکان

کودکان نیز ممکن است دچار اختلال اضطراب اجتماعی شوند. کودکان و نوجوانانی که اختلال اضطراب اجتماعی دارد ممکن است دوستان زیادی نداشته باشند و در فعالیت‌های کلاسی یا بازی در زنگ تفریح شرکت نکنند. سابقه خانوادگی اضطراب و افسردگی ریسک پایدار ماندن این اختلال را افزایش می‌دهد.

در کودکان، اضطراب ناشی از تعامل با بزرگسالان یا همسالان ممکن است از طریق گریه کردن، قشقرق راه انداختن، چسبندگی به والدین یا اجتناب از صحبت کردن در جمع نشان داده شود.

علائم اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان عبارت‌اند از:

• دفعات گریه کردن یا احساس ناراحتی از حد معمول بیشتر است
• عصبانیت زیاد
• اجتناب از تعامل با سایر کودکان و بزرگسالان
• ترس از رفتن به مدرسه یا شرکت در فعالیت‌های کلاسی، اجرا در مدرسه (انجام دادن کار یا اجرای هنری یا ورزشی در مقابل جمع) و رویدادهای اجتماعی
• عدم درخواست کمک از دیگران در مدرسه
• وابستگی شدید به والدین یا مراقب 

اگر نگران هستید که فرزندتان اضطراب اجتماعی داشته باشد یا علائم ذکر شده را در فرزندتان مشاهده کرده‌اید حتما با پزشک مشورت کنید. پزشک درباره رفتارهای کودک از شما سوالاتی خواهد پرسید. 

درمان اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان مشابه با درمان در بزرگسالان و نوجوانان است البته معمولا از دارودرمانی استفاده نمی‌شود.

روان‌درمانی باید بر اساس سن کودک طراحی شود و اغلب نیاز به مشارکت از سوی والدین وجود دارد. ممکن است محتوای آموزشی و خودمراقبتی برای استفاده بین جلسات به والد ارائه شود. 

---

کلام آخر دکترساینا

اختلال اضطراب اجتماعی یک اختلال اضطرابی شایع است که ممکن است هر فردی را در هر جای دنیا درگیر کند. اگر شما هم به علائم و نشانه‌های این اختلال دچار شده‌اید به یاد داشته باشید که تنها نیستید. با وجودی که اضطراب اجتماعی می‌تواند ترسناک باشد اما خبر خوب این است که قابل درمان است. 

به یاد داشته باشید که سلامت روان نیز به اندازه سلامت جسم مهم است. هر چه زودتر به متخصصین سلامت روان مراجعه کنید، زودتر می‌توانید به این اختلال غلبه کنید. 

---