گرمازدگی با شروع فصل گرما رایج است. این مشکل در ورزشکاران، افرادی که به شهرهای گرم و مرطوب مهاجرت می‌کنند و افراد شاغل در محیط‌های کاری گرم (مثل ذوب آهن) شایع است. عدم رسیدگی و درمان به‌موقع گرمازدگی خطرناک است؛ اما انجام کمک‌های اولیه برای فرد گرمازده می‌تواند جان او را نجات دهد. در این مطلب درباره علت ایجاد گرمازدگی و روش‌های پیشگیری و درمان آن صحبت می‌کنیم. همچنین نکات مربوط به کمک‌های اولیه تا رساندن فرد گرمازده به اورژانس را بررسی می‌کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- گرمازدگی چیست؟
- علائم گرمازدگی
- عوارض گرمازدگی: چرا گرمازدگی خطرناک است؟
- چه زمانی با اورژانس تماس بگیریم؟
- کمک‌های اولیه برای گرمازدگی: درصورت مشاهده علائم گرمازدگی چه کار کنیم؟
- تشخیص گرمازدگی: پزشک چطور گرمازدگی را تشخیص می‌دهد؟
- درمان گرمازدگی
- علت گرمازدگی
- عوامل خطر گرمازدگی: چه کسانی بیشتر در معرض خطرند؟
- پیشگیری از گرمازدگی: چطور در روزهای گرم از خودمان مراقبت کنیم؟
- کلام آخر دکترساینا
- سوالات متداول
گرمازدگی چیست؟
گرمازدگی (Heatstroke یا Sunstroke در زبان انگلیسی) به بالارفتن دمای بدن بیشتر از ۴۰ درجه سانتی‌گراد گفته می‌شود. گرمازدگی شدیدترین حالت «هایپرترمی» (Hypertherimia) به‌معنای بالارفتن غیرطبیعی دمای بدن است.
علائم گرمازدگی
علائم شایع گرمازدگی عبارتند از:
- کم‌تعریقی یا آنهیدروز (در این شرایط غدد تعریق بدن به‌خوبی عمل نمی‌کنند. در نتیجه گرما از بدن خارج نمی‌شود.)
- آتاکسی (مشکل در حرکت و حفظ هماهنگی اندام‌ها)
- مشکلات تعادلی
- گیجی
- عدم آگاهی به زمان و مکان
- سرگیجه
- تعریق شدید که حتی بعد از قطع فعالیت (مثلاً ورزش)
- برافروختگی، داغی یا رنگ‌پریدگی پوست
- کاهش یا افزایش فشارخون
- شنیده‌شدن صدای قل‌قل یا خش‌خش از ریه
- حالت تهوع و استفراغ
- کاهش ادرار
- نفس‌نفس زدن
- افزایش ضربان قلب
- تشنج
- سنکوپ (از حال رفتن ناگهانی) یا ازدست‌دادن هوشیاری
- ضعف
- سردرد
- تشنگی شدید
- گرفتگی شکم، بازوها و ساق پاها
در صورت مشاهده علائم بالا، به‌سرعت با اورژانس تماس بگیرید.
عوارض گرمازدگی: چرا گرمازدگی خطرناک است؟
گرمازدگی یک وضعیت اورژانسی است. دمای بدن فرد گرمازده باید به‌سرعت پایین بیاید؛ درغیراین‌صورت منجر به آسیب مغزی، ازکارافتادن ارگان‌های حیاتی و حتی مرگ می‌شود. هرچه شدت گرما و زمان مواجهه با آن بیشتر باشد، خطر آن نیز بیشتر می‌شود.
عوارض ناشی از گرمازدگی درمان‌نشده عبارتند از:
- وارد شدن بیمار به حالت شوک یا کما
- سندرم دیسترس تنفسی حاد یا ARDS (یک وضعیت خطرناک که در آن مایعات داخل ریه جمع می‌شوند.)
- ورم مغز
- ازکارافتادن کلیه یا کبد
- نارسایی
- سندرم متابولیک (اختلال در روند سوخت‌وساز مواد در بدن)
- آسیب‌دیدگی اعصاب
- کاهش جریان خون ورودی به قلب و سایر مشکلات قلبی و عروقی
چه زمانی با اورژانس تماس بگیریم؟
درصورت مشاهده هرکدام از علائم زیر در خود یا دیگران با اورژانس تماس بگیرید:
- اگر بیمار بعد از ۳۰ دقیقه قرارگرفتن در محیط خنک، تلاش برای پایین‌آوردن دمای بد و نوشیدن مایعات، همچنان ناخوش است
- بالابودن غیرطبیعی دمای بدن
- داغی یا قرمزی پوست بدون تعریق
- ضربان قلب خیلی تند
- تنگی‌نفس یا نفس‌نفس زدن
- گیجی یا فقدان هماهنگی بین اعضای بدن
- تشنج
- ازدست‌دادن هوشیاری
برای مشاهده لیست بهترین پزشک عمومی و داخلی کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با پزشک عمومی ارتباط آنلاین با پزشک عمومیکمکهای اولیه برای گرمازدگی: درصورت مشاهده علائم گرمازدگی چه کار کنیم؟
اگر شخصی دچار گرمازدگی شده است، در اولین قدم به‌سرعت با اورژاس تماس بگیرید یا او را به اورژانس برسانید. در زمان انتظار برای رسیدن متخصصان اورژانس، اقدامات اولیه را برای بیمار انجام دهید.
بیمار را به سایه و یک محیط خنک و با تهویه مناسب منتقل کنید. سپس لباس‌های غیرضروری را از تن او درآورید. درصورتی‌که فرد هوشیار است، به او یک نوشیدنی خنک بدهید.
درصورت امکان، دمای بدن او را اندازه بگیرید و سعی کنید آن را به حدود ۳۸ درجه برسانید. درصورتی‌که به دماسنج دسترسی ندارید، فقط به‌سرعت اقدامات بعدی را انجام دهید؛ نیازی به پیدا کردن دماسنج نیست.
برای خنک‌کردن بدن بیمار می‌توانید هرکدام از اقدامات زیر را انجام دهید:
- بدن بیمار را با شلنگ آب، اسپری یا اسفنج خیس کنید. همزمان، با باد زدن یا روشن‌کردن کولر و پنکه او را خنک کنید.
- کیسه‌های حاوی یخ را روی گردن، کمر، کشاله ران و زیربغل او قرار دهید. در این نواحی بدن رگ‌های خونی زیادی نزدیک به پوست وجود دارد. خنک‌کردن این رگ‌ها به کاهش سریع دمای بدن کمک می‌کند.
- بیمار را زیر دوش یا در وان آب خنک قرار دهید.
- اگر بیمار جوان و سالم است و به دلیل ورزش خیلی سنگین گرمازده شده است، می‌توانید با وان یخ به کاهش دمای بدن او کمک کنید.
استفاده از وان یخ برای سالمندان، کودکان، بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن و سایر افرادی که به دلیل ورزش گرمازده نشده‌اند، خطرناک است.
تشخیص گرمازدگی: پزشک چطور گرمازدگی را تشخیص می‌دهد؟
پزشک با ارزیابی علائم، معاینه فیزیکی و اندازه‌گیری دمای بدن گرمازدگی را تشخیص می‌دهد. همچنین ممکن است آزمایش خون یا آنالیز ادرار را نیز درخواست کند. عکس‌برداری از قفسه سینه و گرفتن نوار قلب نیز برای بررسی وضعیت عملکرد قلب انجام می‌شود.
درمان گرمازدگی
گرمازدگی حاد یک وضعیت اورژانسی است و باید توسط پزشک انجام شود. در صورت ابتلا به گرمازدگی خفیف، درمان‌های خانگی جوابگو هستند.
درمان دارویی گرمازدگی
در بخش اورژانس بیمارستان، داروهای مختلفی برای جبران مایعات ازدست‌رفته بدن و کنترل تشنج بیمار گرمازده تجویز می‌شوند. این داروها عبارتند از:
- تزریق مایعات خنک‌کننده داخل ورید
- داروهای بنزودیازپین برای آرام‌بخشی و کنترل تشنج
- داروهای باربیتورات (مثل فنوباربیتال) برای کنترل تشنج در صورت عدم اثربخشی بنزودیازپین
- اکسیژن‌درمانی
- شست‌وشو با آب سرد (پر کردن حفره‌های بدن از جمله گلو یا مقعد با آب خنک برای پایین‌آوردن سریع دمای بدن)
درمان خانگی گرمازدگی
برای درمان گرمازدگی در خانه باید دمای بدن را تا حد طبیعی آن پایین بیاورید. برای این کار اقدامات زیر را انجام دهید:
- در آب خنک غوطه‌ور شوید یا دوش آب سرد بگیرید.
- شستن بدن با آب سرد و خشک‌کردن با باد گرم (تبخیر آب باعث خنک‌شدن بدن می‌شود.)
- استفاده از کمپرس یخ روی کشاله ران، گردن، کمر و زیربغل
- قرارگرفتن در سایه یا محیطی که در آن کولر روشن است
- اسپری آب روی بدن یا خیس‌کردن آن با اسفنج
- نوشیدن آب و مایعات فراوان
درصورتی‌که علائم گرمازدگی خفیف هستند، با خنک‌کردن بدن در خانه می‌توانید آن را درمان کنید. درصورتی‌که علائم شدید هستند باید با اورژانس تماس بگیرید. تا زمان رسیدن اورژانس، بدن بیمار را خنک کنید.
بهبود کامل و درمان گرمازدگی چند روز طول می‌کشد؟
گرمازدگی‌های خفیف با انجام اقدامات درمانی خانگی طی ۳۰ دقیقه شروع به بهبود یافتن می‌کنند. در موارد شدیدتر، بهبود بیمار بین ۱ الی ۲ روز طول می‌کشد. درصورتی‌که اندام‌های حیاتی بدن آسیب دیده باشند، روند بهبود طولانی‌تر می‌شود. متخصصان می‌گویند روند بهبود گرمازدگی و اثر منفی آن روی اندام‌ها بین ۲ ماه تا یک سال طول می‌کشد.
علت گرمازدگی
غده هیپوتالاموس مغز مسئول کنترل بسیاری از عملکردهای بدن است. یکی از مسئولیت‌های این غده، تنظیم دمای مرکزی بدن است. دمای بدن معمولاً ۳۷ درجه سانتی‌گراد است. گرمازدگی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن نمی‌تواند به‌سرعت گرمایی را که به آن وارد می‌شود دفع کند. در نتیجه دمای بدن از حد طبیعی آن بالاتر می‌رود.
از جمله دلایل بالارفتن دمای بدن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قرار گرفتن در محیط‌های خیلی گرم یا مرطوب (به‌خصوص به مدت طولانی)
- کار کردن یا ورزش سنگین در هوای گرم
به گفته وبسایت Webmd:
گرمازگی شدیدترین نوع آسیب‌دیدگی ناشی از گرمای زیاد و یک وضعیت اورژانسی است. این مشکل می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی مغز و سایر اعضای حیاتی بدن یا مرگ آن‌ها شود. اگرچه گرمازدگی بیشتر اعداد بالای ۵۰ ساله را درگیر می‌کند؛ اما ابتلا به آن در افراد جوان، سالم و ورزشکار نیز بسیار شایع است.
گرمازدگی به دلیل قرارگرفتن طولانی در معرض دمای خیلی بالا و معمولاً به‌موازات کم‌آبی بدن رخ می‌دهد. این مسئله باعث افت عملکرد سیستم تنظیم دمای بدن می‌شود. در علم پزشکی، گرمازدگی به بالارفتن دمای بدن بیشتر از ۴۰ درجه سانتی‌گراد گفته می‌شود. این مشکل با عوارض مربوط به سیستم اعصاب مرکزی و علائمی مثل حالت تهوع، تشنج، گیجی، ناهماهنگی اندام‌ها و گاهی کاهش هوشیاری یا کما همراه است.
عوامل خطر گرمازدگی: چه کسانی بیشتر در معرض خطرند؟
نوزادان و سالمندان بیشتر از سایر افراد در معرض خطر ابتلا به گرمازدگی هستند؛ چرا که بدن آن‌ها نمی‌تواند به‌خوبی سایر افراد دما را تنظیم کند. ورزشکاران، سربازها و افراد شاغل در مشاغلی که نیاز به فعالیت فیزیکی سنگین در محیط‌های گرم دارند هم در معرض این مشکل هستند.
سایر عوامل خطرساز عبارتند از:
- مصرف زیاد الکل
- جنسیت مرد
- کاهش میزان مایعات بدن به دلیل ننوشیدن آب به میزان کافی
- مصرف داروهایی که توان بدن در تنظیم دما را کاهش می‌دهند. (مثل داروهای ادرارآور، مسکن‌ها، داروهای آرام‌بخش و داروهای مخصوص بیماری قلبی و فشارخون)
- ابتلا به بیماری‌هایی که روی میزان تعریق بدن اثر می‌گذارند. (مثل فیبروز کیستیک)
- ابتلا به اختلالات خواب یا مشکلات قلبی، ریوی، کلیوی، کبدی، تیروئیدی و عروقی
- پوشیدن لباس‌های سنگین یا تنگ که جلوی تبخیر عرق و خنک‌کردن بدن را می‌گیرند. (مثل لباس ایمنی)
- تب شدید
- اضافه‌وزن
- سابقه گرمازدگی
- نبود تهویه مناسب در محیط
- عادت‌نداشتن به هوای گرم
پیشگیری از گرمازدگی: چطور در روزهای گرم از خودمان مراقبت کنیم؟
برای پیشگیری از گرمازدگی نکات زیر را رعایت کنید:
- پرهیز از فعالیت یا ورزش سنگین در محیط‌های گرم و مرطوب
- مصرف نوشیدنی‌های ورزشی الکترولیتی
- اجازه‌دادن به بدن برای عادت کردن تدریجی به آب‌وهوای گرم (درصورت سفر کاری یا ورزشی به محیط‌های خیلی گرم)
- بیرون نرفتن از خانه در روزهای خیلی گرم
- پوشیدن لباس‌های سبک، گشاد و با رنگ‌های روشن
- استفاده از کرم ضدآفتاب با SPF بالای ۳۰
- نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب و سایر مایعات در روز (آبمیوه یا آب سبزیجات) حتی درصورت تشنه‌نبودن
- بررسی رنگ ادرار (تیرگی رنگ ادرار نشانه کم‌آبی بدن است.)
- بستن پنجره‌ها و کشیدن پرده‌های خانه در طی روز
- پرهیز از مصرف بی‌رویه الکل
درصورتی‌که به صرع، مشکل احتباس آب در بدن یا بیماری‌های قلبی، کلیوی یا کبدی مبتلا هستید یا تحت رژیم‌های محدودکننده مایعات قرار دارید، قبل از افزایش مصرف مایعات با پزشک مشورت کنید.
کلام آخر دکترساینا
گرمازدگی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن توان طبیعی خود را در کنترل دما از دست بدهد. در نتیجه این اتفاق، مغز نمی‌تواند گرما را از بدن خارج کرده و آن را خنک کند. اگر فرد به گرمازدگی خفیف مبتلا شده باشد، با خنک‌کردن بدن و نوشیدن مایعات دمای بدن به حالت طبیعی برمی‌گردد. در مواردی که فرد به گرمازدگی شدید مبتلا شده باشد، نیاز به مراجعه به اورژانس وجود دارد. انجام کمک‌های اولیه برای کنترل دمای بدن بیمار تا پیش از رسیدن به اورژانس، در حفظ جان بیمار و سلامت اعضای حیاتی بدن (قلب، مغز، کلیه، کبد و ریه‌ها) ضروری است.
سوالات متداول
مایعات و میوه‌ها و سبزی‌ها به دلیل داشتن آب فراوان برای جلوگیری از گرمازدگی موثر هستند. هندوانه، خیار، دوغ، آب نارگیل، سرکه سیب، تخم ریحان، تخم شربتی، نعنا، کیوی، کرفس، گلابیو دانه رازیانه برای رفع عطش و گرمازدگی مفید هستند.
برای درمان گرمازدگی خفیف ابتدا باید در یک محیط خنک و سایه که تهویه مناسبی دارد قرار بگیرید. لباس‌های غیرضروری خود را از تن درآورید. با نوشیدن مایعات خنک، شستن تن با آب سرد یا به کمک کمپرس یخ روی کشاله ران، زیربغل، گردن و کمر دمای بدن خود را پایین بیاورید.
| نام بیماری | گرمازدگی |
| علت |
|
| علائم |
|
| عوارض |
|
| علائم خطرناک |
|
| موارد ریسک بالای ابتلا |
|
| روش‌های تشخیص |
|
| درمان خانگی |
|
| داروها |
|
| پیشگیری |
|