معرفی کامل انواع بهترین روش‌های پیشگیری از بارداری

روش‌های پیشیگیری از بارداری تنوع زیادی دارند. هر فرد بسته به نیاز و شرایط خود، می‌تواند از یک یا چند تا از این روش‌ها استفاده کند. طبق پژوهش‌های انجام‌شده United Nations ، در سال ۲۰۱۹ روش پیشگیری توبکتومی (بستن لوله‌های زنان) با ۲۴ درصد و کاندوم مردانه با ۲۱ درصد، بیشترین آمار استفاده از روش‌های پیشگیری را درد نیا به خود اختصاص داده بودند. بعد از کاندوم و توبکتومی، به‌ترتیب روش‌های آی یو دی (۱۷ درصد)، قرص جلوگیری (۱۶ درصد) و آمپول (۸ درصد) بیشترین استفاده را داشتند. سایر روش‌ها از جمله روش‌های طبیعی (۷ درصد)، وازکتومی (۲ درصد) و ایمپلنت (۲ درصد) کمترین میزان کاربرد را در دنیا داشته‌اند.

انواع روش‌های پیشگیری از بارداری

روش‌های پیشگیری از بارداری به ۳ دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• روش‌های هورمونی: وسایل و داروهای مخصوص جلوگیری حاوی هورمون در این دسته قرار می‌گیرند. از جمله این روش‌ها می‌توان به قرص‌های جلوگیری، قرص اورژانسی، چسب ضدبارداری، آمپول، حلقه ضدبارداری، آی یو دی هورمونی و ایمپلنت اشاره کرد.
• روش‌های غیر هورمونی: این روش‌ها با ایجاد مانع، از ورود اسپرم به محیط رحم و لقاح با تخمک جلوگیری می‌کنند. از جمله این روش‌ها می‌توان به کاندوم، دیافراگم، اسفنج، کلاهک ضدبارداری، اسپرم‌کش، آی یو دی مسی و عقیم‌سازی اشاره کرد.
• روش‌های طبیعی: این روش‌ها نیاز به ابزار جلوگیری خاصی ندارند. عدم برقراری رابطه محافظت‌نشده در روزهای پرخطر چرخه قاعدگی و بیرون‌کشیدن آلت تناسلی قبل از انزال از جمله روش‌های طبیعی هستند.

انواع روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری

در ساخت روش‌های هورمونی جلوگیری، از هورمون‌های استرو‌ژن و پروژسترون به‌صورت ترکیبی یا پروژسترون به‌تنهایی استفاده شده است. این روش‌ها به ۳ طریق از بارداری پیشگیری می‌کنند:

• توقف تخمک‌گذاری: در این شرایط حتی اگر اسپرمی وارد دهانه رحم و از آنجا وارد لوله رحمی شود، بارداری اتفاق نمی‌افتد. چرا که روش پیشگیری هورمونی باعث شده است تخمکی از تخمدان‌ها آزاد نشود.
• چسبناک و غلیظ کردن ترشحات دهانه رحم: در این شرایط اسپرم‌ها نمی‌توانند به‌راحتی از طریق دهانه رحم به سمت بالا حرکت کنند و خود را به تخمک‌ها برسانند.
• نازک کردن دیواره رحم: گاهی ممکن است علی‌رغم استفاده از روش‌های پیشگیری، به‌صورت تصادفی لقاح اسپرم و تخمک انجام شود. در این شرایط اگر دیواره رحم نازک باشد نمی‌تواند سلول اولیه جنین را نگه دارد و لانه‌گزینی اتفاق نمی‌افتد. در نتیجه ادامه بارداری با شکست روبرو می‌شود.

انواع روش‌های پیشگیری هورمونی عبارت‌اند از:

۱. قرص ضدبارداری

طبق آماری که توسط مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا منتشر شده است، بین سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ حدود ۱۲.۶ درصد خانم‌ها از قرص ضدبارداری برای جلوگیری استفاده کرده‌اند. همچنین درصد استفاده از این روش در کل دنیا به‌گفته United Nations، در سال ۲۰۱۹ و بین خانم‌های ۱۵ تا ۴۹ساله، حدود ۱۶ درصد بوده است.

اگر قرص‌های ضدبارداری را هر روز و راس یک ساعت مشخص بخورید، تاثیر ۹۹ درصدی در پیشگیری از بارداری دارند. در صورت استفاده اشتباه یا فراموشی دوزها احتمال بارداری بیشتر می‌شود.

برای مصرف قرص جلوگیری نیاز به نسخه پزشک دارید. این قرص‌ها دو نوع هستند:

• قرص‌های ترکیبی: شرکت‌های داروسازی برای ساخت این قرص‌ها از دو هورمون استروژن و پروژسترون استفاده می‌کنند.
• قرص‌های فقط پروژسترونی: این قرص‌ها که به «مینی پیل» (Mini Pill) هم مشهور هستند فقط از هورمون پروژسترون تشکیل شده‌اند. مصرف روزانه این قرص‌ها در یک ساعت مشخص بسیار مهم است. قرص‌های مینی پیل برای خانم‌هایی که به دلیل مشکلات زمینه‌ای نباید استروژن بخورند مناسب‌تر هستند.

۲. آمپول ضدبارداری

طبق پژوهش‌ها، از آمپول ضدبارداری در سال ۲۰۱۹، حدود ۸ درصد خانم‌های ۱۵ الی ۴۹ ساله در کل دنیا برای جلوگیری از بارداری استفاده کردند. در این آمپول‌ها هورمون پروژستین (پروژسترون صنعتی) وجود دارد. این هورمون با توقف تخمک‌گذاری و غلیظ کردن ترشحات از بارداری جلوگیری می‌کند. برای استفاده از آمپول ضدبارداری به‌عنوان روش پیشگیری، باید هر ۳ ماه یک‌بار آن را تزریق کنید. 

برای مصرف آمپول ضد‌بارداری نیاز به نسخه پزشک دارید.

۳. چسب ضدبارداری

چسب ضدبارداری روی پوست بازو، کتف یا پایین شکم چسبانده می‌شود. این چسب درست مثل قرص، هورمون‌های استروژن و پروژسترون را داخل جریان خون ترشح می‌کند. چسب ضدبارداری را باید هفته‌ای یک بار تعویض کنید.

۴. ایمپلنت ضدبارداری

طبق تحقیقات، از ایمپلنت ضدبارداری 10.۳ درصد افراد در آمریکا استفاده می‌کنند. در سال ۲۰۱۹ حدود ۲ درصد خانم‌های ۱۵ تا ۴۹ساله از این روش پیشگیری از بارداری استفاده کردند.

ایمپلنت یک میله باریک و خیلی کوچک است که پزشک آن را زیر پوست بازویتان قرار می‌دهد. این وسیله با ترشح هورمون پروژسترون در خون از بارداری جلوگیری می‌کند. ایمپلنت‌ها تاثیر فوق‌العاده‌ای (حدود ۱۰۰ درصد) در پیشگیری از بارداری دارند. ازاین‌گذشته تا ۳ سال قابل‌استفاده هستند و طی این مدت نیاز به تعویض آن‌ها ندارید.

برای مصرف ایمپلنت ضدبارداری نیاز به نسخه پزشک دارید.

۵. حلقه واژینال

حلقه واژینال یک ابزار حلقوی، پلاستیکی و نرم است که داخل واژن قرار می‌گیرد. حلقه واژینال هورمون استروژن و پروژسترون را داخل خون ترشح کرده و از این طریق از بارداری جلوگیری می‌کند. این حلقه را باید به مدت ۳ هفته داخل واژن قرار داده و سپس یک هفته استراحت دهید. بعد از گذشت یک هفته باید از یک حلقه جدید استفاده کنید. حدود ۹.۱ درصد خانم‌های آمریکایی از این ابزار برای جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنند.

برای مصرف حلقه واژینال نیاز به نسخه پزشک ندارید.

۶. دستگاه داخل رحمی هورمونی یا IUD

با توجه به پژوهش‌ها، در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۷ درصد خانم‌های ۱۵ تا ۴۹ ساله در کل دنیا، از آی یو دی برای پیشگیری از بارداری کمک گرفتند. آی یو دی هورمونی وسیله کوچک پلاستیکی به شکل T است. پزشک این وسیله را از طریق واژن وارد رحم می‌کند. آی یو دی تا زمانی که داخل رحم قرار دارد هورمون پروژستین ترشح می‌کند. وقتی این هورمون ترشح می‌شود ترشحات دهانه رحم غلیظ و تخمک‌گذاری محدود می‌شود.

آی یو دی نیز مثل ایمپلنت جزو وسایل پیشگیری با اثربخشی بسیار بالا و درازمدت است. بسته به کارخانه تولیدکننده آی یو دی، این اثربخشی بین ۳ تا ۱۰ سال طول می‌کشد.

برای مصرف قرص جلوگیری نیاز به نسخه پزشک دارید.

مقایسه روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری

همه روش‌های هورمونی با ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون (ترکیبی) یا پروژسترون به‌تنهایی عمل می‌کنند. فرق این روش‌ها در نحوه استفاده، میزان اثربخشی، مدت مجاز استفاده و زمان تعویض آن‌ها است. توجه کنید که استفاده درست و به‌موقع از این روش‌ها برای افزایش اثربخشی آن‌ها بسیار مهم است. درصورتی‌که این روش‌ها را به‌درستی به کار نگیرید، تاثیر آن‌ها کم می‌شود.

روش‌های غیرهورمونی پیشگیری از بارداری

این روش‌ها از هورمون‌ها برای پیشگیری از بارداری استفاده نمی‌کنند؛ بلکه به روش‌های مختلفی مسیر رسیدن تخمک و اسپرم به یکدیگر را مسدود می‌کنند. روش‌های غیرهورمونی پیشگیری از بارداری عبارت‌اند از:

۱. کاندوم

به گفته CDC حدود ۸.۷ درصد زوج‌های آمریکایی برای پیشگیری از بارداری از کاندوم مردانه استفاده می‌کنند. همچنین درصد استفاده از این روش در دنیا در سال ۲۰۱۹ و بین خانم‌های ۱۵ تا ۴۹ساله، حدود ۲۱ درصد بوده است.

کاندوم‌های مردانه روی آلت تناسلی مردانه کشیده می‌شوند. هنگامی که انزال اتفاق می‌افتد، کاندوم اجازه نمی‌دهد مایع منی و اسپرم‌های آن وارد واژن شوند. کاندوم زنانه نوع دیگری از کاندوم است که داخل واژن قرار می‌گیرد. وقتی آلت تناسلی مرد وارد واژن می‌شود و انزال اتفاق می‌افتد، انتهای بسته کاندوم در داخل واژن، مانع از ورود مایع منی به رحم می‌شود.

یکی از معایب کاندوم این است که هر بار باید آن را تعویض کنید. همچنین احتمال ایجاد حساسیت به مواد تشکیل‌دهنده کاندوم، پارگی و سوراخ‌شدن کاندوم حین استفاده و جا‌ماندن کاندوم در واژن وجود دارد.

کاندوم‌ها نقش مهمی در جلوگیری از انتقال بیماری‌های مقاربتی دارند. به همین دلیل پزشکان توصیه می‌کنند حتی در صورت استفاده از سایر وسایل جلوگیری یا تصمیم به بارداری، باز هم از کاندوم استفاده کنید.

۲. اسپرم‌کش‌ها

اسپرم‌کش‌ها حاوی ماده شیمیایی به نام «نونوکسینول ۹» هستند. این ماده حرکت اسپرم را کند می‌کند و مانع از رسیدن آن به تخمک می‌شود. همچنین محصولات حاوی اسپرم‌کش جلوی دهانه رحم را هم می‌گیرند و از این طریق نیز ورود اسپرم به رحم را غیرممکن می‌کنند.

اسپرم‌کش‌ها در اشکال مختلفی مثل ژل، فوم، کرم، فیلم، کاندوم‌های حاوی اسپرم‌کش و شیاف واژینال به فروش می‌رسند. برای استفاده از این محصول باید حداکثر یک ساعت قبل از شروع رابطه، آن را داخل واژن قرار دهید. این ماده به‌تنهایی در جلوگیری از بارداری موثر نیست و باید از آن همراه با یک وسیله دیگر مثل دیافراگم، کلاهک، اسفنج ضدبارداری یا کاندوم استفاده کنید.

برای مصرف اسپرم‌کش‌ها نیاز به نسخه پزشک ندارید.

۳. اسفنج ضد‌بارداری

اسفنج ضدبارداری داخل واژن قرار می‌گیرد و روی دهانه رحم را می‌پوشاند تا اسپرم‌ها وارد آن نشوند. این محصول حاوی ماده اسپرم‌کش است و از این طریق هم از بارداری جلوگیری می‌کند. اسفنج تا ۲۴ ساعت از بارداری جلوگیری می‌کند. همچنین حداقل ۶ ساعت بعد از رابطه، باید داخل واژن بماند تا تاثیر کامل داشته باشد.

برای مصرفاسفنج ضد‌بارداری نیاز به نسخه پزشک ندارید.

۴. وازکتومی

درصد استفاده از این روش در دنیا در سال ۲۰۱۹، ۲ درصد بوده است. اسپرم‌ها در داخل بیضه‌ها تولید می‌شوند. لوله‌های «وابَران» یا «واز دِفِران» (Vas deferens) وظیفه دارند این اسپرم‌ها را از بیضه به سمت مایع منی حمل کنند. در جراحی وازکتومی یا بستن لوله در مردان، پزشک این لوله‌ها را می‌بندد. بعد از انجام این عمل، دیگر مایع منی هنگام انزال حاوی اسپرم نیست و بارداری اتفاق نمی‌افتد. جراحی وازکتومی به‌صورت مادام‌العمر از بارداری پیشگیری می‌کند.

۵. توبکتومی

طبق آمارها، بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷، حدود ۱۸.۶ درصد خانم‌ها در کشور آمریکا از توبکتومی یا بستن لوله‌های زنان برای پیشگیری از بارداری استفاده کردند. همچنین درصد استفاده از این روش در دنیا در سال ۲۰۱۹ و بین خانم‌های ۱۵ تا ۴۹ساله، حدود ۲۴ درصد بوده است.

در جراحی توبکتومی، لوله‌های رحم بسته می‌شوند. این لوله‌ها تخمک را از تخمدان به سمت رحم می‌برند. با بستن این لوله‌ها مسیر حرکت تخمک مسدود می‌شود و دیگر بارداری اتفاق نمی‌افتد. توبکتومی هم مثل وازکتومی از جمله روش‌های پیشگیری از بارداری دائمی و تقریباً برگشت‌ناپذیر است.

۶. دستگاه داخل رحمی غیرهورمونی (IUD)

آی یو دی غیرهورمونی درست مثل آی یو دی هورمونی به شکل حرف T طراحی شده است و داخل رحم قرار می‌گیرد. روی آی یو دی غیرهورمونی لایه‌ای از فلز مس قرار دارد. مس باعث می‌شود داخل دهانه رحم و اطراف آی یو دی التهاب ایجاد شود. این التهاب فضایی سمی را برای اسپرم و تخمک ایجاد می‌کند و اجازه نمی‌دهد در محیط رحم زنده بمانند. دستگاه‌های آی یو دی غیرهورمونی از جمله روش‌های پیشگیری از بارداری بلندمدت هستند.

مقایسه روش‌های غیرهورمونی پیشگیری از بارداری

روش‌های غیرهورمونی از راه‌های مختلفی مسیر حرکت اسپرم یا تخمک را مسدود می‌کنند و اجازه نمی‌دهند با هم لقاح کنند. ازآنجاکه این ابزارها دارای هورمون نیستند، عوارض جسمی کمتری دارند. بااین‌حال به‌طورکلی (به‌جز جراحی بستن لوله‌ها و آی یو دی) اثربخشی آن‌ها کمتر از روش‌های هورمونی است. یادگیری نحوه درست استفاده از وسایل پیشگیری غیرهورمونی به افزایش اثربخشی آن‌ها کمک می‌کند.

روش‌های طبیعی جلوگیری از بارداری

در روش‌های طبیعی جلوگیری، از وسیله یا داروی خاصی استفاده نمی‌کنید. تنها چیزی که برای استفاده از این روش‌ها احتیاج دارید، داشتن دانش کافی درباره نحوه عملکرد دستگاه تولیدمثل است.

۱. محاسبه زمان تخمک‌گذاری

در روزهای تخمک‌گذاری (زمان آزادشدن تخمک از تخمدان) احتمال بارداری بسیار زیاد است. چرا که در این روزها تخمک یا در حال آزادشدن است یا قبلاً آزاد شده و وارد لوله رحم شده است. نکته مهم این است که اسپرم تا ۵ روز و تخمک بین ۱۲ الی ۲۴ ساعت داخل رحم زنده می‌مانند؛ بنابراین اگر در این روزها به‌صورت اتفاقی اسپرمی وارد لوله رحم شود، امکان اینکه با تخمک لقاح کند زیاد است.

در سال ۲۰۱۹، فقط ۳ درصد از خانم‌های ۱۵ تا ۴۹ساله از این روش جلوگیری استفاده کردند. در روش پیشگیری طبیعی، در روزهاي پرخطر (روزهایی که احتمال تخمک‌گذاری زیاد است.) رابطه جنسی محافظت‌نشده برقرار نمی‌کنید. برای اینکه روزهای تخمک‌گذاری خود را تشخیص دهید، می‌توانید از یک تقویم معمولی یا اپلیکیشن‌های مخصوص تقویم قاعدگی کمک بگیرید. در یک چرخه قاعدگی ۲۸ روزه، تخمک‌گذاری تقریباً در روز ۱۴ام انجام می‌شود. در این روزها ترشحات واژن لیز، شفاف و شبیه سفیده تخم‌مرغ می‌شوند.

تشخیص روز دقیق تخمک‌گذاری بسیار سخت است. (به‌خصوص اگر پریود منظمی نداشته باشید.) به همین دلیل این روش جلوگیری خطای خیلی زیادی دارد.

۲. بیرون کشیدن آلت تناسلی

در این روش مرد قبل از انزال، آلت تناسلی خود را از واژن بیرون می‌کشد. بیرون‌کشیدن به‌موقع آلت تناسلی کار ساده‌ای نیست و ممکن است مقدار خیلی کمی مایع منی قبل از بیرون‌کشیدن آلت تناسلی وارد واژن شود. به همین دلیل خطای این روش خیلی زیاد است. در سال ۲۰۱۹، ۵ درصد خانم‌ها از این روش برای جلوگیری استفاده کردند.

۳. روش شیردهی

پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی فقط تا حداکثر ۶ماهگی نوزاد و قبل از شروع مجدد پریود می‌توانید استفاده کنید. البته استفاده از روش شیردهی برای جلوگیری دستورالعمل خاصی دارد. برای مثال شیر شما باید تغذیه اصلی نوزادتان باشد. همچنین حداقل هر ۴ ساعت یک‌بار در طی روز و هر ۶ ساعت یک بار در طی شب باید به نوزاد شیر بدهید. (در این روش، دوشیدن شیر کمکی به پیشگیری از بارداری نمی‌کند.) اگر روش شیردهی را به‌درستی انجام دهید، احتمال بارداری ناخواسته کمتر از ۲ درصد می‌شود.

سایر روش‌های طبیعی

متاسفانه تصورات اشتباه و غیرعلمی زیادی درباره روش‌های طبیعی جلوگیری وجود دارد. از جمله این تصورات رایج می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دوش واژینال: برخی افراد با هدف پاک‌کردن مایع منی و اسپرم‌ها، بعد از رابطه جنسی محیط داخلی واژن خود را با آب یا صابون می‌شویند. دوش واژینال هیچ تاثیری در جلوگیری از بارداری ندارد. در واقع اسپرم‌ها هنگام انزال آن‌قدر سریع به سمت رحم حرکت می‌کنند که فرصتی برای شستن آن‌ها وجود ندارد. گذشته از این، از روش دوش واژینال در هیچ شرایطی نباید استفاده کنید. چرا که می‌تواند باعث ابتلا به عفونت واژن شود. همچنین در صورت ابتلا به عفونت، دوش واژینال می‌تواند عفونت را به تخمدان‌ها، لوله‌ها و رحم پخش کند.
• ادرار کردن: دفع ادرار بعد از رابطه جنسی به شما کمک می‌کند تا از ابتلا به عفونت مجاری ادراری در امان باشید؛ اما این روش باعث پیشگیری از بارداری نمی‌شود. همانطور که گفتیم سرعت ورود اسپرم‌ها به رحم خیلی زیاد است و دفع ادرار کمکی به خارج‌کردن آن‌ها نمی‌کند.
• مصرف برخی گیاهان: شایعه‌های زیادی درباره تاثیر گیاهان مختلف روی پیشگیری از بارداری وجود دارد. باید گفت این شایعه‌ها پایه علمی ندارند و سازمان‌های معتبر بهداشتی در داخل و خارج از کشور نیز آن‌ها را تایید نمی‌کنند. همچنین استفاده از این گیاهان ممکن است دارای عوارض باشد و حتی مسمومیت ایجاد کند. از جمله این گیاهان می‌توان به زنجبیل، درخت چریش، روغن کرچک، گوسیپول (رنگدانه سمی تخم گیاه پنبه)، عصاره گیاه صاعقه الهی، گیاه اِوودیا، هویج وحشی، زردچوبه و تخم انبه اشاره کرد. 

به گفته وبسایت Cleveland Clinic:

روش‌های جلوگیری فقط زمانی موثر هستند که از آن‌ها به‌درستی و به‌صورت مداوم استفاده کنید. بعضی از این روش‌ها که هم راحت‌تر هستند و هم نیاز به یادآوری مداوم ندارند، معمولاً بیشترین اثربخشی را دارند. از جمله این روش‌ها می‌توان به ایمپلنت، آی یو دی و عقیم‌سازی اشاره کرد.

روش‌های پیشگیری مثل بیرون‌کشیدن آلت تناسلی یا شمارش روزهای تخمک‌گذاری کمترین میزان اثربخشی را در پیشگیری از بارداری دارند.

استفاده از دو روش جلوگیری به‌صورت هم‌زمان بهترین رویکرد است. برای مثال با استفاده هم‌زمان از کاندوم و قرص جلوگیری، هم از خودتان در برابر بیماری‌های مقاربتی محافظت کرده و هم از بارداری جلوگیری می‌کنید.

روش‌های اورژانسی پیشگیری از بارداری

روش‌های اورژانسی مخصوص مواقعی هستند که از بقیه روش‌ها استفاده نکرده‌اید یا روش جلوگیری‌تان شکست خورده است. (برای مثال کاندوم حین استفاده پاره شده است یا قرص‌های ضدبارداری خود را به‌موقع مصرف نکرده‌اید.)

۱. قرص‌های اورژانسی

قرص‌های اورژانسی حاوی هورمون‌هایی هستند که تخمک‌گذاری را متوقف می‌کنند یا باعث تاخیر آن می‌شوند. این قرص‌ها را باید دراسرع‌وقت مصرف کنید، درغیراین‌صورت اثر آن‌ها کم می‌شود. بسته به نوع قرص، ممکن است حداکثر ۳ الی ۵ روز وقت داشته باشید تا قرص اورژانسی را بخورید. بعد از گذشت این زمان، دیگر مصرف قرص کمکی به جلوگیری نمی‌کند.

در شرایطی که امکان دسترسی به قرص اورژانسی نداشته باشید، می‌توانید قرص جلوگیری معمولی را با دوز متفاوتی به‌عنوان قرص اورژانسی بخورید. 

برای مصرف قرص اورژانسی نیاز به نسخه پزشک ندارید.

۲. دستگاه داخل رحمی (IUD)

از دستگاه آی یو دی مسی (غیرهورمونی) نیز می‌توانید به‌عنوان روش پیشگیری اورژانسی استفاده کنید. برای استفاده از این روش، باید طی حداکثر ۵ روز بعد از رابطه جنسی به پزشک مراجعه کنید.

روش‌های پیشگیری از بارداری برای افراد خاص

اگر به بیماری خاصی مبتلا هستید، بهتر است قبل از انتخاب روش پیشگیری از بارداری با پزشک خود مشورت کنید. چرا که برخی از این روش‌ها می‌توانند علائم بیماری را بدتر کنند.

روش‌های پیشگیری از بارداری برای افراد مبتلا به تنبلی تخمدان

روش‌های جلوگیری هورمونی از جمله قرص، چسب ضدبارداری، حلقه ضدبارداری و آی یو دی هورمونی از جمله درمان‌های مهم بیماری تنبلی تخمدان هستند. این داروها علاوه بر جلوگیری، به منظم‌کردن چرخه قاعدگی هم کمک می‌کنند.

برخی عوارض رایج داروهای جلوگیری خوراکی، مثل افزایش وزن و نوسان خلق، ممکن است علائم تنبلی تخمدان را شدیدتر کنند. به همین دلیل مشورت با پزشک قبل از انتخاب روش جلوگیری از بارداری بسیار مهم است.

پیشگیری از بارداری برای افراد مبتلا به صرع

برخی از داروهای ضد صرع روی آنزیم‌های کبدی اثر می‌گذارند. مصرف همزمان این داروها با روش‌های جلوگیری هورمونی، باعث افزایش سرعت کبد در تجزیه هورمون‌ها می‌شود. این اتفاق باعث می‌شود داروی هورمونی سریع‌تر از حالت عادی از بدن خارج شده و اثر آن در جلوگیری از بارداری کم شود. برخی دیگر از داروهای ضد صرع، میزان هورمون‌های داروهای جلوگیری در بدن را به‌طور غیرطبیعی افزایش می‌دهند.

اگر داروهای ضد صرع مصرف می‌کنید، باید با پزشک خود درباره روش‌های جلوگیری مناسب یا تغییر دوز قرص جلوگیری مشورت کنید. همچنین بهتر است علاوه بر روش‌های هورمونی، از یک روش کمکی مثل کاندوم یا دیافراگم هم استفاده کنید.

روش‌های پیشگیری از بارداری در یائسگی

مزایای استفاده از روش‌های هورمونی جلوگیری در سنین پیش از یائسگی عبارت‌اند از:

• حفظ استحکام استخوان‌ها
• درمان آکنه
• کاهش خطر ابتلا به سرطان رحم و تخمدان
• کاهش گرگرفتگی
• کاهش درد و خونریزی پریود
• منظم‌کردن پریود

استفاده از قرص‌های جلوگیری تا قبل از سن ۳۵ سالگی مشکلی ندارد؛ اما از این سن به بعد خطر لخته‌شدن خون، سرطان پستان، سکته مغزی و حمله قلبی بیشتر است. خانم‌های بالای ۳۵ سال که دارای شرایط زیر هستند باید با احتیاط بیشتری این داروها را مصرف کنند:

• مصرف سیگار
• ابتلا به سرطان
• ابتلا به بیماری قلبی
• دیابت
• سابقه لخته خون
• فشارخون بالا

بعد از رسیدن به سن ۵۰ سالگی، بهتر است مصرف قرص‌های ترکیبی را قطع کرده و به‌جای آن‌ها از قرص‌های فقط پروژستینی یا سایر روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده کنید. اکثر خانم‌ها با رسیدن به سن ۵۵ سالگی یائسه می‌شوند و می‌توانند روش‌های جلوگیری را کنار بگذارند. بااین‌حال بهتر است حداقل یک سال صبر کنید و اگر طی این بازه زمانی پریود نشدید، روش‌های جلوگیری را قطع کنید.

نکته مهم این است که هنگام مصرف قرص‌های جلوگیری (حتی اگر یائسه شده باشید.) خونریزی ماهانه مشابه پریود خواهید داشت. همچنین این قرص‌ها بعضی از علائم یائسگی مثل گرگرفتگی یا تعریق شبانه را از بین می‌برند؛ بنابراین تا وقتی که قرص می‌خورید، تشخیص اینکه واقعاً یائسه شده‌اید یا نه سخت است.

روش‌های پیشگیری از بارداری برای کسانی که فشار خون بالا دارند

استروژن موجود در بعضی از روش‌های پیشگیری هورمونی باعث افزایش فشارخون می‌شود. از جمله این روش‌ها می‌توان به قرص‌های ضدبارداری ترکیبی، چسب و حلقه ضدبارداری اشاره کرد. آمپول‌های ضدبارداری دارای استروژن نیستند؛ اما ممکن است باعث بالارفتن کلسترول خون و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی (در افراد مبتلا به فشارخون) شوند.

بنابراین اگر:

• فشارخون بالا دارید.
• به مشکل زمینه‌ای دیگری مبتلا هستید که باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی می‌شود.

بهتر است درباره روش پیشگیری مناسب با کمترین عوارض با پزشک خود صحبت کنید. از جمله روش‌های مناسب جلوگیری برای افراد با فشارخون بالا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قرص‌های فقط پروژستینی
• کاندوم
• آی یو دی
• عقیم‌سازی
• اسپرم‌کش
• اسفنج و کلاهک ضدبارداری
• ایمپلنت

روش‌های جلوگیری از بارداری در زمان تجاوز

اگر مورد سواستفاده جنسی قرار گرفته‌اید، باید دراسرع‌وقت از روش‌های جلوگیری اورژانسی مثل قرص اورژانسی یا آی یو دی مسی استفاده کنید. از این روش‌ها باید در پنجره زمانی خاص خود استفاده کنید تا تاثیرگذار باشند. قرص اورژانسی را باید حداکثر بین ۳ تا ۵ روز بعد از تجاوز مصرف کنید. (زمان مجاز مصرف به نوع قرص بستگی دارد. از داروساز یا پزشک درباره زمان مناسب سوال کنید.)

مهلت استفاده از آی یو دی مسی نیز حداکثر ۵ روز بعد از وقوع تجاوز است.

درصورتی‌که مورد سواستفاده قرار گرفته‌اید بهتر است داروی پیشگیری از ایدز مصرف کنید و آزمایش بیماری‌های مقاربتی دهید. برای گرفتن این داروها باید طی حداکثر ۷۲ ساعت بعد از رابطه به مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری شهر خود مراجعه کنید.

مقایسه روش‌های پیشگیری از بارداری در زنان و مردان

روش‌های پیشگیری از بارداری در زنان عبارت‌اند از:

• کاندوم زنانه
• آمپول ضدبارداری
• قرص‌های ضدبارداری
• چسب
• حلقه واژن
• آی یو دی
• اسفنج ضدبارداری
• ایمپلنت
• قرص اورژانسی
• اسپرم‌کش
• تقویم قاعدگی
• جراحی توبکتومی

روش‌های پیشگیری از بارداری در مردان عبارت‌اند از:

• کاندوم
• جراحی وازکتومی
• اسپرم‌کش
• بیرون‌کشیدن آلت تناسلی

باور‌های عامیانه اشتباه درمورد روش‌های پیشگیری از بارداری

• قرص‌های جلوگیری باعث سرطان می‌شوند: پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه نشان داده‌اند که قرص‌های جلوگیری موجود در بازار نه‌تنها باعث سرطان نمی‌شوند؛ بلکه می‌توانند خطر ابتلا به سرطان آندومتر، تخمدان و روده بزرگ را هم کمتر کنند.
• روش‌های پیشگیری از بارداری از بیماری‌های مقاربتی هم جلوگیری می‌کنند: بیماری‌های مقاربتی از راه تماس پوستی یا تماس با ترشحات بدن فرد آلوده منتقل می‌شوند. راه جلوگیری از ابتلا به این بیماری‌ها، ایجاد مانع در برابر این تماس است. کاندوم تنها وسیله جلوگیری از بارداری است که می‌تواند تا حد زیادی از بیماری‌های مقاربتی هم پیشگیری کند.
• روش‌های جلوگیری هورمونی باعث افزایش وزن می‌شوند: پژوهش‌های علمی مختلفی درباره تاثیر روش‌های جلوگیری روی وزن انجام شده است. نتیجه این پژوهش‌ها نشان داده است که این روش‌ها یا هیچ تاثیری روی وزن ندارند یا تاثیر آن‌ها خیلی کم (حداکثر ۲ کیلو) است.
• روش‌های جلوگیری باعث نازایی می‌شوند: بعد از قطع مصرف بعضی از روش‌های جلوگیری، مدتی طول می‌کشد تا نظم پریود به حالت قبلش برگردد. بااین‌حال این به معنای نازا شدن نیست. پژوهش علمی معتبری که در سال ۲۰۱۱ انجام شده است نشان می‌دهد که توان باروری در افرادی که از روش‌های پیشگیری هورمونی استفاده می‌کنند با سایر افراد هیچ فرقی ندارد.

علت استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری

زوج‌ها از روش‌های پیشگیری از بارداری در اصل برای جلوگیری از بارداری ناخواسته استفاده می‌کنند. دلایل مختلفی برای جلوگیری از بارداری ناخواسته وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• عدم آمادگی برای تربیت فرزندان
• ابتلای مادر به بیماری‌های خاصی که باعث می‌شوند بارداری برای او خطرناک باشد. (مثل بیماری‌های حاد قلبی)
• مشکلات حاد ژنتیکی مادر یا پدر
• دغدغه‌های مالی
• اختلاف‌های زناشویی

البته روش‌های جلوگیری کاربردهای دیگری هم دارند. برای مثال گاهی پزشکان برای درمان بی‌نظمی قاعدگی، درد و خونریزی‌های شدید پریود، اندومتریوز یا آکنه وسایل پیشگیری هورمونی را تجویز می‌کنند. همچنین بعضی از این روش‌ها (مثل کاندوم) یک روش مطمئن برای جلوگیری از انتقال بیماری‌های مقاربتی هستند.

کادر خلاصه: روش‌های جلوگیری از بارداری علاوه بر پیشگیری از بارداری ناخواسته، کاربردهای دیگری هم دارند. برای مثال کاندوم از انتقال عفونت مقاربتی جلوگیری می‌کند و قرص‌های جلوگیری به درمان تنبلی تخمدان، آکنه و پریودهای شدید کمک می‌کنند.

چطور روش مناسب پیشگیری از بارداری را انتخاب کنم؟

انتخاب روش پیشگیری مناسب به عوامل مختلفی بستگی دارد. از جمله:

• سن
• ابتلا به بیماری‌های خاص مثل فشارخون، صرع یا بیماری‌های قلبی عروقی
• مصرف داروهای خاص و تداخل دارویی
• مصرف سیگار
• حساسیت به مواد شیمیایی مثل لاتکس و اسپرم‌کش
• میزان اثربخشی هر روش
• توانایی مدیریت زمان‌های یادآوری (در صورت استفاده از قرص یا آمپول)
• دانش کافی درباره روش‌های طبیعی جلوگیری
• تصمیم برای بچه‌دارشدن در آینده
• سابقه ابتلا به عفونت‌های مقاربتی
• آگاهی از عوارض جانبی رایج روش‌های جلوگیری

کلام آخر دکترساینا

روش‌های پیشگیری از بارداری تنوع بالایی دارند. بعضی از این روش‌ها هورمونی هستند؛ یعنی به کمک هورمون‌های استروژن و پروژسترون، فرایند تخمک‌گذاری و باروری را متوقف می‌کنند. برخی دیگر از روش‌های جلوگیری از بارداری، غیرهورمونی هستند و فقط در برابر تخمک و اسپرم مانع ایجاد می‌کنند. این مانع باعث می‌شود تخمک و اسپرم نتوانند به هم برسند و یکدیگر را بارور کنند.

هرکدام از انواع روش‌های جلوگیری از بارداری اثربخشی متفاوتی دارد؛ اما اگر از آن‌ها به‌درستی و در زمان مناسب استفاده کنید، معمولاً می‌توانید انتظار اثربخشی بالایی داشته باشید.

خلاصه مقاله روش‌های پیشگیری از بارداری