PMDD چیست؟ از علت افسردگی قبل از پریود تا درمان

معمولاً در فرهنگ جامعه ما تصور اینکه زنی هر ماه و قبل از پریودش دچار افسردگی شود، امیدش را به آینده از دست بدهد، ساعت‌ها بی‌انگیزه در رختخواب بماند، روابط اجتماعی، عاطفی و شغلی‌اش با چالش روبرو شود و علائم روانی مشابهی را تجربه کند عادی است. اما زمانی که بدانید این علائم می‌توانند ناشی از یک اختلال روانی به نام PMDD باشند، متوجه می‌شوید که افسردگی قبل از پریود بیماری عادی نیست و حتی می‌تواند جان فرد یا اطرافیانش را نیز تهدید کند.

اگر زنی هستید که افسردگی قبل از پریود را هر ماه به این شکل تجربه می‌کنید، یا متوجه شده‌اید یکی از عزیزانتان با این مشکل مواجه است و دوست دارید به او کمک کنید، مطالعه این مقاله را از دست ندهید.

اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی یا PMDD چیست؟

«اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی» یا PMDD (مخفف Premenstual Dysphoric Disorder) نوع شدیدتر سندرم پیش از قاعدگی (PMS مخفف Premenstural syndrome) است که حدود ۳ تا ۹ درصد از خانم‌ها را درگیر می‌کند (به نقل از Elsevier). اختلال PMDD می‌تواند باعث بروز علائم جسمی و روانی شدید و ناخوشایندی در فرد شود که زندگی شخصی، کاری و روابط بین‌فردی او را مختل می‌کنند.

به نقل از Cleveland Clinic درباره پیشگیری از PMDD:

درمان اضطراب و افسردگی که از قبل وجود داشته است می‌تواند از تبدیل شدن سندرم PMS به PMDD جلوگیری کند. بااین‌حال، PMDD ممکن است علت هورمونی داشته باشد و پیشگیری از آن ممکن نباشد. در این صورت کمک گرفتن از پزشک و درمان اختلال می‌تواند علائم را بهبود دهد.

علائم PMDD

علائم اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی هم در جسم و هم در روان فرد ظاهر می‌‌شوند. این علائم معمولاً از یک هفته قبل از خون‌ریزی پریود شروع می‌شوند و تا چند روز بعد از آن ادامه دارند.

از جمله علائم شایع این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

PMDD باعث بروز علائم روانی شدیدی مثل افسردگی، افکار خودکشی، بی‌خوابی، آشفتگی و تحریک‌پذیری و علائم جسمی مثل سردرد، سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ و خستگی مفرط می‌شود.

تفاوت PMS و PMDD

به دلیل شباهت علائم اختلال PMDD با PMS، گاهی به این اختلال PMS شدید هم گفته می‌شود. اما نوع تجربه فرد از علائم در این دو اختلال کاملاً متفاوت است. در جدول زیر می‌توانید مهم‌ترین تفاوت‌های علائم این دو بیماری را مشاهده کنید:

PMDD ‌ یک اختلال روانی است که ویژگی اصلی آن بروز علائم افسردگی و اضطراب در کنار علائم جسمی ناخوشایند قبل از پریود است. در سندرم PMS، علائم جسمی و روانی با شدت بسیار کمتری ظاهر می‌شوند.

علت PMDD

هرچند علت این اختلال به‌طور دقیق شناسایی نشده است؛ اما پژوهشگران تغییرات هورمونی را مهم‌ترین علت PMDD می‌دانند. استروژن و پروژسترون دو هورمونی هستند که توسط تخمدان‌ها تولید می‌شوند و مقدار آن‌ها در روزهای مختلف چرخه قاعدگی، تغییر می‌کند. برخی متخصصان عقیده دارند که ارتباط مستقیم این هورمون‌ها با هورمون‌های مغزی مثل دوپامین و سروتونین (هورمون‌های شادی‌بخش)، می‌تواند باعث ایجاد PMDD و علائم ناخوشایند آن شود.

نقش پروژسترون در PMDD

علائم این اختلال هر ماه و در فاز لوتِئال چرخه قاعدگی، ظاهر می‌شوند. فاز لوتِئال بازه زمانی بعد از تخمک‌گذاری و قبل از شروع خون‌ریزی است که در یک چرخه معمولی، طی حدود دو هفته منتهی به پریود اتفاق می‌افتد. در طول این بازه زمانی تخمک‌های آزادشده در فاز تخمک‌گذاری، شروع به پایین‌رفتن از لوله‌های رحم می‌کنند.

در روزهای تخمک‌گذاری، تخمدان‌ها تولید هورمون پروژسترون را افزایش می‌دهند. این هورمون و فرآورده‌های شیمیایی حاصل از آن (مثل ALLO) تا روز شروع پریود افزایش می‌یابند و پس از آن مقدار آن‌ها ناگهان افت می‌کند.

در حالت عادی ALLO که حاصل تولید پروژسترون است، تاثیر آرامش‌بخش دارد و با گیرنده‌های عصبی در مغز که مسئول کنترل اضطراب، عصبانیت و تحریک‌پذیری ما هستند ارتباط برقرار می‌کند. اما بدن خانم‌های مبتلا به PMDD به دلایل ناشناخته‌ای واکنش منفی به این ماده نشان می‌دهد و باعث بروز علائم این اختلال می‌شود.

نقش استروژن در PMDD

بعد از تخمک‌گذاری، مقدار هورمون استروژن افت می‌کند. این هورمون با هورمون‌های مختلفی که از مغز ترشح می‌شوند و مسئول کنترل خلق، اشتها، خواب و عملکردهای ذهنی هستند (به‌خصوص هورمون سروتونین) ارتباط دارد و تاثیر مثبت آن‌ها را تقویت می‌کند.

هورمون سروتونین در خانم‌هایی که به PMDD مبتلا هستند به طرز چشمگیری افت می‌کند که منجر به بروز علائمی مثل افسرده‌خویی، ویار و افت عملکرد می‌شود.

نقش ژنتیک

برخی پژوهش‌ها توانسته‌اند تغییر در دو ژن مربوط به هورمون سروتونین را در افراد مبتلا به PMDD شناسایی کنند. همچنین اختلال افسردگی فصلی، یکی از انواع افسردگی با زمینه ژنتیکی است؛ برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که PMDD و افسردگی فصلی ممکن است با هم مرتبط باشند (منبع: Women’s Mental Health).

تفاوت در ساختار مغز

تصویربرداری‌هایی که از مغز افراد مبتلا به PMDD شده، نشان داده است که اندازه و تراکم قشر خاکستری آن‌ها در بخش‌های مختلف مغز با سایر افراد متفاوت است. برخی پژوهشگران پیشنهاد داده‌اند که شاید اختلال در عملکرد کورتکس پری‌فرونتال مغز در بروز PMDD موثر باشد.

چه کسانی بیشتر مستعد PMDD هستند؟

همان‌طورکه گفته شد، علت دقیق این اختلال هنوز ناشناخته‌ است؛ اما پژوهش‌ها نشان داده‌اند احتمال بروز این اختلال در برخی افراد بیشتر است:

• ابتلا به اضطراب و افسردگی
• سابقه ابتلا به PMS
• سابقه ابتلای خانوادگی به PMS، PMDD و اختلالات خلق (ژنتیک)
• سابقه آسیب‌های روانی، سو استفاده جنسی و سایر وقایع استر‌س‌زا
• سیگارکشیدن (با توجه به تحقیقات، احتمال ابتلا به PMDD‌ در خانم‌های سیگاری ۵/۲ برابر است.)

سابقه استرس و تروما، مصرف دخانیات، سابقه افسردگی و سابقه اختلالات خلق در خانواده خطر ابتلا به PMDD را افزایش می‌دهد.

تشخیص اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی

برای تشخیص اختلال PMDD، پزشک سوالاتی را درباره سوابق پزشکی و علائمی که قبل از پریود تجربه می‌کنید می‌پرسد. او برای اینکه تشخیص دقیق‌تری داشته باشد، ممکن است از شما بخواهد تا به علائم جسمی و روحی خود در طول یک یا دو چرخه قاعدگی خوب دقت کنید و آن‌ها را بنویسید.

به‌صورت‌کلی تجربه حداقل ۵ تا از علائم زیر در طول اکثر چرخه‌های قاعدگی در یک سال به پزشک در تشخیص این اختلال کمک می‌کند:

• افسرده‌خویی
• عصبانیت و تحریک‌پذیری
• کاهش تمرکز
• فقدان انگیزه برای انجام فعالیت‌های موردعلاقه
• دمدمی‌مزاجی
• افزایش اشتها
• بی‌خوابی یا پرخوابی
• احساس از کنترل خارج‌شدن شرایط و پرشدن ظرفیت روانی
• علائم جسمی مثل نفخ، حساسیت سینه‌ها و سردرد

همچنین درصورتی‌که علائم باعث اختلال در زندگی شغلی و اجتماعی فرد شوند، توسط سایر بیماری‌های زمینه‌ای تشدید شوند یا برعکس، به بیماری زمینه‌ای خاصی مربوط نباشند و بدون علت مشخص ظاهر شوند، پزشک به ابتلا به PMDD‌ شک می‌کند.

درمان PMDD

اختلال PMDD مشکلی است که بی‌توجهی به آن و عدم پیگیری برای درمانش می‌تواند زندگی فرد را دچار مشکلات جدی کند. در موارد شدیدتر، عدم درمان افسردگی پیش از قاعدگی ممکن است حتی به خودکشی فرد منجر شود. خبر خوب این است که درمان این اختلال با دارودرمانی و در کنار راهکارهای طب سنتی و تغییر سبک زندگی به‌راحتی امکان‌پذیر است.

درمان دارویی

از جمله داروهایی که پزشکان برای درمان اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی تجویز می‌کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• داروهای ضدافسردگی گروه SSRI (مثل سرترالین، فلوکستین و پاروکستین) برای کنترل مقادیر سروتونین مغز
• قرص‌های هورمونی ضدبارداری
• داروهای مکمل (مثل کلسیم، ویتامین ب ۶ و منیزیم)
• داروهای مسکن برای بهبود علائم قاعدگی دردناک (دیسمنوره)، سردرد، درد پستان‌ها و سایر علائم ناخوشایند جسمی

سبک زندگی و طب سنتی

استفاده از درمان‌های گیاهی و خانگی در کنار مصرف داروها می‌تواند بهبود علائم PMDD را سرعت ببخشد. از جمله راهکارهای غیرپزشکی برای درمان این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رایحه‌درمانی برای بهبود اضطراب، کمک به خواب بهتر و تسکین درد
• مدیتیشن، یوگا و تکنیک‌های ذهن‌آگاهی (مایندفولنِس)
• ورزش‌کردن
• حمام آب گرم
• قطع سیگار
• خواب کافی در طول شبانه‌روز
• مصرف مکمل‌های گیاهی (مثل گل مغربی، پنج‌انگشت، گل راعی و درخت ژینکو)

قبل از مصرف هرگونه مکمل گیاهی یا غیر گیاهی با پزشک مشورت کنید تا از عدم تداخل آن با سایر داروهایتان و بی‌خطر بودن مصرف آن مطمئن شوید.

نکاتی برای مدیریت افسردگی قبل از پریود

از جمله راهکارهای موثر برای مدیریت افسردگی قبل از پریود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. مصرف منظم داروها

داروهای ضدافسردگی SSRI، خط اول درمان افسردگی PMDD هستند. علائم افسردگی قبل از پریود در حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از خانم‌هایی که با این اختلال درگیر هستند، با مصرف اینگونه داروها بهبود پیدا می‌کند (منبع: Journal of Psychiatry and Neuroscience).

۲. ثبت احساسات و افکار

در کنار مصرف داروها، استفاده از راهکارهای سنتی و رعایت نکات مربوط به سبک زندگی که در بخش قبلی به آن‌ها اشاره کردیم، خودآگاهی و شناخت علائم نیز نقش مهمی را در مدیریت افسردگی قبل از پریود بازی می‌کند. زمانی که هر روز افکار و احساسات خود را دنبال می‌کنید و نسبت به آن‌ها آگاه هستید، به‌تدریج متوجه الگوی تغییرات آن‌ها در روزهای مختلف ماه و به‌خصوص نزدیک به پریود خود می‌شوید.

پیداکردن یک دلیل مشخص برای علائم ناخوشایند روحی، به آن‌ها اعتبار می‌بخشد و می‌تواند به شما کمک کند تا راحت‌تر با آن‌ها کنار بیایید. ثبت این احساسات یک مزیت دیگر هم دارد و آن هم کمک به پزشک و روان‌شناس در تشخیص بهتر مشکل و ارائه درمان مناسب است. (برای ثبت روزانه علائم خود می‌توانید از یک دفترچه یادداشت یا اپلیکیشن‌های مدیریت پریود کمک بگیرید.)

۳. رژیم غذایی سالم

علاوه بر موارد گفته‌شده، رژیم غذایی مناسب هم نقش مهمی را در کنترل افسردگی قبل از پریود بازی می‌کند. یک پژوهش آزمایشگاهی نشان داده است که مصرف کلسیم می‌تواند در بهبود علائم ناخوشایند قبل از پریود نقش مثبتی داشته باشد. از جمله مواد غذایی حاوی کلسیم می‌توان به:

• شیر
• دوغ
• ماست
• پنیر
• سبزی‌های با برگ سبز

اشاره کرد. همچنین ویتامین ب ۶ نیز که در ماهی، مرغ، بوقلمون و انواع میوه‌ها وجود دارد می‌تواند به بهبود علائم PMDD کمک کند.

غنی‌کردن برنامه رژیم غذایی با میوه، سبزی، مواد غذایی سرشار از پروتئین و کربوهیدرات‌های پیچیده و کاهش مصرف مواد غذایی فراوری‌شده، نمک، کافئین و الکل در مدیریت افسردگی قبل از پریود تاثیر مثبت دارد.

۴. روان‌درمانی

کمک‌گرفتن از روان‌شناس و گروه‌های روان‌درمانی حمایتی و دوری از موقعیت‌های استرس‌زا در محیط کار و سایر روابط اجتماعی و خانوادگی می‌تواند به شما کمک کند تا با علائم روحی ناشی از PMDD راحت‌تر کنار بیایید.

با ثبت علائم روانی در طول روزهای مختلف چرخه قاعدگی، مصرف منظم داروها، رعایت رژیم غذایی سالم، تغییر سبک زندگی و کمک‌گرفتن از مشاور روان‌شناس می‌توانید افسردگی قبل از پریود را مدیریت کنید.

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

تحت شرایط زیر لازم است برای تشخیص و درمان مشکل خود از پزشک کمک بگیرید:

• دائماً علائم اضطراب و افسردگی شدید یا سایر علائم مربوط به PMDD را در روزهای منتهی به پریود خود تجربه می‌کنید.
• احساس می‌کنید کنترلی روی زندگی خود ندارید.
• افکار خودکشی دارید یا به آسیب‌زدن به خود و دیگران فکر می‌کنید.
• احساس افسردگی شدید می‌کنید.
• توانایی کنترل خشم خود را ندارید.
• دچار اضطراب شدید و حملات پانیک می‌شوید.

اگر افکار خودکشی دارید و نیازمند کمک فوری هستید، با اورژانس اجتماعی (شماره ‌تلفن ۱۲۳) تماس بگیرید.

کلام آخر دکترساینا

اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی یا PMDD برخلاف سندرم PMS بیماری عادی نیست و درصد کمی از خانم‌ها آن را تجربه می‌کنند. در سندرم PMS علائم روانی بسیار خفیف هستند و زندگی روزمره فرد را مختل نمی‌کنند؛ اما افسردگی پیش از پریود در اختلال PMDD باعث بروز علائم روانی به‌مراتب شدیدتری در فرد می‌شود. این علائم روانی شدید باعث به چالش کشیده‌شدن روابط فردی و فعالیت‌های روزمره فرد می‌شوند. اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی با مصرف دارو، کمک‌گرفتن از پزشک و مشاور و تغییر سبک زندگی قابل‌درمان است.

سوالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.