هرپس سیمپلکس (HSV)؛ ویروسی نهفته در بدن | علائم و راه‌های انتقال

هرپس سیمپلکس HSV (Herpes simplex virus) خانواده‌ی بزرگ و شایعی از ویروس‌ها هستند که ضایعات پوستی تکرارشونده ایجاد می‌کنند. این ویروس‌ها بااینکه هرگز بدن میزبان خود را ترک نمی‌کنند اما معمولاً مشکل حادی ایجاد نمی‌کنند. البته برخی از انواع این ویروس در شرایط خاص می‌توانند منجر به مشکلاتی شوند. با شناخت عوامل خطر این ویروس‌ می‌توان از این مشکلات جلوگیری کرد.

دکتر ساینا در این مقاله به بررسی انواع، علائم و راه‌های انتقال این ویروس می‌پردازد و در انتها شما را با راه‌های پیشگیری از انتقال ویروس‌ HSV آشنا خواهد کرد. برای مطالعه بخش موردنظر خود می‌توانید بر تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

ویروس هرپس چیست؟

خانواده ویروس هرپس سیمپلکس شامل ویروس‌های مختلفی از جمله هرپس سیمپلکس تیپ ۱ و ۲، وایسلا-زوستر، سایتومگالوویروس و اپشتین-بار ویروس است که بیماری‌های بسیار متفاوتی از تبخال گرفته تا آبله‌مرغان ایجاد می‌کنند.

ویروس‌های خانواده هرپس (HSV) ازجمله ویروس‌هایی هستند که احتمال ابتلا به آن‌ها از بدو تولد تا سنین پیری و صرف‌نظر از طبقه‌ی اجتماعی فرد وجود دارد. ویروس‌های خانواده هرپس اغلب کم‌خطر به شمار می‌روند؛ افرادی که به نقص سیستم ایمنی دچارند آسیب‌پذیرترین قشر در برابر هرپس‌ها هستند.

هرپس سیمپلکس (HSV)؛ ویروسی نهفته در بدن 

اهمیت خانواده ویروس هرپس بیشتر به دلیل این است که پس از تماس اولیه با این خانواده، ویروس در بدن به‌صورت نهفته باقی می‌ماند و تحت تأثیر محرک‌های مختلف می‌توانند سبب عود مجدد تظاهرات بالینی شوند. دلیل نام‌گذاری خانواده ویروس هرپس نیز از همین ویژگی آن‌ها گرفته‌ شده است؛ در زبان یونانی herpein به معنی خزیدن است و به خزش ویروس به سلول‌ها و ایجاد ضایعات پوستی‌ای اشاره دارد که در انواع هرپس ۱، هرپس ۲ و ویروس واریسلا-زوستر دیده می‌شود.

ویروس هرپس سیمپلکس به دو نوع و تقسیم‌بندی می‌شود.

خانواده ویروس هرپس سیمپلیکس بیماری‌های بسیار متفاوتی از تبخال گرفته تا آبله‌مرغان ایجاد می‌کنند. مهم‌ترین انواع ویروس هرپس عبارتند از: هرپس سیمپلکس نوع ۱ و ۲.

انواع ویروس هرپس سیمپلکس و راه‌های انتقال هرپس

همان‌طور که گفته شد ویروس هرپس سیمپلکس دو نوع دارد:

HSV-1 یا هرپس دهانی

ویروس هرپس ۱ که عامل هرپس دهانی است و دهان و بافت اطراف آن را آلوده می‌کند. گاهی این نوع از هرپس، ضایعات تناسلی هم ایجاد می‌کند؛ ولی عمده ضایعات تناسلی توسط هرپس نوع ۲ ایجاد می‌شوند.

HSV-2 یا هرپس تناسلی

ویروس هرپس ۲ که عامل هرپس تناسلی یا همان تبخال تناسلی است و معمولاً از راه جنسی منتقل می‌شود. فرد مبتلا ممکن است در اطراف آلت تناسلی یا مقعد دچار ضایعات شود. هرچند ضایعات ناشی از هرپس نوع ۲ ممکن است در نواحی دیگر نیز به وجود ‌آیند؛ اما چنین ضایعاتی عمدتاً در نیمه پایینی بدن بروز می‌کنند. به همین دلیل است که HSV-2 با نام هرپس تناسلی شناخته می‌شود.

وقتی ویروس هرپس سیمپلکس وارد بدن فرد می‌شود تا پایان عمر باقی می‌ماند. البته برخی از افراد ممکن است هرگز علامتی بروز ندهند؛ اما وقتی علائم بروز می‌کند می‌تواند نوع ویروس را متوجه شد.

کدام نوع از ویروس هرپس شایع‌تر است؟

بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی (WHO)، ۶۷ درصد مردم دنیا به ویروس هرپس ۱ و ۱۱ درصد به هرپس ۲ آلوده هستند ^[۱]

هرپس نوع ۱ (HSV-1) عمدتاً از طریق تماس دهانی منتقل شده و ایجاد هرپس دهانی می‌کند. انتقال از طریق تماس با ویروس هرپس موجود در زخم‌ها، بزاق و سطوح داخل یا اطراف دهان رخ می‌دهد؛ اما گاهی هرپس نوع ۱ به ناحیه‌ی تناسلی منتقل می‌شود و ایجاد هرپس تناسلی می‌کند.

زمانی که هیچ زخم و علائمی وجود ندارد نیز احتمال انتقال ویروس هرپس سیمپلکس وجود دارد، اما احتمال آن کم است و عمده‌ترین راه انتقال در هنگام بروز علائم و از طریق تماس با زخم‌ها و ضایعات پوستی است.

در ادامه با علائم هرپس آشنا خواهید شد. در صورت مشاهده علائم هرپس می‌توانید در قدم اول به پزشک عمومی، داخلی یا دکتر زنان مراجعه کنید. پزشک بعد از بررسی علائم و درصورت نیاز شما را به متخصص بیماری‌های عفونی ارجاع خواهد داد.

آشنایی با علائم هرپس

برخی از علائم ویروس هرپس 1 و ۲:

• مشاهده تبخال در ناحیه لب و دهان یا نواحی تناسلی
• ادرار دردناک (در صورت ابتلا به هرپس تناسلی)
• خارش

همچنین ممکن است علائم هرپس سیمپلکس مشابه با آنفولانزا باشد که شامل موارد زیر هستند:

• تب
• تورم غده‌های لنفاوی
• سردرد
• خستگی
• بی‌اشتهایی

هرپس ممکن است چشم‌ها را هم آلوده کند که موجب کراتیت هرپسی می‌شود. کراتیت هرپسی (herpes keratitis) علائمی نظیر درد چشم، ترشحات چشمی و احساس وجود جسم خارجی در چشم دارد.

چه کسانی در معرض این ویروس قرار دارند؟

همه افراد، صرف‌نظر از سن امکان دارد به ویروس هرپس آلوده شوند؛ تنها عامل مؤثر این است که هر فرد چقدر در معرض ویروس قرار گرفته است.

در رابطه با هرپس نوع ۲ احتمال انتقال برای کسانی که رابطه جنسی پرخطر و محافظت‌نشده برقرار می‌کنند بیشتر است. عوامل خطر دیگر در رابطه با هرپس نوع ۲ عبارتنداز:

• داشتن چندین شریک جنسی
• برقرار کردن رابطه جنسی در سنین پایین
• جنسیت مؤنث
• ابتلا قبلی به یکی از بیماری‌ های مقاربتی
• داشتن سیستم ایمنی ضعیف

همچنین احتمال ابتلا به هرپس نوع ۲ در زنان بیشتر از مردان است.

زنان باردار مبتلابه هرپس تناسلی (از هریکی از دو نوع ویروس هرپس)، اگر هنگام زایمان دچار عود ویروس هرپس در نواحی تناسلی باشند، می‌توانند ویروس را به نوزاد منتقل کرده و موجب مشکلات جدی در نوزاد شوند. به همین دلیل بسیار مهم است که خانم‌ها خصوصاً خانم‌های باردار برای اطمینان از سلامت خود به‌طور منظم به دکتر زنان مراجعه کنند تا مورد معاینه تخصصی قرار بگیرند.

تشخیص ویروس

چهار آزمایش اصلی برای تشخیص HSV وجود دارند. پزشک متخصص بسته به اینکه بیمار هنگام مراجعه در مرحله‌ی عود بیماری باشد یا نه، مناسب‌ترین روش تشخیص را پیشنهاد می‌دهد.

اگر هنگام مراجعه به متخصص دارای ضایعاتی باشید که به نظر شبیه عود ویروس هرپس (HSV) است، پزشک می‌تواند انجام تست کشت ویروس یا تست تشخیص آنتی‌ژن ویروس را برای شما تجویز کند. اگر هم علائم بالینی نداشته باشید می‌توانید از تست‌های آنتی‌‌بادی استفاده کنید.

آزمایش کشت هرپس ویروس

هدف این تست این است که مشخص کند آیا ضایعات پوستی یا تاول شما حاوی هرپس ویروس است یا خیر. البته این تست درصد خطای منفی کاذب دارد و ممکن است باوجود ابتلا به HSV نتیجه منفی گزارش شود.

تست تشخیص آنتی‌ژن ویروس

در این آزمایش آنتی‌ژن‌ها یا پروتئین‌های اختصاصی ویروس در داخل ضایعات پوستی یا تاول شناسایی می‌شوند

تست آنتی‌بادی

 آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که سیستم ایمنی بدن هنگام وارد شدن ارگانیسمی غیرطبیعی (یک آنتی‌ژن ناشناخته) تولید می‌کند. در تست آنتی‌بادی نیازی نیست که ضایعات یا علائم بیماری وجود داشته باشد؛ این آزمایش نشان می‌دهد که آیا در گذشته در بدن شما آنتی‌بادی علیه ویروس هرپس ساخته شده یا خیر. البته اگر به‌تازگی با ویروس تماس داشته‌اید ممکن است نتیجه تست منفی شود، زیرا بدن هنوز آنتی‌بادی تولید نکرده است. پس این آزمایش در زمان مواجهه‌ی تازه با هرپس ویروس توصیه نمی‌شود.

تست PCR

حتماً نام تست پی‌سی‌آر را زیاد شنیده‌اید، ولی این تست چگونه عمل می‌کند؟ تمام موجودات زنده در سلول‌های خود ماده ژنتیکی دارند و در آزمایش PCR، وجود یا عدم وجود ژنوم ویروس موردنظر بررسی می‌شود. برای آزمایش PCR از خون یا ضایعات پوستی نمونه‌برداری می‌شود و بعد از انجام فرآیندهای مربوطه، می‌توان مشخص کرد که آیا ویروس در بدنتان وجود دارد یا خیر. از طریق این تست نوع ویروس نیز قابل‌تشخیص است.

چگونه از انتشار ویروس هرپس پیشگیری کنیم؟

همان‌طور که گفتیم هیچ درمان قطعی برای ویروس هرپس سیمپلکس وجود ندارد؛ ولی روش‌هایی هستند که از طریق آن‌ها بتوانید از ابتلا به ویروس هرپس یا انتقال آن به دیگران جلوگیری کنید. انتقال هرپس عمدتاً از طریق برخورد مستقیم یا غیرمستقیم با ضایعات پوستی ناشی از ویروس و مایع درون آن‌که محتوی ویروس است انجام می‌گیرد.

وقتی عفونت هرپس فعال است، یعنی ضایعات پوستی دارید، لازم است موارد زیر را رعایت کنید:

• از تماس فیزیکی مستقیم با دیگران پرهیز کنید.
• ازمصرف اشتراکی لوازمی نظیر لیوان، حوله، قاشق و چنگال، البسه، لوازم‌آرایشی و مرطوب‌کننده لب خودداری کنید.
• ازداشتن رابطه دهانی، بوسیدن و  دیگر فعالیت‌های جنسی بپرهیزید.
• دستان خود را مرتب بشورید و برای استفاده از پماد درمانی از گوش‌پاک‌کن استفاده کنید تا تماس با ضایعه پوستی و ویروس را به حداقل برسانید.

افرادی که مبتلابه هرپس نوع دو هستند باید از برقرار کردن هرگونه رابطه جنسی پرهیز کنند. اگر فردی آلوده به هرپس نوع ۲ تشخیص داده شده اما علائم ندارد هنگام برقراری رابطه جنسی باید حتماً از کاندوم استفاده کند؛ البته حتی در صورت استفاده از کاندوم هم ممکن است ویروس از طریق بخش‌هایی از پوست ناحیه‌ی تناسلی که در معرض تماس هستند انتقال یابد.

گاهی لازم است زنان باردار در صورت ابتلا به ویروس HSV دارو مصرف کنند تا ویروس به جنین انتقال پیدا نکند.

رابطه هرپس ویروس و سرطان گردن رحم 

این احتمال وجود دارد که ویروس هرپس نوع ۲ خطر ابتلا به سرطان گردن رحم را افزایش دهد.^[۲] هرچند این احتمال کاملاً ثابت شده نیست، اما ازآنجایی‌که بیماری‌های متعدد دیگری نیز می‌توانند از طریق رابطه‌ی جنسی منتقل شده و سلامت فرد را تهدید کنند، توصیه می‌شود موارد بهداشتی و ایمنی در رابطه‌ی جنسی رعایت شود.

دوره کمون ویروس هرپس (HSV)

به فاصله‌ی زمانی بین ورود عامل بیماری‌زا به بدن تا ظهور علائم بیماری دوره‌ی کمون گفته می‌شود. مکانیسم بیماری‌زایی در مورد ویروس هرپس سیمپلکس به این صورت است که این ویروس وارد سلول‌های بدن می‌شود، سپس سیستم ایمنی بدن شروع به واکنش نسبت به ویروس HSV و همچنین سلول‌های آلوده به ویروس می‌کند. درنتیجه‌ی این واکنش، ضایعات پوستی یا تبخال ایجاد می‌شود. پس دوره کمون ویروس هرپس درواقع فاصله‌ی زمانی بین ورود این ویروس به بدن تا شروع پاسخ‌ سیستم ایمنی است. این دوره برای هرپس دهانی و تناسلی یکسان بوده و بین ۲ تا ۱۲ روز طول می‌کشد.

درست است که انجام آزمایش‌های تشخیصی در اسرع وقت و شروع بی‌درنگ درمان در بیماری ‌های مقاربتی اهمیتی ویژه دارند؛ اما نباید خیلی زود برای انجام آزمایش اقدام کرد. اگر در دوره‌ی کمون بیماری باشید شما آلوده شده‌اید، ولی نتایج آزمایش‌های شما منفی خواهند بود. به‌عبارت‌دیگر اگر بدن شما هنوز آنتی‌بادی علیه ویروس هرپس سیمپلکس تولید نکرده باشد تست آنتی‌بادی شما منفی خواهد شد. این نتیجه به شما این باور غلط را می‌دهد که به ویروس مبتلا نیستید.

چه مدت طول می‌کشد تا ویروس هرپس تشخیص داده شود؟

همان‌طور که قبلاً گفته شد، نوع ۱ و ۲ ویروس هرپس دوره کمون ۲ تا ۱۲ روزه دارند؛ یعنی بروز علائم بالینی و دریافت نتیجه مثبت در تست‌های تشخیصی می‌تواند حداقل ۲ و حداکثر ۱۲ روز به طول بینجامد. پیش‌تر در مورد تست‌های تشخیصی توضیح دادیم و در ادامه به روش‌های درمان خواهیم پرداخت.

درمان

هیچ درمان قطعی برای ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) وجود ندارد اما پزشک می‌تواند برای جلوگیری از تکثیر ویروس داروهای خوراکی ضدویروس مانند آسیکلوویر تجویز کند. پماد‌های موضعی که اغلب نیاز به نسخه پزشک ندارند نیز می‌توانند علائم بالینی نظیر خارش، سوزش و درد را کاهش بدهند.

• برای کاهش دوره‌ی عود بیماری، مصرف دارو را در ۲۴ ساعت اولیه بروز علائم هرپس آغاز کنید.
• مصرف داروهای ضدویروس می‌تواند زمان اتمام عود را ۱ تا ۲ روز کاهش دهد و شدت علائم را نیز بهبود می‌بخشد.
• اگر فردی در هر سال کمتر از ۶ عود هرپس تناسلی داشته باشد، احتمالاً پزشک مصرف داروهای ضدویروس را فقط در طی دوره‌های عود توصیه می‌کند اما اگر دفعات آن بیشتر از ۶ مرتبه در سال باشد احتمال دارد نیاز باشد داروهای ضد ویروسی را برای ۶ ماه تا ۱ سال به‌طور مداوم مصرف کند.

برای درمان هرپس و مصرف دارو حتماً از پزشک راهنمایی بخواهید و از مصرف خودسرانه دارو اجتناب کنید.

کلام آخر دکتر ساینا

ویروس‌های هرپس به‌خصوص ویروس هرپس ۱ بسیار شایع است و خیلی از افراد در کودکی به این ویروس مبتلا می‌شوند. علی‌رغم اینکه این ویروس هرگز بدن میزبان خود را ترک نمی‌کند اما معمولاً مشکل حادی ایجاد نمی‌کند.

شاید مهم‌ترین نکته در پیشگیری از ابتلا به ویروس HSV تلاش برای قطع زنجیره و عدم انتقال آن به دیگران باشد. ازهمین‌رو، رعایت موارد بهداشتی و ایمنی و در صورت نیاز شروع درمان (در زمان عود این ویروس) از اهمیت بسیاری برخوردار است. همچنین یادتان باشد که ویروس هرپس در موارد خاصی همچون بارداری یا نقص ایمنی می‌تواند مشکلات بیشتری ایجاد کند. پس بهتر است در چنین شرایطی حتماً با پزشک مشورت کنید.