علت درد عصب سیاتیک و راه‌های درمان آن

عصب سیاتیک (sciatic nerve) یا همان رگ سیاتیک بزرگترین عصب بدن است که از مهره پنجم کمری شروع می‌شود و تا پایین پا ادامه دارد و در هر جایی از این مسیر طولانی ممکن است تحت فشار قرار گرفته، دچار التهاب و درد شود.

 درد سیاتیک از پایین و پشت تنه شروع می‌شود و بسته به محل درگیری عصب، ممکن است تا انگشتان پا هم حس شود. با مطالعه این مقاله دکتر ساینا خواهید دانست که درد سیاتیک به چه دلیل ایجاد می‌شود و درمان آن چگونه است.

 برای مطالعه بخش موردنظر خود می‌توانید بر تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

سیاتیک چیست؟

عصب سیاتیک، که در زبان فارسی به آن رگ سیاتیک نیز گفته می‌شود، بزرگ‌ترین عصب بدن و یکی از اعصاب اصلی پا است که ران و ساق را به عقب و مچ و انگشتان پا را به پایین حرکت می‌دهد. عصب سیاتیک، از مهره پنجم کمری شروع می‌شود و تا پایین پا ادامه دارد و در هر جایی از این مسیر طولانی ممکن است تحت فشار قرار گرفته، دچار التهاب و درد شود.

از هر سمت بدن شما، یک عصب سیاتیک از لگن بیرون می‌آید، در ناحیه باسن به طرف ساق پا پایین می‌رود و تا زیر زانو امتداد می‌یابد. در زانو عصب به چند شاخه تقسیم می‌شود و از ساق پا وارد مچ و انگشتان پا می‌شوند.

آسیب سیاتیک

سیاتیکا (Sciatica) یا آسیب جدی به عصب سیاتیک عارضه‌ای نادر است که به‌طور کلی برای توصیف دردهای مربوط به عصب سیاتیک به‌کار می‌رود؛ درد سیاتیک از ناحیه تحتانی کمر شروع شده و به سمت پاها پیش می‌رود.

طبق راهنمای مرکز کنترل و پیش‌گیری بیماری‌ها (CDC) درباره آسیب عصب سیاتیک،^[۱] درد علت اصی ناتوانی و مهمترین عاملی است که بیمار به دلیل آن به پزشک مراجعه می کند. درد سیاتیک می‌تواند نشان‌دهنده طیف گسترده‌ای از آسیب‌ها و بیماری‌های عصب سیاتیک باشد. در سراسر جهان و در بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵، طول عمر افراد با ناتوانی حاصل از درد سیاتیک ۵۴ درصد افزایش داشته است.

درد عصب سیاتیک چگونه است؟

اگر مبتلا به آسیب سیاتیک شده باشید، ممکن است درد خفیف تا شدیدی در هر نقطه از  مسیر عصب سیاتیک حس کنید؛ این درد در قسمت پایین کمر، لگن، باسن و ساق پاها احساس می‌شود. گاهی ممکن است درد سیاتیک با ضعف عضلات ساق و قسمت پایین پا، بی‌حسی ساق پا یا مور مور شدن ناخوشایند ساق، مچ یا انگشتان پا همراه باشد. دردی با این الگو، نشان‌دهنده نوعی آسیب به عصب سیاتیک است که می‌تواند به علت تحریک، التهاب یا تحت فشار قرار گرفتن عصب باشد.

درد سیاتیک چگونه خود را نشان می‌دهد؟

درد سیاتیک با توجه به علت آن به شکل‌های مختلفی تظاهر پیدا می‌کند. برخی افراد درد را تیز و ناگهانی توصیف می‌کنند و برخی دیگر آن را سوزشی مانند برق‌گرفتگی یا مانند ضربه چاقو بیان می‌کنند. این درد ممکن است به‌طور دائم یا موقت باشد. همچنین درد در ناحیه پاها معمولا شدیدتر از قست پایین کمر است.

علائم درد سیاتیک

بعضی از شایع‌ترین علائم ناشی از عصب سیاتیک عبارتند از:

• درد در ناحیه پایین کمر
• درد باسن یا پا که با نشستن بدتر می‌شود
• وجود درد در ناحیه لگن
• احساس سوزش یا سوزن سوزن شدن در پا
• ضعف، بی‌حسی یا اشکال در حرکت ساق یا مچ پا
• احساس درد مداوم در یک سمت باسن
• درد تیرکشنده در پایین پا که ایستادن را مشکل می‌کند

درد سیاتیک در صورت نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت یا چرخش بالاتنه اغلب وخیم‌تر می‌شود. حرکت ناگهانی مانند عطسه و سرفه نیز می‌تواند شدت درد را افزایش دهد. درصورت مشاهده چنین علائمی می‌توانید در قدم اول برای تشخیص علت به پزشک عمومی یا متخصص ارتوپدی مراجعه کنید. پزشک عمومی یا متخصص ارتوپدی درصورت تشخصیص مشکلات عصب سیاتیک شما را به متخصص نورولوژیست (مغز و اعصاب) ارجاع خواهند داد.

علت بیماری سیاتیک چیست؟

زمانی که عصب سیاتیک تحت فشار قرار گیرد درد ایجاد می‌شود. معمولا علت فشار به عصب سیاتیک دیسک بیرون‌زده یا زائده استخوانی است. سایر علل شایع عبارتند از:

• تنگی کانال نخاعی (تنگ شدن محل عبور نخاع در مهره‌های قسمت پایین کمر)
• بیماری تحلیل‌برنده دیسک (نازک شدن دیسک‌ها؛ دیسک‌ها مانند بالش بین مهره‌ها عمل می‌کنند و فشار را از روی اعصاب برمی‌دارند.)
• اسپوندیلوزیس (این بیماری در ستون فقرات رخ می‌دهد و باعث می‌شود یک مهره روی مهره پایین خودش به جلو بلغزد و فضای بین‌مهره‌ای را تنگ کند)
• بارداری
• گرفتگی عضله در پشت کمر یا باسن

درد سیاتیک در چه کسانی مشکل‌ساز می‌شود؟

عواملی که باعث ابتلا به درد عصب سیاتیک می‌شوند، عبارتند از:

آسیب عضلانی اسکلتی یا سابقه آسیب قبلی

آسیب به ستون فقرات یا قسمت تحتانی کمر باعث می‌شود شما در معرض ابتلا به درد عصب سیاتیک باشید.

سن بالا

در فرایند پیر شدن، بافت استخوانی و دیسک‌های بین‌مهره‌ای به‌طور طبیعی شروع به تحلیل رفتن می‌کنند. تحلیل رفتن فضای بین مهره‌ها باعث می‌شود عصب‌ها به‌خصوص عصب سیاتیک بین استخوان‌ها، دیسک‌ها و رباط‌ها گیر بیفتند و تحت فشار قرار گیرند یا دچار آسیب شوند.

اضافه‌ وزن

ستون فقرات مانند یک جرثقیل عمل می کند و عضلات مانند وزنه به آن متصل هستند ستون فقرات باید وزن بالا تنه را تحمل کند. هرچه وزن شما بیشتر باشد عضلات این ناحیه بیشتر تحت فشار هستند و این فشار مضاعف باعث کشیدگی عضلات، درد و سایر مشکلات کمر می‌شود.

زندگی کم‌تحرک

نشستن غلط و برای مدت طولانی، ورزش نکردن و غیرفعال نگه داشتن عضلات، با از بین بردن انعطاف‌پذیری بدن می‌تواند شما را مستعد ابتلا به درد سیاتیک کند.

ضعف عضلات تنه و شکم

عضلات مرکزی بدن (core) شامل عضلات شکم و تنه هستند. هرچه این عضلات قوی‌تر باشند، بیشتر از بخش پایینی تنه محافظت می‌کنند. برخلاف قفسه سینه که  توسط دنده‌ها حمایت می‌شوند، تنها حمایت برای قسمت تحتانی تنه، عضلات شکم هستند. ضعف تنه و شکم، انحنای طبیعی ستون مهره‌ها را به هم می‌زند و عصب سیاتیک را تحت فشار قرار می‌دهد.

شغل‌هایی که مستلزم فعالیت بدنی بالایی هستند

مشاغلی که در آن‌ها نیاز است شما مرتبا بارهای سنگین جابه‌جا کنید، می‌توانند به کمر و عصب سياتيك آسیب برسانند. همچنین شغل‌هایی که شما ساعات طولانی نشسته باشید، باعث فشار به عصب می‌شوند.

وضعیت بدنی نامناسب حین فعالیت

حتی اگر شما قدرت بدنی و فعالیت خوبی داشته باشید، اگر این فعالیت‌ها (مثلا بلند کردن بار) را به روش صحیح انجام ندهید، ممکن است به عصب سیاتیک آسیب برسد.

سایر افرادی که در معرض آسیب سیاتیک هستند

• ابتلا به دیابت: بیماری دیابت به اعصاب (از جمله عصب سیاتیک)  آسیب می‌رساند. در بیماران دیابتی، احتمال ابتلا به درد عصب سیاتیک بالاتر از مردم عادی است.
• ابتلا به استئوآرتریت (آرتروز): استئوآرتریت باعث صدمه به مهره‌ها می‌شود و اعصاب را در معرض آسیب قرار می‌دهد. در بین اعصاب مهره‌ای، عصب سیاتیک در معرض بیشترین آسیب است.
• سیگار کشیدن: نیکوتین موجود در تنباکو می‌تواند به مهره‌ها آسیب بزند، استخوان‌ها را ضعیف کند و فرایند تحلیل رفتن دیسک‌های بین‌مهره‌ای را تسریع کند. کم شدن فضای بین‌مهره‌ای باعث فشار مزمن به عصب سیاتیک می‌شود.

بیماری سیاتیک را چگونه تشخیص می‌دهند؟

برای تشخیص درد سیاتیک بهتر است ابتدا به پزشک عمومی یا متخصص ارتوپدی مراجعه کنید. پزشک عمومی یا متخصص ارتوپدی درصورت تشخیص مشکلات عصب سیاتیک شما را به متخصص نورولوژیست(مغز و اعصاب) ارجاع خواهد داد. 

پزشک برای تشخیص مشکلات سیاتیک در حین معاینه، قدرت عضلات و واکنش‌های عصبی را مورد بررسی قرار می‌دهد. ‌برای مثال، ممکن است پزشک از شما بخواهد روی انگشتان یا پاشنه راه بروید و در وضعیت اسکات (وضعیتی شبیه نشستن روی صندلی که با زانوی خم باید وزن بدن را تحمل کنید) بایستید یا در حالی که به پشت خوابیده‌اید هربار یکی از پاهای خود را بلند کنید. دردی که منشا آن عصب سیاتیک باشد، معمولا با این حرکات تشدید می‌شود.

تصویربرداری

برای تشخیص درد سیاتیک معمولا نیازی به تصویربرداری نیست؛ مگر آن ‌که درد بسیار شدید باشد یا در طول چند هفته بهبود پیدا نکند.

عکس رادیوگرافی ساده

عکس رادیوگرافی ساده خارها و زائده‌های استخوانی را که بر روی رگ یا عصب سیاتیک فشار می‌آورند و با درد همراهند نشان می‌دهند. (خارها زائده‌هایی در استخوان هستند که به دلیل رشد زیاد یک قسمت از استخوان ایجاد می‌شوند.) بسیاری از افراد، بیرون‌زدگی دیسک یا خارهای استخوانی بی‌علامتی دارند که این موارد نیز در رادیوگرافی ساده خود را نشان می‌دهند.

MRI    

در این روش برای تصویربرداری، از امواج رادیویی و مغناطیسی استفاده می‌شود که می‌تواند تصاویر چندبعدی از ستوان فقرات را ثبت کند.  MRI تصاویر دقیقی با جزئیات زیاد از استخوان‌ها و بافت‌های نرم، مانند دیسک‌های بیرون‌زده، تولید می‌کند. طی تصویربرداری، شما روی تختی می‌خوابید که به داخل دستگاه حرکت می‌‌کند.

سی‌تی اسکن

 وقتی برای تصویربرداری از ستون مهره‌ها از سی‌تی اسکن استفاده می‌شود، ممکن است لازم شود قبل از شروع تصویربرداری، نوعی رنگ که کنتراست (تضاد رنگ) ایجاد می‌کند به داخل کانال نخاع تزریق شود. به این روش میلوگرام گفته می‌شود. این رنگ داخل ستون مهره‌ها و اعصاب مهره‌ای حرکت می‌کند و در عکس خود را سفید نشان می‌دهد.

الکترومیوگرافی (EMG) 

این آزمایش جریان‌های الکتریکی را که توسط اعصاب ایجاد می‌شوند و پاسخ ماهیچه‌ها به این جریان‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. این تست می‌تواند تحت فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک به دلیل بیرون‌زدگی دیسک یا تنگی  کانال نخاعی را نشان دهد.

عوارض درد سیاتیک چیست

هرچند بسیاری از بیماران مبتلا به درد سیاتیک بدون درمان بهبودی کامل می‌یابند، درد سیاتیک می‌تواند آسیب عصبی دائم ایجاد کند. در صورتی که همراه با درد سیاتیک یکی از این علائم را دارید، سریعا از پزشک درخواست کمک کنید:

• بی‌حسی در پای درگیر
• ضعف عضلات پا
• بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع

روش‌های پیشگیری از درد سیاتیک

بعضی از علل درد سیاتیک ممکن است قابل پیش‌گیری نباشند، مانند بارداری، حوادث یا تحلیل رفتن مهره‌ها؛ اما شما با رعایت مواردی می‌توانید از خود محافظت کنید و احتمال درد سیاتیک را به حداقل برسانید:

وزن خود را در محدوده سالم حفظ کنید

اضافه ‌وزن و تغذیه نادرست باعث ایجاد التهاب و درد در سراسر بدن می‌شود. برای کم کردن وزن و به وجود آوردن عادت‌های غذایی سالم، از رژیم غذایی مدیترانه‌ای پیروی کنید. هرچه به وزن ایده‌آل خود نزدیک‌تر باشید، فشار کمتری به ستون فقرات وارد می‌شود.

به صحیح قرار گرفتن وضعیت بدن عادت کنید

عادت به درست نشستن، درست ایستادن، حمل بار و خوابیدن در وضعیت صحیح، فشار را از روی عصب سیاتیک کم می‌کند. درد اولین علامت هشدار است برای این که حالت بدن شما درست نیست و در معرض آسیب عصب سیاتیک هستید. اگر احساس درد یا سفتی بدن دارید، وضعیت بدن را تغییر دهید. عادت کنید که همیشه حین ایستادن، نشستن یا خوابیدن، بدن در حالت درست باشد.

مرتب ورزش کنید

بهترین نوع ورزش برای جلوگیری از درد سیاتیک، حرکات کششی و ورزش‌های قدرتی است؛ حرکات کششی برای حفظ انعطاف‌پذیری مفاصل و ورزش‌های قدرتی برای قوی‌تر کردن عضلات مرکزی بدن، یعنی عضلات پایین‌تنه و شکم است. کار این عضلات حمایت از مهره‌هاست. همچنین نشستن به مدت طولانی، به عصب سیاتیک آسیب می‌زند.

 ورزش‌هایی را انتخاب کنید که کمترین خطر را برای پشت و کمر داشته باشند.

 ورزش‌هایی مانند شنا، پیاده‌روی، یوگا و تای‌چی (نوعی ورزش تعادلی) کمترین آسیب را به عصب سیاتیک وارد می‌کنند.

برای جلوگیری از افتادن تجهیزات ایمنی نصب کنید

کفش‌هایی بپوشید که دقیقا اندازه پایتان باشند. مواظب باشید در پله‌ها و مسیری که در ان راه می‌روید مانعی وجود نداشته باشد تا خطر افتادن به حداقل برسد. مطمئن شوید روشنایی اتاق‌ها به اندازه کافی است. برای جلوگیری از افتادن در حمام و پله‌ها، باید در حمام، دستگیره و در راه‌پله‌ها، نرده نصب شود.

 سیگار را ترک کنید

نیکوتین جریان خون استخوان‌ها را کم می‌کند، ستون فقرات و دیسک‌ها را تحلیل می‌برد، فشار بیشتری به مهره‌ها تحمیل می‌کند و باعث بیماری‌های کمر و پشت و آسیب عصب سیاتیک می‌شود.

چه زمانی مشکل سیاتیک اورژانسی است؟

در مواردی نادر، علائمی دیده می‌شود که نشان می‌دهد عصب سیاتیک آسیب شدیدی دیده است. در صورتی که هریک از این شرایط وجود داشته باشد، اقدامی اورژانسی لازم است:

• درد سیاتیکی که بسیار شدید است یا ناگهان شدیدتر می‌شود.
• درد سیاتیکی که با بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع همراه است.
• درد سیاتیکی که با تب، تهوع یا کاهش وزن همراه است.

این موارد، هشداردهنده یک بیماری زمینه‌ای جدی مانند سندرم دم اسب(CES)، عفونت یا تومورهای نخاعی است.

بهترین کار در این مواقع این است که برای تشخیص دقیق از متخصص نورولوژیست (مغز و اعصاب) مشورت بگیرید؛ زیرا آسیب عصب سیاتیک می‌تواند علل متعددی داشته باشد. برای بهبود درد، باید علت اصلی که باعث فشار به عصب سیاتیک شده درمان شود نه این که فقط علائم را تسکین دهید. با کلیک بر روی لینک زیر می‌توانید لیستی از بهترین متخصصین نورولوژیست را مشاهده کنید.

درمان سیاتیک چگونه است؟

در ادامه با برخی از روش‌های درمان درد سیاتیک آشنا خواهید شد. البته به‌زودی دکتر ساینا مقاله کاملی‌ درباره درمان گیاهی و خانگی و جایگزین سیاتیک منتشر می‌کند.

کاهش درد سیاتیک با فیزیوتراپی

یک فیزیوتراپ می‌تواند مجموعه‌ای از ورزش‌های درمانی و حرکات کششی برای بهبود درد به شما پیشنهاد کند. همچنین به شما یاد می‌دهد برای برداشته شدن فشار از روی عصب سیاتیک، وضعیت بدن خود را تصحیح کنید.

کاهش درد سیاتیک با حرکات کششی

کشش قسمت پایینی تنه، درد عصب سیاتیک را تسکین می‌دهد.

کاهش درد سیاتیک با حرکات ورزش

وقتی تحرک شما زیاد باشد، التهاب عصب سیاتیک کمتر می‌شود؛ بنابراین پیاده‌روی به فواصل کوتاه در بهبود درد کمک‌کننده است. درمانگر شما وضعیت بدن شما را با ورزش اصلاح می‌کند تا التهاب و درد عصب سیاتیک دوباره تکرار نشود.

کاهش درد سیاتیک گرما و سرمادرمانی

برای کاهش درد، کمپرس‌ سرد یا گرم را به دفعات زیاد و مدت کم در ناحیه پایین تنه نگه دارید. درابتدا از سرما و سپس از گرما استفاده کنید.

کاهش درد سیاتیک با استراحت محدود در بستر

۳ روز استراحت به بهبود درد سیاتیک کمک می‌کند. رختخواب شما حتما باید سفت باشد. بعد از این مدت، به فعالیت‌های عادی خود برگردید.

درمان‌های جایگزین

بسیاری از مردم اعتقاد دارند درمان‌های جایگزین از قبیل یوگا، بیوفیدبک و طب سوزنی برای بهبود آسیب عصب سیاتیک مفید است.

ماساژ سیاتیک نیز یکی از روش‌های درمانی جایگزین افراد برای تسکین درد سیاتیک که مورد توجه افراد قرار دارد.

داروهای تجویزی برای کاهش درد سیاتیک

برای درمان دارویی، اولین گزینه ‌مسکن‌های بدون نسخه هستند. استامینوفن‌ و ضدالتهاب‌های غیر استروئیدی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن در تسکین درد عصب سیاتیک بسیار موثرند؛ اما نباید بدون مشورت با پزشک مدت طولانی از آنها استفاده کنید.

اگر این داروها تاثیری نداشتند، پزشک ناچار است ضد التهاب‌ها یا شل‌کننده‌های عضلانی قوی‌تری تجویز کند.

ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای مانند امی‌تریپتیلین (الاویل) و داروهای ضد تشنج هم گاهی به کاهش درد سیاتیک کمک می‌کنند.

بنابر تشخیص پزشکان، داروهایی که معمولا برای درد سیاتیک تجویز می‌شوند این چند دسته‌اند:

ضد التهاب‌ها

• شل‌کننده‌های عضلات
• آرام‌بخش‌ها
• ضد افسردگی‌های سه‌حلقه‌ای
• ضد تشنج‌ها

تزریق استروئید

در بعضی موارد ممکن است پزشک به شما پیشنهاد کند برای کاهش درد، اطراف ریشه عصب آسیب‌دیده، کورتیکواستروئید (کورتون) تزریق شود. کورتیکواستروئید به فروکش کردن التهاب اطراف عصب کمک می‌کند. اثر تزریق معمولا موقت است و چند ماه بیشتر باقی نمی‌ماند. تزریق استروئید اطراف عصب سیاتیک دفعات کمی قابل تکرار است؛ زیرا احتمال دارد عوارض جدی ایجاد کند.

جراحی

بسیاری از بیماران مبتلا به درد عصب سیاتیک با چند هفته درمان خانگی بهبود می‌یابند. اگر درد شما خفیف است و مانع انجام فعالیت‌های روزانه شما نمی‌شود، پزشک شما ترکیبی از راه‌حل‌های اولیه را برای درمان آسیب عصب سیاتیک به شما ارائه می‌کند. اما در ۵ تا ۱۰ درصد موارد که همه این درمان‌ها به شکست منتهی می‌شوند، چاره‌ای جز جراحی باقی نمی‌ماند. اگر به مدت ۳ ماه استراحت، ورزش‌درمانی، دارو و سایر روش‌ها را امتحان کرده‌اید و هنوز احساس درد می‌کنید، احتمالا نیاز به جراحی دارید.

آسیب عصب سیاتیک در موارد نادری منجر به سندرم دم اسب می‌شود؛ در این سندرم فرد دچار بی‌اختیاری ادرار و مدفوع می‌شود. در چنین مواردی بیمار باید اورژانسی جراحی شود.

دو روش جراحی معمول، دیسککتومی (برداشتن دیسک بین مهره‌ها) و لامینکتومی (برداشتن قسمتی از مهره به نام لامینا) هستند که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد.

دیسککتومی

در روش جراحی دیسککتومی جراح هرچه که روی عصب سیاتیک فشار می‌آورد برمی‌دارد؛ چه دیسک باشد، چه خار استخوانی یا هر چیز دیگر. هدف این است که قسمتی که روی عصب فشار می‌آورد حذف شود. گاهی هم جراح مجبور می‌شود برای درمان قطعی کل دیسک را دربیاورد. دیسککتومی تحت بی‌هوشی عمومی انجام می‌شود و شما همان روز می‌توانید به خانه بروید.

لامینکتومی

لامینا بخشی از مهره است که روی نخاع را می‌پوشاند. در این روش جراحی، لامینا و هر بافت دیگری که روی عصب سیاتیک فشار می‌آورد برداشته می‌شود. لامینکتومی تحت بی‌هوشی کامل انجام می‌شود؛ بدین معنا که تا پایان جراحی که تا ۲ ساعت ممکن است طول بکشد، به هوش نمی‌آیید. همان روز یا روز بعد مرخص می‌شوید. معمولاً توصیه می‌شود از روز بعد از ترخیص، شروع به راه رفتن در اطراف خانه کنید.

کلام آخر دکتر ساینا

درد عصب سیاتیک، جز در موارد استثنایی، حاصل سال‌ها عادات غلط از قبیل تغذیه نامناسب، کم‌تحرکی، وضعیت نادرست بدن و مصرف سیگار است و به شما خبر می‌دهد که به تغییرات اساسی در سبک زندگی خود نیاز دارید.

اکثر موارد درد سیاتیک نیاز به درمان خاصی ندارد و با چند روز استراحت بهبود می‌یابد؛ اما اگر همراه با درد سیاتیک علائمی مانند بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع یا بی‌حسی پا دارید بهتر است به متخصص مغز و اعصاب(نورولوژیست) مراجعه کنید تا مورد معاینه قرار بگیرید.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری