اختلال اضطرابی چیست ؟ | انواع، علائم و درمان اختلال اضطرابی

احساس نگرانی در زندگی روزمره طبیعی است؛ اما اگر اضطراب در موقعیت‌های مختلف بر تصمیم‌گیری یا واکنش‌های شما اثر منفی بگذارد یا منجربه علائمی مثل تپش قلب … شود، ممکن است به اختلال اضطراب دچار باشید. اختلالات اضطرابی به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند؛ اما تمامی آن‌ها می‌توانند منجربه علائم روحی و جسمی شده و فعالیت‌های روزمره را مختل کنند. در این مقاله به بررسی انواع اختلالات اضطرابی، عوامل ایجادکننده، علائم و همچنین راه‌های درمان اختلال اضطرابی می‌پردازیم.

اختلال اضطرابی چیست؟

همه‌ی ما اضطراب را گاه‌به‌گاه تجربه می‌کنیم. رفتن پای تخته، آماده شدن برای یک مصاحبه‌ی کاری، شرکت کردن در یک آزمون یا تصمیم‌گیری‌های حساس مواقعی هستند که اغلب باعث اوج گرفتن احساس اضطراب در ما می‌شوند.

می‌توان گفت اضطراب تا زمانی‌که به‌اندازه و به‌جا باشد مفید است. اضطراب ما را از خطرهای احتمالی آگاه می‌کند. بااین‌حال اگر اضطراب با واکنش‌های شدیدتری همراه باشد یا بر روند طبیعی زندگی اثر بگذارد و آن را مختل کند می‌تواند به یک مشکل تبدیل شود.

اختلال اضطراب زمانی نگران کننده است که:

• در عملکرد عادی شما اختلال ایجاد می‌کند.
• هنگامی‌که چیزی احساسات شما را تحریک کند بیش‌ازحد واکنش نشان می‌دهید.
• نمی‌توانید پاسخ‌های خود را نسبت به موقعیت‌های مختلف کنترل کنید.

اختلال اضطراب می‌تواند زندگی افراد را مختل کند؛ ولی شناخت علائم اختلال اضطراب به شما کمک می‌کند این عارضه را بهتر بشناسید و آن را بهبود دهید.

اضطرابی که بر عملکرد شما تأثیر منفی بگذارد یا منجربه واکنش‌های جسمی شود، اختلال اضطراب نام دارد.

انواع اختلالات اضطرابی

اختلالات اضطرابی انواع مختلفی دارند که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم:

اختلال اضطراب فراگیر

افراد مبتلا به اختلال اضطرابی منتشر یا فراگیر درمورد فعالیت‌ها یا رویدادها، حتی مسائل عادی و معمولی به‌طور مداوم احساس اضطراب و نگرانی دارند. نگرانی ناشی از اضطراب فراگیر با شرایط تناسب ندارد و اغراق‌آمیز و بیش‌ازحد بوده، کنترل آن دشوار است و بر احوال جسمی شما تأثیر می‌گذارد. این اختلال اغلب همراه با سایر اختلالات اضطرابی یا افسردگی رخ می‌دهد.

اختلال اضطراب جدایی

در این اختلال فرد از جدایی از فرد یا افرادی خاص یا حتی حیوان خانگی احساس ناراحتی شدید می‌کند. این اضطراب در کودکان شایع‌تر است؛ ‌اما بزرگسالان نیز ممکن است به آن دچار شوند.

اختلال اضطراب پس از سانحه

در فارسی به اختلال استرس پس از سانحه، اختلال اضطراب پس از سانحه نیز گفته می‌شود و برخی به‌اشتباه آن را زیرمجموعه‌ی اختلالات اضطرابی قرار می‌دهند. این اختلال در اثر تجربه یا مشاهده‌ی واقعه‌ای آسیب‌زا رخ می‌دهد و منجربه واکنش‌های اضطرابی مانند یادآوری‌های تلخ، کابوس‌های شبانه و هجوم افکار ناگوار درباره‌ی آن رویداد می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این اختلال، مقاله اختلال استرس پس از سانحه را مطالعه کنید.

اختلال اضطراب اجتماعی (فوبیای اجتماعی)

در اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است به دلیل احساس خجالت، خودآگاهی منفی و نگرانی در مورد قضاوت شدن یا نگاه منفی دیگران سطح بالایی از اضطراب و ترس را تجربه کرده و از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کنند.

اختلال پانیک (اختلال هراس)

پانیک با حملات مکرر و ناگهانی اضطراب و ترس یا وحشت شدید همراه است که در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسد (حملات پانیک). ممکن است احساس کنید اتفاق وحشتناکی در شرف وقوع است و تنگی نفس، درد قفسه سینه یا تپش قلب تند و سریع داشته باشید.

وقوع حملات پانیک ممکن است باعث شود نسبت‌به تکرار شدن آن‌ها حساس و نگران شوید. همچنین ممکن است بخواهید با پرهیز از موقعیت‌هایی که در گذشته سبب بروز حملات پانیک شده‌اند از بروز مجدد آن‌ها پیشگیری کنید.

آگورافوبیا

آگورافوبیا یا بازارهراسی نوعی اختلال اضطرابی است که در آن حضور پیدا کردن در مکان‌های تازه و مکان‌هایی که خارج شدن از آن‌ها دشوار است برای افراد اضطراب ایجاد می‌کند. برای مثال مراکز خرید و مکان‌های عمومی می‌توانند سبب بروز آگورافوبیا در بعضی افراد شوند. در مراحل بسیار پیشرفته‌ی این اختلال، افراد حتی نسبت‌به خارج شدن از خانه نیز احساس اضطراب دارند و هرگز از خانه بیرون نمی‌روند.^[۱]

اختلال اضطراب ناشی از بیماری دیگر

این نوع اختلال اضطراب با علائم اضطراب یا هراس شدید همراه است که مستقیماً از یک مشکل یا بیماری زمینه‌ای ناشی می‌شود.

اختلال سکوت انتخابی

در این اختلال فرد در موقعیت‌هایی خاص، مانند مدرسه قادر به صحبت کردن نیست. سکوت انتخابی فقط در برخی موقعیت‌های خاص اتفاق می‌افتد و افراد در موقعیت‌های دیگر، مانند فضای خانه هیچ مشکلی در تکلم ندارند.

اختلال سکوت انتخابی اغلب در کودکان دیده می‌شود؛ ولی درصورت عدم درمان ممکن است تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند. این اختلال می‌تواند در مدرسه، کار و عملکرد اجتماعی افراد مشکل ایجاد کند.

فوبیای خاص

افراد مبتلا به فوبیای خاص نسبت‌به یک جسم مشخص، موقعیت مخصوص یا هر چیز خاص دیگری احساس ترس و وحشت شدید دارند و ترجیح می‌دهند با عامل فوبیای خود مواجه نشوند. فوبیا ممکن است منجربه حمله‌ی پانیک شود.

اختلال اضطراب ناشی از مواد

استفاده‌ی نادرست از برخی داروها، مصرف بعضی داروها، تماس با ترکیبات سمی و روند ترک اعتیاد ممکن است باعث ایجاد علائم اضطراب یا هراس شدید شوند.

سایر اختلالات اضطرابی مشخص شده و اختلالات اضطرابی نامشخص

این اصطلاحات برای توصیف مواردی از اضطراب به‌کار می‌روند که علت مشخصی ندارند یا اینکه در هیچ‌کدام از دسته‌های تعریف شده قرار نمی‌گیرند.

علائم اختلال اضطرابی

اضطراب می‌تواند با علائم جسمی و روانی همراه باشد:

علائم جسمی اختلال اضطراب

• سرگیجه
• خستگی
• ضربان قلب شدید، سریع یا نامنظم
• درد و تنش عضلانی
• لرزیدن یا رعشه
• خشک شدن دهان
• تعریق بیش‌ازحد
• تنگی نفس
• معده درد
• حالت تهوع
• سردرد
• سوزن سوزن شدن دست‌وپا
• مشکل در به خواب رفتن یا در طول شب بی‌وقفه خوابیدن (بی‌خوابی)

علائم روحی و روانی اختلال اضطراب

اختلالات اضطراب می‌توانند باعث تغییر در رفتار شوند یا طرز تفکر و احساس شما را در مورد بعضی مسائل تغییر دهند.

شایع‌ترین علائم روحی اختلال اضطراب عبارت‌اند از:

• بی‌قراری
• حس ترس
• احساس تنش و بی‌قراری مداوم
• مشکل در تمرکز
• تحریک‌پذیری

علائم اختلال اضطراب ممکن است باعث شود برای جلوگیری از احساس نگرانی و ترس، از برخوردهای اجتماعی مانند ملاقات خانواده و دوستان خود کناره‌گیری کنید.

همچنین ممکن است رفتن به سر کار برای شما سخت و استرس‌زا باشد، به‌همین‌دلیل ممکن است ترجیح دهید مرخصی بگیرید. البته چنین اقداماتی خود باعث افزایش اضطراب و کاهش عزت نفس می‌شوند.

علل اختلالات اضطرابی

بعضی موارد می‌توانند منجربه بروز اختلالات اضطرابی شوند:

• ژنتیک: اختلالات اضطرابی می‌توانند ارثی باشند و به نسل‌های بعدی برسند.
• فیزیولوژی مغز: برخی تحقیقات نشان می‌دهد ممکن است به‌دنبال بروز اشکال در مدارهایی از مغز که مسئول کنترل ترس و احساسات هستند اختلالات اضطرابی بروز پیدا کنند.
• استرس محیطی: بعضی رویدادهای استرس‌زا مانند تجربه‌ی سوء‌استفاده یا مورد بی‌توجهی قرار گرفتن در دوران کودکی، مرگ یکی از عزیزان، مورد حمله قرار گرفتن یا مشاهده‌ی خشونت اغلب با اختلالات اضطرابی مرتبط‌اند.
• ترک یا سوءاستفاده از مواد مخدر و بعضی داروها: بعضی افراد ممکن است برای کم کردن یا بهبود علائم اختلال اضطراب از مواد مخدر استفاده کنند.
• برخی بیماری‌ها: برخی از بیماری‌های قلبی، ریوی و تیروئید می‌توانند علائمی مشابه اختلالات اضطرابی ایجاد کنند یا علائم اضطراب را بدتر کنند. در اغلب موارد اگر برای اختلال اضطراب به پزشک مراجعه کنید پزشک ابتدا با تجویز آزمایش‌های تشخیصی احتمال ابتلا به این بیماری‌ها را بررسی می‌کند.

چه کسانی در معرض اختلال اضطرابی هستند؟

برخی موارد احتمال ابتلا به اختلال اضطراب را افزایش می‌دهند که به عنوان عوامل خطر اختلال اضطراب شناخته می‌شوند.

عوامل خطر اختلالات اضطرابی عبارت‌اند از:

• سابقه‌ی اختلال سلامت روان: ابتلا به یک اختلال روان دیگر مانند افسردگی، خطر ابتلا به اختلال اضطراب را افزایش می‌دهد.
• سوءاستفاده‌ی جنسی در دوران کودکی: انواع سوءاستفاده‌ی عاطفی، فیزیکی و جنسی در دوران کودکی با بروز اختلالات اضطرابی در مراحل بعدی زندگی مرتبط است.
• آسیب‌های روانی: تجربه‌ی یک رویداد آسیب‌زا خطر ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) را افزایش می‌دهد که می‌تواند باعث بروز حملات پانیک شود.
• رویدادهای منفی زندگی: رویدادهای استرس‌زا یا منفی زندگی مانند از دست دادن والدین در اوایل کودکی، خطر ابتلا به اختلال اضطراب را افزایش می‌دهد.
• بیماری شدید یا بیماری زمینه‌ای مزمن: نگرانی دائمی و مداوم درمورد سلامتی خود یا یکی از عزیزان یا مراقبت از فردی که بیمار است می‌تواند باعث ایجاد احساس اضطراب شود.
• سوءمصرف مواد: برخی افراد از الکل و داروهای غیرقانونی برای کاهش علائم اضطراب استفاده می‌کنند. مصرف این مواد احتمال ابتلا به اختلال اضطراب را افزایش می‌دهد.
• خجالتی بودن در کودکی: کم‌رویی و کناره‌گیری از افراد و مکان‌های ناآشنا در دوران کودکی با اضطراب اجتماعی در نوجوانی و بزرگسالی مرتبط است.
• عزت نفس پایین: داشتن تصورات منفی درمورد خود ممکن است منجربه اختلال اضطراب اجتماعی شود.

تجربه‌ی رویدادهای آسیب‌زا، ابتلا به سایر اختلالات روان، عزت نفس پایین، ابتلا به بیماری‌های جسمی دیگر احتمال بروز اختلال اضطراب را افزایش مي‌دهند.

درمان اختلال اضطرابی

پزشکان اغلب از داروها و روان‌درمانی برای بهبود علائم اختلال اضطراب و درمان آن استفاده می‌کنند.

روان‌درمانی

روان‌درمانی همچنین به‌عنوان گفتگودرمانی یا مشاوره‌ی روان‌شناختی شناخته می‌شود و می‌تواند یک درمان مؤثر برای اضطراب باشد.

درمان شناختی-رفتاری (CBT) مؤثرترین شکل روان‌درمانی برای اختلالات اضطرابی است. درمان شناختی-رفتاری به‌طورکلی یک درمان کوتاه‌مدت است که با آموزش مهارت‌های خاص به شما کمک می‌کند علائم اختلال اضطراب را بهبود دهید و فعالیت‌هایی را که به دلیل اضطراب از آن‌ها اجتناب کرده‌اید مجدداً آغاز کنید.

CBT همچنین شامل مواجهه‌درمانی است؛ در این روش شما به‌تدریج با شیء یا موقعیتی که باعث اضطراب‌تان می‌شود مواجه می‌شوید؛ بنابراین نسبت‌به شرایط اضطراب‌آور اعتمادبه‌نفس پیدا می‌کنید و می‌توانید آن را مدیریت کنید.

درمان دارویی

بسیاری از داروها بر کنترل و بهبود علائم اختلالات اضطرابی اثربخش هستند:

• داروهای ضدافسردگی: بعضی داروهای ضدافسردگی مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRI) در درمان علائم اختلال اضطراب مؤثرند. سیتالوپرام، فلوکستین، دولوکستین و ونلافاکسین از شناخته‌شده‌ترین داروهای این دسته هستند.
• بوپروپیون: این دارو نیز از داروهای ضدافسردگی است که معمولاً برای درمان اضطراب مزمن نیز استفاده می‌شود.
• سایر داروهای ضد افسردگی: بازدارنده‌های سه حلقه‌ای و مونوآمین اکسیداز ممکن است عوارض جانبی مانند افت فشارخون، خشکی دهان، تاری دید و احتباس ادرار به‌همراه داشته باشند؛ به‌همین‌دلیل کمتر از سایر داروهای ضدافسردگی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• بنزودیازپین‌ها: درصورتی‌که دائماً دچار هراس یا اضطراب باشید، ممکن است پزشک یکی از داروهای این گروه دارویی را برای شما تجویز کند. این داروها به کاهش اضطراب کمک می‌کنند. آلپرازولام، کلونازپام و لورازپام از این داروها هستند.
• بتا بلاکرها (مسدودکننده‌ی گیرنده‌ی آدرنرژیک بتا): بتا بلاکرها داروهای فشارخون بالا هستند و برای کسانی‌که علائم فیزیکی اضطراب، مانند تپش قلب و لرزش یا رعشه دارند مؤثرند.
• سایر داروهای اختلال اضطراب:
• داروهای ضدتشنج
• داروهای ضدروان‌پریشی
• بوسپیرون

داروهای ضداضطراب و همچنین روش‌های روان‌درمانی به درمان اختلال اضطراب کمک می‌کنند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

درصورت تجربه‌ی موارد زیر با پزشک مشورت کنید:

• احساس می‌کنید بیش‌از‌حد نگران‌اید و این نگرانی با کار، روابط یا سایر بخش‌های زندگی شما تداخل دارد.
• ترس، نگرانی یا اضطراب شما برای‌تان ناراحت‌کننده بوده و کنترل آن دشوار است.
• احساس افسردگی می‌کنید، به الکل یا مواد روی آورده‌اید، یا علاوه‌بر اضطراب به اختلال روان دیگری دچارید.
• فکر می‌کنید که اضطراب شما ممکن است با یک مشکل یا بیماری جسمی مرتبط باشد.
• افکار یا رفتارهای خودکشی دارید؛ درصورت تجربه‌ی این مورد فوراً به دنبال درمان اورژانسی باشید.

نگرانی‌های شما ممکن است به‌خودی‌خود از بین نروند و ممکن است اگر به‌درستی درمان نشوند، به‌مرور زمان بدتر شوند. قبل از بدتر شدن اضطراب با روان‌پزشک یا روان‌شناس مشورت کنید. اگر زودتر کمک بگیرید، درمان آن آسان تر است.

اگر اضطراب شما منجربه افکار خودکشی شده است، هرچه سریع‌تر با روان‌شناس یا روان‌پزشک صحبت کنید.

راهکارهای کاهش اضطراب

علاوه‌بر روش‌های درمانی، برخی راهکارهای فردی نیز می‌توانند در کنترل و بهبود اختلالات اضطرابی مؤثر باشند؛ البته در اغلب افراد این روش‌ها جایگزین درمان تخصصی نمی‌شوند.

• اختلال اضطرابی خود را بشناسید: داشتن اطلاعات کامل در مورد اختلال اضطراب باعث می‌شود محرک‌ها و علائم اختلال خود را بهتر بشناسید؛ درنتیجه زمانی‌که با عامل اضطراب خود مواجه می‌شوید آمادگی بیشتری دارید. همچنین توصیه می‌شود تمام سؤالات و ابهامات خود را از روان‌پزشک یا روان‌شناس بپرسید.
• به برنامه‌ی درمانی‌تان متعهد باشید: قطع ناگهانی مصرف داروها می‌تواند علائم اختلال اضطراب را تشدید کند.
• مصرف کافئین خود را کاهش دهید: تا جای ممکن از مصرف نوشیدنی‌ها و غذاهای حاوی کافئین مانند چای و قهوه، نوشابه، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و شکلات پرهیز کنید؛ چراکه کافئین می‌تواند بر خلق‌وخو اثر بگذارد و علائم اختلالات اضطرابی را تشدید کند.
• تغذیه‌ی سالم و فعالیت جسمی داشته باشید: ورزش‌های هوازی باعث آزاد شدن ترکیباتی در مغز می‌شوند که بر کاهش استرس و بهبود احوالات روحی و روانی اثر دارند.
• خوب بخوابید: در بسیاری از موارد اختلالات خواب و اضطراب با یکدیگر رابطه‌ی تنگاتنگی دارند؛ بنابراین بهبود کیفیت و افزایش ساعات خواب می‌تواند بر بهبود اضطراب اثر مثبتی داشته باشد.

اگر در به خواب رفتن مشکل دارید یا اینکه کیفیت خواب‌تان پایین است از پزشک کمک بگیرید.

کلام آخر دکترساینا

اختلال اضطرابی درصورت عدم درمان به‌مرور تشدید می‌شود و بر فعالیت‌های روزمره‌ی شما تأثیر منفی می‌گذارد. به‌خاطر داشته باشید که اضطراب یک مشکل جدی روان است و نیاز به درمان دارد. اگر علائم اختلال اضطراب را در خود یا اطرافیان مشاهده می‌کنید، با یک روان‌شناس صحبت کنید.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری