۹ نشانه و علائم افتادگی رحم و روش‌های درمان آن

افتادگی رحم یا پرولاپس رحم از مشکلات شایع خانم‌ها در سنین بالاست و ناشی از شل شدن عضلات کف لگن است. در شرایطی که علائم افتادگی رحم آزاردهنده است  باید حتماً اقدامات درمانی صورت بگیرد. البته انتخاب نوع درمان به شدت علائم بستگی دارد. در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا به بررسی علل، علائم و عوارض افتادگی رحم می‌پردازیم و راه‌های پیشگیری و درمان آن را بررسی کرده و در انتها سوالات شما را پاسخ خواهیم داد.

منظور از افتادگی رحم چیست؟

رحم یکی از اندام‌های تولید مثلی است که در لگن قرار گرفته و شکلی مشابه گلابی دارد. مجموعه‌ای از ماهیچه‌ها رحم را در جای خود نگه می‌دارند. این ماهیچه‌ها به تحمل وزن رحم و جنین در هنگام بارداری کمک می‌کنند. افتادگی رحم درواقع به ضعیف و شل شدن این ماهیچه‌ها بر اثر عواملی مثل گذشت زمان، بارداری و زایمان‌های سنگین یا جراحی رحم گفته می‌شود.

افتادگی رحم چقدر شایع است؟

افتادگی رحم یک مشکل نسبتاً شایع است. خطر ابتلا به بیماری با بالا رفتن سن بیشتر می‌شود. همچنین درصورتی‌که زایمان‌های طبیعی متعدد داشته‌اید، خطر ابتلایتان به افتادگی رحم بیشتر است.

مراحل افتادگی رحم

افتادگی رحم براساس شدت آن به ۴ مرحله تقسیم می‌شود:

مرحله اول

رحم وارد قسمت بالایی واژن می‌شود.

مرحله دوم

رحم به‌درون قسمت پایینی واژن می‌افتد.

مرحله سوم

رحم از واژن بیرون می‌زند.

مرحله چهارم

تمام رحم خارج واژن قرار گرفته است.

۹ مورد از علائم شایع افتادگی رحم

درصورتی‌که افتادگی رحم خفیف باشد ممکن است هیچ علامت واضحی نداشته باشید. اما با جابجایی بیشتر، رحم می‌تواند به اعضای مجاور مثل مثانه یا روده فشار وارد کند و باعث علائم زیر شود:

• احساس سنگینی یا کشیدن شدن در لگن
• احساس بیرون‌زدگی چیزی از واژن
• مشکلات ادرار؛ مانند بی‌اختیاری ادرار یا نشت ادرار
• مشکل در مدفوع کردن یا یبوست
• احساس اینکه انگار روی یک توپ کوچک نشسته‌اید یا چیزی دارد از واژن خارج می‌شود
• مشکلات جنسی؛ مثل احساس شل شدن ماهیچه‌های واژن
• درد در شکم و لگن
• درد در رابطه جنسی
• عفونت‌های مکرر مثانه

علائم ممکن است با راه رفتن یا ایستادن به مدت طولانی یا عطسه و سرفه تشدید شود. در این وضعیت‌ها درحقیقت جاذبه می‌تواند فشار بیشتری به عضلات لگن وارد کند.

علت افتادگی رحم چیست؟

گفتیم که رحم توسط برخی ماهیچه‌ها و رباط‌ها در لگن قرار گرفته است که به آن‌ها عضلات کف لگن نیز گفته می‌شود. افتادگی رحم به دلیل ضعیف شدن این ماهیچه‌ها اتفاق می‌افتد و در پی آن رحم از محل اصلی خود خارج شده و دچار افتادگی می‌شود.

شایع‌ترین علل افتادگی رحم عبارت‌اند از:

• ضعیف شدن ماهیچه‌ها به ­علت بالا رفتن سن
• آسیب جسمی هنگام زایمان سنگین (نوزاد با وزن بالا)
• داشتن زایمان‌های متعدد
• چاقی
• سرفه مزمن
• یبوست مزمن
• ضعف ماهیچه‌ها بر اثر یائسگی
• استعمال سیگار
• سابقه جراحی لگن یا رحم
• بلند کردن اجسام سنگین و فشار شدید به ماهیچه‌ها

چه کسانی دچار افتادگی رحم می شوند؟

برخی موارد احتمال ابتلا به افتادگی رحم را افزایش می‌دهند:

• داشتن تجربه یک یا چند زایمان طبیعی
• زایمان نوزاد با وزن بالا
• بالا رفتن سن
• اضافه‌وزن
• سابقه‌ی جراحی لگن
• یبوست مزمن
• سابقه خانوادگی ضعف ماهیچه‌های کف لگن یا افتادگی رحم

بالارفتن سن، اضافه وزن و زایمان طبیعی ازجمله عواملی هستند که می‌توانند زمینه‌ساز ابتلا به افتادگی رحم شوند.

به‌گفته وبسایت Cleveland Clinic:

افتادگی رحم مشکل شایعی است که با بالارفتن سن به علت شل شدن عضلات لگن ممکن است رخ دهد. باگذشت زمان و به‌دنبال زایمان‌های متعدد، عضلات و رباط‌های اطراف رحم، ضعیف می‌شوند. وقتی این حمایت ساختاری از بین برود رحم ممکن است از موقعیت خود خارج شود. درمان‌های جراحی و غیرجراحی برای پرولاپس رحم دردسترس است که برحسب شدت پرولاپس رحم فرق می‌کنند. در شرایطی که علائم افتادگی رحم آزاردهنده باشد، باید حتماً اقدامات درمانی صورت بگیرد. البته انتخاب نوع درمان به شدت علائم بستگی دارد.

تشخیص افتادگی رحم

افتادگی رحم عموماً حین معاینه لگن تشخیص داده می‌شود. در حین معاینه لگن، پزشک ممکن است از شما بخواهد که:

• مثل زمان دفع مدفوع، به پایین زور بزنید. این کار به پزشک کمک می‌کند بفهمد که رحم چقدر وارد واژن شده است.
• عضلات لگن را طوری که انگار می‌خواهید جلوی ادرارتان را بگیرید سفت کنید. این کار به ارزیابی قدرت عضلات لگن کمک می‌کند.

پزشک همچنین از شما درباره شدت پرولاپس رحم و تاثیر آن بر روی کیفیت زندگی سوال‌هایی خواهد پرسید. این کار در تعیین نوع درمان، مفید است. درصورتی‌که بی‌اختیاری شدید ادرار داشته باشید احتمالاً تست‌هایی برای ارزیابی عملکرد مثانه انجام خواهید داد؛ به این تست‌ها، یورودینامیک می‌گویند.

درمان افتادگی رحم بدون جراحی

درمان‌های جراحی و غیرجراحی برای پرولاپس رحم دردسترس است. پزشک براساس شدت پرولاپس، وضعیت عمومی سلامتی شما، سن و تمایلتان به بارداری در آینده، درباره نوع درمان تصمیم می‌گیرد. درمان در اغلب افراد موثر است.

از جمله درمان‌های غیرجراحی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. تمرینات ورزش

ورزش‌های خاصی مثل تمرین‌های کگل می‌توانند به تقویت عضلات کف لگن کمک کنند. درموارد خفیف ممکن است این تنها درمان ضروری باشد. برای انجام تمرین‌های کگل لازم است عضلات کف لگن را طوری سفت کنید که انگار می‌خواهید جلوی دفع ادرار را بگیرید. عضلات را برای چند ثانیه سفت و بعد آن‌ها را شل کنید. این کار را ده بار پشت‌سرهم تکرار کنید. شما می‌توانید این تمرین را هر زمان و هر جا انجام دهید. (تا ۴ بار در روز)

۲. پساری واژن

پساری یک وسیله لاستیکی یا پلاستیکی دوناتی شکل است که در اطراف یا زیر قسمت پایینی لگن (دهانه رحم) قرار می‌گیرد. این وسیله به نگه داشتن رحم در جای خود کمک می‌کند. پزشک پساری را وارد و آن را در جای خود محکم می‌کند. این وسیله باید به­طور مرتب تمیز شده و قبل از نزدیکی خارج شود.

۳. تغذیه و اصلاح سبک زندگی

تغییر رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی می‌تواند در بهبود علائمی نظیر یبوست مفید باشد. افزایش مصرف آب و فیبر می‌تواند به بهبود یبوست کمک کند. علاوه‌بر­این کاهش وزن در کاهش فشار برروی عضلات لگن حین ایستادن یا راه رفتن موثر است.

۴. درمان دارویی

کرم یا شیاف واژینال استروژن (نوعی هورمون) به افزایش قدرت بافت‌های واژن کمک می‌کند. اما استروژن فقط برای استفاده زن‌ها پس از یائسگی مناسب است.

آیا درمان افتادگی رحم با طب سنتی ممکن است؟

براساس شدت علائم، درمان‌های خانگی می‌تواند به بهبود علائم کمک کند. از جمله:

• تقویت عضلات کف لگن (تمرین‌های کگل)
• خوردن غذاهای سرشار از فیبر و نوشیدن مایعات زیاد برای جلوگیری از یبوست
•  زور نزدن حین دفع مدفوع
• اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین
• کنترل سرفه
• ترک سیگار
• کاهش وزن درصورت ابتلا به چاقی یا اضافه وزن

درصورت بروز هریک از علائم افتادگی رحم لازم است حتماً با پزشک مشورت کنید و ازخوددرمانی در منزل خودداری کنید.

درمان افتادگی رحم با جراحی

از جمله درمان‌های جراحی افتادگی رحم، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. هیسترکتومی و اصلاح افتادگی

دراین‌ موارد افتادگی رحم با برداشتن کامل رحم در نوعی جراحی به‌نام هیسترکتومی اتفاق می‌افتد. این جراحی ممکن است با یک برش در ناحیه واژن یا شکم انجام شود. هیسترکتومی یک جراحی اساسی است و برداشتن رحم به این معناست که دیگر توانایی باروری ندارید.

۲. اصلاح افتادگی بدون هیسترکتومی

در این جراحی، رحم درجای قبلی خودش قرار می‌گیرد. جراحی ممکن است با اتصال مجدد رباط‌های لگنی به قسمت پایینی رحم انجام شود و از راه واژن یا شکم صورت می‌گیرد.

مراقبت‌های بعد از درمان افتادگی رحم

مراقبت‌های بعد از درمان افتادگی رحم به نوع درمان و شدت بیماری بستگی دارد:

• درصورتی که جراحی شدید، طبق نظر جراح لازم است پیگیری‌های بعدی را انجام دهید.
• درصورتی‌که پساری برایتان گذاشته شد، لازم است که به ­وسیله پزشک خارج و تمیز شود؛ مگر این‌که پزشک نحوه انجام آن را به شما آموزش دهد.
• درصورتی‌که تمرین‌های کگل توصیه شد لازم است برای ارزیابی مجدد قدرت عضلات کف لگن به پزشک مراجعه کنید.

پیشگیری از افتادگی رحم

با توجه به علت افتادگی رحم، ممکن است جلوگیری از آن امکان‌پذیر نباشد؛ ولی اقدامات و تمرین‌هایی وجود دارند که اثر مثبتی بر افتادگی رحم خواهند داشت و ممکن است بتوانند باعث پیشگیری از افتادگی رحم شوند:

• وزن مناسب و سالمی داشته باشید.
• به‌طور مرتب ورزش کنید؛ انواع ورزش، خصوصاً تمرینات کگل ماهیچه‌ها را تقویت کرده و از افتادگی رحم جلوگیری می‌کنند.
• رژیم غذایی سالم؛ با یک متخصص تغذیه صحبت کنید تا به شما کمک کند رژیم غذایی کامل و سالمی داشته باشید.
• از استعمال سیگار پرهیز کنید؛ استعمال سیگار احتمال ابتلا به سرفه‌ی مزمن را افزایش می‌دهد. سرفه کردن فشار مضاعفی بر ماهیچه‌های شکمی و اندام‌های داخلی وارد می‌کند که احتمال ابتلا به افتادگی رحم را افزایش می‌دهد.

روش صحیح بلند کردن اجسام سنگین برای جلوگیری از افتادگی رحم

برای پیشگیری از افتادگی رحم حین بلند کردن اجسام سنگین، نکات زیر را فراموش نکنید:

1. اجسام سنگین را به‌تنهایی یا بالاتر از سطح کمر بلند نکنید.
2. محکم بایستید و پشت خود را صاف نگه دارید. برای بلند کردن اجسام، زانوها و لگن را خم کنید و هرگز با کمر به جلو خم نشوید.
3. بدون اینکه خم شوید بایستید.
4. اگر می‌خواهید جسم سنگینی را روی زمین بگذارید پاهایتان را از هم باز کنید، عضلات شکم را منقبض کنید و به‌آرامی زانو و لگن را خم کنید.

عوارض افتادگی رحم

زخم و عفونت دهانه رحم و دیواره‌های واژن در موارد شدید افتادگی رحم ممکن است رخ بدهند. درصورت بیرون‌زدگی مثانه، عفونت و علائم ادراری و درصورت بیرون‌زدگی رکتوم (بخشی که روده بزرگ را به مقعد وصل می‌کند)، یبوست و بواسیر محتمل‌اند.

سایر مشکلات همراه با افتادگی رحم

وقتی عضلات کف لگن ضعیف می‌شوند سایر اعضای لگن هم ممکن است دچار افتادگی شوند. از دیگر انواع پرولاپس اعضای لگن، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سیستوسل: وقتی‌که مثانه به‌درون واژن می‌افتد.
• رکتوسل: وقتی که رکتوم به داخل واژن برآمده می‌شود
• انتروسل: وقتی قسمتی از روده باریک به‌درون واژن برآمده می‌شود

آیا ممکن است افتادگی رحم چند مرتبه اتفاق بیفتد؟

در اغلب موارد، درمان افتادگی رحم موثر است. اما درمواردی پرولاپس رحم ممکن است دوباره اتفاق بیفتد. از جمله درصورتی‌که:

• پرولاپس رحم شدید داشته ­باشید
• مبتلا به چاقی باشید
• بیشتر از ۶۰ سال باشید
• افتادگی رحم و بارداری

اگرچه یکی از مهم‌ترین عواملی که زمینه‌ساز افتادگی رحم می‌شود بارداری و زایمان است اما شیوع آن در دوره بارداری کم است. درحقیقت افتادگی رحم بیشتر در سنین بالا و بعد از یائسگی خودش را نشان می‌دهد. بااین‌حال افتادگی رحم منعی برای بارداری ایجاد نمی‌کند و درصورت ابتلا و بارداری همزمان، لازم است برای پیشگیری از عوارض احتمالی، به‌صورت منظم با پزشک درارتباط باشید. ازجمله عوارض احتمالی افتادگی رحم در دوره بارداری می‌توان به عفونت، سقط جنین خودبخودی و زایمان زودرس اشاره کرد.

آیا افتادگی رحم باعث نازایی می‌شود؟

بله؛ درمواردی افتادگی رحم می‌تواند بر روی توانایی باروری اثر بگذارد. رحم بیرون‌زده ممکن است مکان مناسبی برای لقاح اسپرم‌ها نباشد؛ از سوی دیگر پرولاپس رحم ممکن است باعث بیرون راندن اسپرم‌ها از بدن شود. برخی درمان‌های پرولاپس رحم نظیر جراحی هیسترکتومی نیز باعث نازایی می‌شوند. جراحی‌های دیگر هم ممکن است بر روی توانایی بارداری اثر بگذارند. از این‌رو اغلب پزشک‌ها تا‌زمانی‌که زنی قصد باردار شدن نداشته باشد مداخله‌ای برای درمان پرولاپس رحم انجام نمی‌دهند.

درمان افتادگی رحم برحسب شدت بیماری ممکن است جراحی یا غیرجراحی باشد.

چه زمانی از پزشک کمک بگیرم؟

درصورت بروز هریک از علائم زیر به اورژانس مراجعه کنید:

• انسداد یا مشکل در دفع ادرار یا مدفوع
• بیرون‌زدگی کامل رحم (رحم از واژن بیرون می‌زند.)

درصورتی‌که هر یک از علائم افتادگی رحم را داشتید پزشک را درجریان قرار دهید. از جمله:

• احساس می‌کنید چیزی در واژنتان گیر کرده یا می‌خواهد از آن خارج شود.
• دفع ادرار یا مدفوع برایتان دردناک است.
• درد مزمنی در لگن یا قسمت پایینی کمر دارید که با مشکلات دیگری توجیه نمی‌شود.

چه سوالاتی از پزشک بپرسم؟

بد نیست که سوال‌‌های زیر را از پزشک خود بپرسید:

• چه‌کارهایی می‌توانم در منزل و برای بهبود علائم انجام دهم؟
• چقدر احتمال دارد که اگر افتادگی رحم را به حال خود رها کنم بدتر شود؟
• چه درمانی را توصیه می‌کنید؟
• چقدر احتمال دارد که افتادگی رحم بعد از جراحی عود کند؟
• جراحی افتادگی رحم چه خطرهایی دارد؟

کلام آخر دکترساینا

علائم افتادگی رحم و را‌های درمان آن بستگی به شدتش متفاوت است؛ اما همیشه پیشگیری بهترین راه است. با حفظ وزن متعادل، انجام تمرین‌های مناسب و داشتن یک سبک زندگی سالم می‌توانید از ابتلا به افتادگی رحم پیشگیری کنید. در صورت ابتلا، به یاد داشته باشید که تأخیر در آغاز درمان، علائم افتادگی رحم را شدیدتر می‌کند و ممکن است نیاز به جراحی پیدا کنید. با درمان به‌موقع می‌توانید بدون عمل جراحی افتادگی رحم را درمان کنید.

سؤالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.