راه های تشخیص و درمان سنگ کلیه در بارداری

سنگ‌های کلیوی می تواند وضعیتی بسیار دردناک باشند؛ به‌خصوص اگر باردار باشید. وقتی از سنگ کلیه در بارداری صحبت می‌کنیم، منظور این نیست که بارداری احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد؛ ولی تشخیص سنگ کلیه در بارداری پیچیده‌تر بوده و روش‌های معمول درمان، به علت خطراتی که می‌تواند برای جنین داشته باشد با چالش‌هایی مواجه است.  در این مطلب به بررسی علل ایجاد سنگ کلیه در دوران بارداری، علائم، تشخیص و روش‌های درمان آن می‌پردازیم.

علل ایجاد سنگ کلیه در دوران بارداری

اگرچه بارداری احتمال تشکیل سنگ کلیه‌ را افزایش نمی‌دهد و ابتلا به سنگ کلیه در زنان باردار نسبتاً نادر است^[۱]؛ اما بعضی عوامل ممکن است منجر به تشکیل سنگ کلیه در زنان باردار شوند. برخی از عوامل شایع تشکیل سنگ کلیه در دوران بارداری به‌صورت زیر است:

کمبود میزان مایعات در بدن 

شایع‌ترین عامل تشکیل سنگ کلیه عدم نوشیدن کافی مایعات است. کمبود مایعات در بدن باعث افزایش غلظت مواد معدنی مانند فسفر و کلسیم در ادرار می‌شود و احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. در دوران بارداری بدن نسبت به حالت معمول به آب بیشتری نیاز دارد. مصرف ناکافی آب در این دوران به معنی افزایش احتمال تشکیل سنگ کلیه است.

سنگ کلیه در بارداری شایع‌تر نیست؛ اما تشخیص و درمان آن پیچیده‌تر است.

پیشینه ژنتیکی

برخی از اختلالات ژنتیکی بدن فرد باردار می‌تواند احتمال سنگ کلیه را بیشتر کند. زنانی که سابقه‌ی خانوادگی هیپرکلسیوری (hypercalciuria) دارند (وضعیتی که در آن مقدار کلسیم موجود در ادرار بیشتر از حالت طبیعی است) مستعد سنگ کلیه کلسیمی در دوران بارداری هستند.^[۲]

بیماری التهابی روده

در افراد مبتلا به کرون که یک بیماری التهابی روده است، دیده شده که میزان بروز سنگ کلیه (عموماً از جنس اگزالات کلسیم) افزایش پیدا می‌کند. محققان هنوز علت دقیق این پدیده را نمی‌دانند؛ اما احتمال دارد به دلیل کاهش سیترات در ادرار باشد (سیترات جلوی تشکیل سنگ‌های اگزالاتی را می‌گیرد.)^[۳]

بالا بودن میزان کلسیم بدن

در دوران بارداری بانوان برای سلامت بدن خود و جنین به مصرف انواع قرص‌های مکمل از جمله ویتامین دی و کلسیم تشویق می‌شوند. مصرف بیش‌ازحد کلسیم، فشار را بر کلیه‌ها افزایش می‌دهد و ممکن است باعث شود بلورهای کلسیمی در کلیه‌ها تشکیل شود.

هرچند مصرف برخی مکمل‌ها در دوران بارداری توصیه می‌شود؛ اما برای مصرف مکمل‌ها حتماً با پزشک مشورت کنید تا با اثرات سوء ناشی از افزایش بیش‌ازحد ویتامین‌ها و املاح در بدن‌تان نشوید.

بزرگ شدن رحم

در ماه‌های آخر بارداری بزرگ شدن جنین و فشاری که رحم بر سیستم ادراری-کلیوی وارد می‌کند ممکن است بر دفع ادرار اثر منفی داشته باشد. درصورتی‌که دفع ادرار به‌خوبی انجام نشود ممکن است فشار مضاعفی بر کلیه وارد شود و کلیه متورم شود (هیدرونفروز). به دنبال این اتفاق احتمال تشکیل سنگ در کلیه افزایش پیدا می‌کند.

عفونت های ادراری

عفونت‌های مجاری ادراری در دوران بارداری شایع‌اند. ابتلا به چنین عفونت‌هایی احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.

علائم سنگ کلیه در دوران بارداری

احساس درد شدید

هنگامی‌که سنگ در کلیه است، ممکن است تا زمانی که سنگ در کلیه حرکت نکرده یا وارد مجاری ادراری نشده است متوجه آن نشوید. دردی که هنگام حرکت سنگ در کلیه یا ورود به مجرای ادراری احساس می‌شود معمولاً شدید، تیز، یک‌طرفه و رو به پشت و پایین دنده‌هاست. ممکن است درد به سمت پایین شکم و کشاله ران منتشر شود؛ به‌صورت مواجه باشد و شدت آن تغییر کند. اگر سنگ مسیر خود را ادامه دهد و به مثانه برسد، درد معمولاً تکرارشونده و در ناحیه‌ی پایین شکم احساس می‌شود.

درد در حین دفع ادرار

اگر سنگ به پایین حرکت کرده باشد و در انتهای مجرای ادرار گیر کرده باشد، احتمالاً در حین دفع ادرار درد و سوزش شدیدی احساس خواهید کرد. ادرار دردناک با نام دیسوریا نیز شناخته می‌شود و ممکن است با درد ناشی از عفونت ادراری اشتباه گرفته شود.

خون در ادرار

هنگامی‌که سنگ کلیه حرکت می‌کند بافت‌های اطراف خود را تخریب کرده و به سلول‌های کلیه و میزنای آسیب وارد می‌کند که می‌تواند منجر به دفع خون در ادرار شود. وجود خون در ادرار را با نام هماتوریا یا هماچوری نیز می‌شناسند.

سنگ کلیه در بارداری با علائم درد، سوزش ادرار و دیده شدن خون در ادرار خود را نشان می‌دهد.

تشخیص سنگ کلیه در دوران بارداری

رایج‌ترین روش تشخیص سنگ کلیه استفاده از سی‌تی اسکن است؛ ولی از‌آنجایی‌که این دستگاه‌ها می‌توانند برای جنین خطرناک باشند برای تشخیص سنگ کلیه در دوران بارداری از روش‌های دیگری استفاده می‌شود.

آزمایش خون

تشخیص سنگ کلیه در بارداری معمولاً  با آزمایش خون و ادرار انجام می‌شود. در آزمایش ادرار ممکن است خون، بلورهای کلسیم یا اسیداوریک تشخیص داده شود. آزمایش کشت ادرار نیز ممکن است برای تشخیص ارگانیسم‌های عامل عفونت و مشخص کردن پادتن یا آنتی‌بادی‌هایی که این ارگانیسم‌ها به آن حساس‌اند صورت بگیرد.

سونوگرافی

یکی دیگر از راه‌های تشخیص سنگ کلیه در دوران بارداری، سونوگرافی کلیه است. این روش بدون درد است و هیچ تشعشعی ندارد. مثل هر روش دیگری، سونوگرافی معایبی نیز دارد. در این روش نمی‌توان برخی از مدل‌های سنگ کلیه را شناسایی کرد و ممکن است نتوان تشخیص داد که آیا کلیه به دلیل حاملگی بزرگ شده یا اینکه تورم کلیه به علت انسداد حاصل از سنگ کلیه است. همچنین در سونوگرافی به علت محل قرارگیری رحم و جنین امکان بررسی میزنای وجود ندارد.

درمان سنگ کلیه در دوران بارداری

اگر متوجه هر یک از علائم سنگ کلیه شدید، توصیه می‌شود با متخصص کلیه و مجاری ادراری برای درمان مشورت کنید. در این مقاله روش‌های مرسوم دفع و درمان سنگ کلیه در دوران بارداری را بررسی کرده‌ایم؛ ولی انتخاب روش درمانی بستگی به وضعیت سنگ و وضعیت مادر و بارداری دارد. پیش از اقدام برای درمان باید با یک پزشک متخصص مشورت کنید.

روش‌های درمان سنگ کلیه در بارداری متنوع است و ممکن است پزشک استراحت مطلق مادر، مصرف مسکن‌ها و نوشیدن مقادیر زیاد مایعات را برای شما تجویز کند.

سنگ‌های کوچک ممکن است با روش‌هایی مثل مصرف مسکن و نوشیدن آب فراوان دفع شوند.

درمان طبیعی و خانگی

در اغلب موارد درمان‌های ساده مانند نوشیدن مایعات به دفع سنگ کلیه کمک می‌کنند. توجه داشته باشید که حتی درمان‌های طبیعی نیز باید تحت نظر پزشک انجام شوند.

مؤثرترین درمان‌های خانگی سنگ کلیه در دوران بارداری عبارت‌اند از:

مصرف آب بیشتر

نوشیدن ۸ تا ۱۲ لیوان آب در روز به رقیق‌تر شدن ادرار و کاهش مواد معدنی و نمک‌های ارگانیک موجود در ادرار کمک می‌کند. نوشیدن آب کافی همچنین کمک می‌کند سنگ‌های کوچک‌تر از کلیه خارج شوند.

لیمو

مصرف آب‌لیمو ممکن است بتواند سنگ کلیه در اندازه متوسط را بشکند و مجاری ادرار را باز کرده و به دفع سنگ با درد کمتر، کمک کند. سیترات موجود در لیمو همچنین از تشکیل سنگ‌های بعدی جلوگیری می‌کند.

سرکه سیب

سرکه سیب حاوی اسید استیک است که به حل کردن سنگ کلیه کمک می‌کند. هرچند مطالعات بیشتری برای اثبات این موضوع نیاز است؛ ولی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف سرکه‌ی سیب به‌صورت خوراکی کلسیم موجود در ادرار را کاهش و سیترات ادرار را افزایش می‌دهد. هردو این موارد احتمال تشکیل سنگ کلیه را کاهش می‌دهند.^[۴]

البته مصرف سرکه در دوران بارداری باید حتماً با تأیید پزشک باشد. هرگونه تغییر رژیم غذایی را باید با هماهنگی پزشک انجام دهید.

عصاره ریحان

عصاره‌ی ریحان همانند سرکه سیب، حاوی اسید استیک است که به تجزیه سنگ کمک می‌کند. این ماده به کاهش اختلالات التهابی نیز کمک می‌کند. شما می‌توانید ریحان را به‌طور تازه بخورید یا جوشانده‌ی عصاره ریحان را مصرف کنید.

از مصرف طولانی‌مدت جوشانده‌ی ریحان پرهیز کنید؛ چراکه می‌تواند مشکلاتی مانند افت فشارخون و قندخون را به دنبال داشته باشد. همیشه پیش از مصرف هر درمان طبیعی و سنتی در دوران بارداری، با پزشک خود مشورت کنید.

در چه صورت سنگ کلیه در بارداری باید درمان شود؟

به‌طورکلی ترجیح داده می‌شود که سنگ کلیه در بارداری با جراحی درمان نشود؛ اما در بعضی موارد پزشکان مجبور به انجام عمل جراحی هستند:

• سنگ، دستگاه ادراری را مسدود کرده و باعث التهاب به علت عفونت باکتریایی یا پیلونفریت (pyelonephritis) شده است.
• تنها یک کلیه دارد.
• نارسایی حاد کلیه دارد.
• درد شدیدی دارد.
• خطر زایمان زودرس به علت درد کلیه وجود دارد.

عمل‌های جراحی سنگ کلیه در دوران بارداری 

یورتروسکوپی (Ureteroscopy)

این درمان برای تشخیص و همچنین شکستن سنگ کلیه استفاده می‌شود و برای زنان باردار روشی بی‌خطر محسوب می‌شود. طی یورتروسکوپی یک لوله‌ی کوچک به نام یورتروسکوپ وارد کلیه، میزنای (حالب)، پیشاب‌راه (مجرای ادرار) و مثانه می‌شود. در این روش از لیزر برای شکستن سنگ استفاده می‌شود. یورتروسکوپی برای سنگ‌های کوچکتر از یک سانتیمتر مناسب است.

جای‌گذاری لوله یا استنت (Stent)

در این روش برای تخلیه‌ی ادرار و دفع سنگ از یک لوله‌ی تو خالی استفاده می‌شود. این روش کم‌تهاجمی بوده و نیاز به بی‌حسی موضعی دارد.

جراحی باز و شوک درمانی

این دو روش به علت خطراتی که برای جنین دارند توصیه نمی‌شوند.

پیشگیری از سنگ کلیه در دوران بارداری

برای پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه در بارداری:

• مایعات فراوان از جمله آب بنوشید و بدن خود را هیدراته نگه دارید.
• حتی اگر نیاز دارید دفعات زیادی به دست‌شویی مراجعه کنید ادرار خود را نگه ندارید.
• مصرف غذاهای دارای اگزالات بالا مانند آجیل، شکلات، سبزیجات با برگ سبز تیره و انواع توت‌ها را کاهش دهید.
• درصورتی‌که سابقه‌ی ابتلا به سنگ کلیه دارید حتماً این نکته را با پزشک درمیان بگذارید.
• فعالیت بدنی داشته باشید و طبق دستورالعمل پزشک ورزش کنید.
• درصورت بروز درد شدید در ناحیه شکم فوراً با پزشک مشورت کنید.

کلام آخر دکتر ساینا

سنگ کلیه در بارداری نیز مانند هر زمان دیگری ممکن است تشکیل شود: اما تشخیص و درمان سنگ کلیه در دوران بارداری با چالش‌های زیادی مواجه است. بنابراین بهترین راه این است که با نوشیدن آب کافی و تغذیه‌ی مناسب از بروز این مشکل پیشگیری کنید. با پزشک در مورد میزان مکمل‌های مورد نیاز خود مشورت کنید. همچنین هرگونه علائم مشکوکی را با پزشک در میان بگذارید تا بتوانید در مراحل اولیه جلوی مشکل را بگیرید. شما در سامانه‌ی دکترساینا می‌توانید همین‌حالا از بهترین دکتر زنان مشاوره آنلاین زنان و زایمان دریافت کنید.

سؤالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.