نوروپاتی چیست؟ | انواع، علائم، عوارض و درمان

هر نوع آسیب به اعصاب محیطی را نوروپاتی می‌نامند. این عارضه در صورت عدم درمان می‌تواند منجربه آسیب‌های جبران‌ناپذیر و حتی از دست دادن عضو شود. در این مقاله به بررسی انواع، علائم و روش‌های پیشگیری و درمان نوروپاتی (خصوصا نوروپاتی محیطی) می‌پردازیم.

نوروپاتی چیست؟

سیستم عصبی شامل دو بخش اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) و محیطی (نورون‌ها یا اعصاب محیطی) است. نوروپاتی آسیب یا اختلال عملکرد یک یا چند عصب است که باعث بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن، ضعف عضلانی و درد می‌شود. این عارضه اغلب در دست‌وپا ایجاد می‌شود؛ اما ممکن است به سایر اندام‌ها نیز سرایت کند.

نوروپاتی محیطی چیست؟

نوروپاتی محیطی هنگامی رخ می‌دهد که اعصاب بیرون از مغز و نخاع دچار آسیب شده‌اند و اغلب با علائمی مانند بی‌حسی، ضعف و درد در دست‌وپا همراه است. همچنین می‌تواند بر عملکرد سایر اندام‌ها مانند دستگاه گوارش، دستگاه ادراری و گردش خون تأثیر بگذارد.

وظیفه‌ی اعصاب محیطی دریافت اطلاعات از مغز و نخاع (سیستم اعصاب مرکزی) و ارسال آن به سایر نقاط بدن است. اعصاب محیطی همچنین اطلاعات حسی را به مغز ارسال می‌کنند. نوروپاتی محیطی ممکن است در اثر آسیب، عفونت، مشکلات متابولیکی، زمینه‌ی ژنتیکی یا قرار گرفتن در معرض سموم ایجاد شود.

علائم نوروپاتی

علائم نوروپاتی به علت ایجادکننده‌ی آن و شرایط فرد بستگی دارد. برخی از شایع‌ترین علائم نوروپاتی عبارت‌اند از:

• بی‌حسی موقت یا دائمی
• احساس گزگز و سوزن‌سوزن شدن
• حساسیت به لمس
• درد
• ضعف عضلانی یا از دست دادن توده‌ی عضلانی
• فلج
• اختلال در عملکرد اندام‌ها و غدد
• اختلال در عملکرد سیستم ادراری و عملکرد جنسی

در صورت مشاهده‌ی علائم نوروپاتی حتماً از یک متخصص مغز و اعصاب کمک بگیرید و آن را پشت گوش نیندازید.

دلایل ایجاد نوروپاتی

اکثر موارد نوروپاتی اکتسابی هستند؛ به این معنی که نوروپاتی از بدو تولد وجود نداشته و زمینه‌ی ژنتیکی ندارد، بلکه در اثر آسیب یا بدون علت مشخص ایجاد می‌شوند. شایع‎ترین علت‌های ایجاد نوروپاتی عبارت‌اند از:

آسیب فیزیکی

ضربه یا آسیب فیزیکی شایع‌ترین علت آسیب تک‌عصبی است. این آسیب به دنبال تصادفات رانندگی، ورزش، زمین خوردن یا اقدامات پزشکی ایجاد می‌شود. این آسیب‌های فیزیکی می‌تواند منجربه کشیدگی، فشردگی، آسیب‌دیدگی یا جدا شدن عصب از نخاع ‌شوند. شکستگی یا دررفتگی استخوان نیز باعث آسیب به اعصاب هم‌جوار شده و نوروپاتی ایجاد می‌کنند.

بیرون‌زدگی دیسک ستون فقرات، آرتروز و فشار مداوم و طولانی‌مدت ناشی از وجود کیست نیز می‌تواند به اعصاب آسیب بزند. همچنین حرکات سنگین مداوم می‌تواند باعث التهاب تاندون‌ها شود و مسیر اعصاب را تنگ کند.

نوروپاتی اولنار و سندرم تونل کارپال شایع‌ترین نورپاتی‌های از این دست هستند که در اثر گیرافتادگی یا فشار به عصب در ناحیه‌ی مچ دست یا آرنج دیده می‌شوند.

دیابت

دیابت یکی از دلایل رایج بروز نوروپاتی محیطی است و مبتلایان به دیابت ممکن است دچار آسیب خفیف تا شدید به اعصاب حسی و حرکتی شوند که معمولاً با علائمی مانند بی‌حسی، گزگز، سوزش پا یا درد همراه است. برای اطلاعات بیشتر مقاله نوروپاتی دیابتی را مطالعه کنید.

مشکلات عروقی

مشکلات عروقی و خونی که اکسیژن‌رسانی را به اعصاب محیطی کاهش می‌دهد، می‌تواند منجر به آسیب به بافت عصب شود. دیابت، سیگار کشیدن و باریک شدن شریان‌ها در اثر فشارخون بالا یا آرترواسکلروز (رسوب چربی در جداره‌ی داخلی عروق) می‌تواند منجربه نوروپاتی شود.

بیماری‌های خود ایمنی

در طی بیماری‌های خود ایمنی که در آن‌ها سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه به بافت‌ها و سلول‌های سالم حمله می‌کند، گاهی سیستم ایمنی مستقیماً به بافت اعصاب حمله می‌کند یا به بافت‌های اطراف اعصاب آسیب می‌زند که منجر به التهاب بافت و فشار به اعصاب محیطی می‌شود. سندرم شوگرن، لوپوس و آرتریت روماتوئید برخی بیمارهای خودایمنی هستند که باعث نوروپاتی محیطی می‌شوند.

اختلال کلیوی و کبدی

اختلالات کبدی و کلیوی باعث تجمع مواد سمی همچون اوریک اسید در خون می‌شود. این مواد می‌توانند به سیستم عصبی بدن از جمله به اعصاب محیطی آسیب رسانند و نوروپاتی محیطی ایجاد کنند.^[۱]

آسیب‌های فیزیکی شایع‌ترین علت نوروپاتی محیطی هستند؛ اما نوروپاتی به علت دیابت، مشکلات عروقی، برخی بیماری‌ها و … نیز ممکن است ایجاد شود.

 چه افرادی در معرض خطر ابتلا به نوروپاتی هستند؟

برخی عوامل خطر ابتلا به نوروپاتی را افزایش می‌دهد این شرایط عبارت‌اند از:

• دیابت
• سوءمصرف الکل
• کمبود ویتامین به‌ویژه گروه B
• عفونت‌های ویروسی مانند ایدز، هپاتیت B و C
• ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید
• ابتلا به بیمارهای کبدی و کلیوی
• قرار گرفتن در معرض سموم
• انجام حرکات تکراری در برخی مشاغل
• سابقه‌ی خانوادگی نوروپاتی

عوارض و خطرات نوروپاتی

عوارض نوروپاتی با توجه به علت زمینه‌ای و اعصابی که دچار آسیب شده است متفاوت است. در برخی شرایط با درمان علت زمینه‌ای بهبودی ایجاد می‌شود؛ بااین‌حال گاهی ممکن است حتی در صورت درمان، آسیب دائمی باقی بماند.

• درصورتی‌که علت نوروپاتی درمان نشود می‌تواند باعث ایجاد زخم و عفونت شود و اگر عفونت درمان نشود گانگرن یا بافت مرده ایجاد می‌کند؛ در موارد شدید گانگرن ممکن است نیاز به قطع عضو باشد.
• نوروپاتی محیطی همچنین بر سیستم قلب و گردش خون تأثیر منفی می‌گذارد و به علت اختلال در گردش خون ممکن است بیمار نیاز به استفاده از ضربان‌ساز (pacemaker) داشته باشد.
• همچنین زمین خوردن یکی از عوارض شایع نوروپاتی است که به علت از دست دادن حس و ضعف عضلات ایجاد می‌شود.

پیشگیری از نوروپاتی

بهترین راه پیشگیری از نوروپاتی، درمان بیمارهای زمینه‌ای مانند دیابت، سوءمصرف الکل یا آرتریت روماتوئید است که فرد را در معرض ابتلا به آسیب محیطی قرار می‌دهد. پیروی از سبک زندگی سالم در پیشگیری از نوروپاتی مؤثر است.

• رژیم غذایی: برای حفظ سلامت اعصاب محیطی پیروی از رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزی‌ها، غلات کامل، حبوبات، لبنیات کم‌چرب و گوشت بدون چربی مفید است. کمبود ویتامین B12 به‌ویژه در گیاه‌خواران باعث آسیب محیطی می‌شود؛ بنابراین مصرف منابع غذایی یا مکمل B12 باید در رژیم غذایی گنجانده شود.
• ورزش منظم: سعی کنید حداقل به مدت ۳۰ دقیقه تا یک ساعت حداقل سه بار در هفته ورزش منظم داشته باشید.
• اجتناب از عواملی که باعث نوروپاتی می‌شوند: مانند انجام حرکات تکراری، قرار دادن بدن در وضعیت‌های ناراحت که منجر به فشار به اعصاب می‌شوند، سیگار کشیدن، قرار گرفتن در معرض سموم، سوءمصرف الکل.

درمان نوروپاتی

درمان نوروپاتی مبتنی بر درمان علت زمینه‌ای است. به‌عنوان‌مثال اگر بیماری دیابت علت نوروپاتی است، درمان دیابت و کنترل قند خون بسیار اهمیت دارد. درصورتی‌که کمبود ویتامین علت آن باشد دریافت مکمل مؤثر است.

دارودرمانی

ازآنجایی‌که نوروپاتی ممکن است باعث درد شود، داروهای ضددرد و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی در کاهش درد مؤثرند. توجه کنید که مصرف بیش‌ازحد و طولانی‌مدت داروهای ضددرد بر عملکرد کبد و معده اثرات سوء دارد.

گاهی ممکن است برای کاهش درد از داروهای مخدر، ضدصرع یا ضدافسردگی مانند ترامادول، مهارکننده سیکلواکسیژناز، کوروتون‌ها، آمی‌تریپتلین استفاده شود. درصورتی‌که نوروپاتی باعث اختلال در عملکرد جنسی در مردان شود از داروهایی مانند ویاگرا و سایر داروهای مشابه طبق تجویز پزشک استفاده می‌شود.

ضددردها فقط درمان علامتی انجام می‌دهند و عامل ایجاد نوروپاتی را از بین نمی‌برند. از مصرف داروهای ضددرد بدون مشورت با پزشک پرهیز کنید.

پلاسمافرز

این روش برای درمان نوروپاتی ناشی از بیماری‌های خودایمنی استفاده می‌شود. در پلاسمافرز آنتی‌بادی‌های مضر ایجادشده توسط سیستم ایمنی از گردش خون حذف می‌شوند.

تحریک الکتریکی

تحریک الکتریکی از طریق اعصاب زیر پوست (TENS) نیز یک روش درمانی غیرتهاجمی است که ممکن است برای برخی افراد مؤثر باشد. در این روش الکترودهایی روی پوست قرار داده می‌شود و مقادیر کمی جریان الکتریسیته به داخل پوست ارسال می‌کند. هدف از این درمان قطع ارسال سیگنال درد به مغز است.

کلام آخر دکتر ساینا

نوروپاتی در مراحل اولیه قابل درمان است؛ اما اگر به آن بی‌توجهی شود منجر به آسیب‌های برگشت‌ناپذیر به اعصاب و آسیب به بافت‌های اطراف آن می‌شود. توصیه می‌شود برای جلوگیری از نوروپاتی، سبک زندگی سالم در پیش بگیرید و در صورت مشاهده‌ی هرگونه علائم نوروپاتی حتماً با یک پزشک متخصص مغزواعصاب مشورت کنید.

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.