علائم، تشخیص و پیشگیری از هپاتیت C

هپاتیت C یک عفونت ویروسی است که می‌تواند سلامت و حتی حیات فرد مبتلا را تهدید کند. این بیماری می‌تواند از خفیف تا سیروز کبدی و سرطان کبد متغیر باشد. اما نگران نباشید؛ با اینکه هنوز واکسنی برای این ویروس ساخته نشده است می‌توان با مراقبت‌هایی از ابتلا به هپاتیت C پیشگیری کرد. همچنین در صورت ابتلا، با تشخیص به‌موقع بیماری و آغاز زودهنگام درمان می‌توان با این بیماری به‌خوبی مقابله کرد.

در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا به شرح نحوه‌ی انتقال این بیماری، نحوه‌ی پیشگیری، علائم هپاتیت C و بیماری‌زایی آن می‌پردازیم راه‌های تشخیص و راه‌های درمان را به اختصار توضیح می‌دهیم. برای مطالعه بخش موردنظر خود می‌توانید بر تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

هپاتیت C چیست؟

هپاتیت C یک عفونت ویروسی است که باعث التهاب و آسیب کبدی می‌شود. این التهاب می‌تواند خفیف و خودمحدود شونده بوده یا اینکه مزمن و طولانی‌مدت باشد و به‌مرور به مشکلات جدی‌تری همچون سیروز کبد یا سرطان کبد منجر شود.

میزان شیوع هپاتیت C

تخمین زده می‌شود که در سراسر جهان بیش از ۱۸۵ میلیون نفر با هپاتیت C (HCV) زندگی می‌کنند.^[۱]

در ایران طبق مطالعات اپیدمیولوژیک (همه‌گیرشناسی) جمعیت محور، شیوع عفونت ویروس هپاتیت C نسبتاً کم است.^[۲]

 با این حال، اپیدمیولوژی هپاتیت C در حال تغییر است و به دلیل رشد تعداد افراد دچار سوءمصرف مواد به‌شیوه‌ی تزریقی در جامعه، میزان عفونت هپاتیت سی در حال افزایش است.

علت هپاتیت سی

عفونت هپاتیت C توسط ویروس هپاتیت C (HCV) ایجاد می‌شود. عفونت با این ویروس زمانی منتقل می‌شود که خون آلوده به ویروس وارد جریان خون فرد سالم شود.

در سراسر جهان، ویروس هپاتیت C به چندین شکل مشخص وجود دارد که به عنوان ژنوتیپ شناخته می‌شوند. هفت ژنوتیپ متمایز هپاتیت C و بیش از ۶۷ زیرگروه برای آن شناسایی شده است.

علائم هپاتیت سی

طبق گفته‌ی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)  اکثر افرادی که به ویروس هپاتیت C آلوده می‌شوند، در ابتدای امر علائمی نشان نمی‌دهند یا علائمی خفیف و عمومی مانند احساس خستگی یا افسردگی بروز می‌دهند.^[۳] اما در مورد افرادی که علائم بروز می‌دهند علائم هپاتیت  Cعبارتند از:

• تب
• ادرار تیره
• از دست دادن اشتها
• درد یا ناراحتی شکمی
• درد مفصل
• زردی

علائم هپاتیت C ممکن است بلافاصله ظاهر نشوند. ظهور بعضی از آن‌ها ممکن است شش تا هفت هفته طول بکشد. در صورت مشاهده این علائم حتماً به پزشک مراجعه کنید.

مراحل بیماری هپاتیت سی

ویروس هپاتیت C به طرق مختلف سلامت افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و چندین مرحله دارد:

دوره نفهتگی

این زمان حد فاصل بین اولین مواجهه با ویروس و شروع بیماری است. این مدت می‌تواند از ۱۴ تا ۸۰ روز ادامه داشته باشد، اما به طور متوسط ​​۴۵ روز است.

هپاتیتC حاد

 این یک بیماری کوتاه مدت است که تا ۶ ماه اول پس از ورود ویروس به بدن شما ادامه پیدا می‌کند. سیستم ایمنی برخی از افراد موفق می‌شود در طی ۶ ماه ویروس را به‌طور کامل از بدن پاک کند.

هپاتیت C مزمن

برای بیشتر افرادی که به هپاتیت C مبتلا می‌شوند – تا ۸۵٪ افراد – بیماری به مرحلۀ طولانی مدت (بیش از ۶ ماه) وارد می‌شود. این حالت عفونت هپاتیت C مزمن نامیده می‌شود و ممکن است منجر به مشکلات جدی مانند سرطان کبد یا سیروز کبد شود.

سیروزکبدی

این بیماری منجر به التهاب کبد می‌شود که با گذشت زمان بافت آسیب‌دیده و ناسالم جای بافت طبیعی کبد را می‌گیرد. معمولاً ابتلا به چنین وضعیتی حدود ۲۰ تا ۳۰ سال طول می‌کشد؛ اگرچه نوشیدن الکل یا ابتلا به بیماری ایدز (HIV) این روند را سرعت می‌بخشد.

سرطان کبد

سیروز کبدی احتمال ابتلا به سرطان کبد را بیشتر می‌کند. درصورت ابتلا به هپاتیت C لازم است که آزمایش‌های منظم انجام گیرد؛ چراکه سرطان کبد در مراحل اولیه‌ی خود علائمی ندارد.

انواع هپاتیت سی

هپاتیت C حاد

هپاتیت Cحاد یک عفونت کوتاه مدت است. علائم می‌توانند تا ۶ ماه ادامه داشته باشند. بعضی اوقات بدن بیمار قادر به مقابله با عفونت است و در نتیجه ویروس از بین می‌رود.

هپاتیت C مزمن

هپاتیت C مزمن عفونتی طولانی مدت است و زمانی رخ می‌دهد که بدن بیمار قادر به مقابله با ویروس نیست. حدود ۷۵ تا ۸۵ درصد افراد مبتلا به هپاتیت C حاد به هپاتیت C مزمن مبتلا می‌شوند.^[۴]

تشخیص و درمان به موقع هپاتیت C مزمن می‌تواند از بروز آسیب کبدی جلوگیری کند. امادرصورت عدم درمان می‌تواند باعث بروز بیماری مزمن کبدی، سیروز کبدی، نارسایی کبدی یا سرطان کبد شود.

عوامل زمینه‌ساز هپاتیت سی

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) توصیه می‌کند اگر در شرایط زیر قرار داشتید حتماً آزمایش هپاتیت بدهید:

• خون از اهداء کننده‌ای که به این بیماری مبتلا بود دریافت کرده باشید.
• اگر تا به حال مواد مخدر تزریقی یا استنشاقی مصرف کرده‌اید.
• عفونت.
• طولانی مدت دیالیز کلیه انجام داده‌اید.
• آلوده به ویروس HIV هستید.
• از مادری مبتلا به هپاتیت C متولد شده باشید.
• علائم بیماری کبد داشته باشید.
• با وسایل ضدعفونی‌نشده و غیراستریل خال‌کوبی کرده یا گوش یا جای دیگری از بدن خود را سوراخ کرده باشید.
• سابقه حبس در زندان داشته‌اید.

راه‌های انتقال هپاتیت سی

وقتی خون یا مایعات بدن آلوده به ویروس هپاتیت C از طریق تماس با فرد آلوده وارد جریان خون شما شود، هپاتیت C منتقل شده و گسترش می‌یابد.

امکان آلوده شدن به این ویروس از طرق زیر وجود دارد:

• استفاده از سرنگ و سوزن مشترک مواد مخدر تزریقی
• داشتن رابطه جنسی، به ویژه اگر مبتلا به ایدز یا بیماری‌ های مقاربتی دیگر هستید؛ یا اینکه رابطه جنسی اشتراکی و گروهی و خارج از ازدواج داشته یا مورد خشونت جنسی واقع شده‌اید.
• سوزن آلوده به دستتان فرو رفته است.
• تولد – مادر می‌تواند ویروس را به کودک منتقل کند.
• به اشتراک گذاشتن وسایل بهداشتی شخصی مانند مسواک، تیغ و ناخن‌گیر
• انجام تتو یا سوراخ کردن با تجهیزات غیر استریل

هپاتیت C با این روش‌ها منتقل نمی‌شود:

• شیردهی (مگر اینکه نوک پستان مادرترک خورده و خونریزی داشته باشند)
• تماس‌های عادی و روزمره
• سرفه کردن
• در آغوش گرفتن
• دست دادن
• بوسیدن
• نیش حشرات
• ظروف غذای مشترک
• به اشتراک گذاشتن غذا یا نوشیدنی
• عطسه کردن

 

عوارض هپاتیت سی

عفونت هپاتیت C درصورتی‌که چند سال ادامه پیدا کند می‌تواند عوارض قابل توجهی ایجاد کند، مانند:

• زخم کبدی (سیروز): پس از گذشت چندین سال از ابتلا به عفونت هپاتیت  C، ممکن است سیروز رخ دهد. ایجاد زخم در کبد عملکرد کبد را با مشکل روبرو می‌کند.
• سرطان کبد: تعداد کمی از افراد مبتلا به عفونت هپاتیت C ممکن است به سرطان کبد مبتلا شوند.
• نارسایی کبد: سیروز پیشرفته ممکن است باعث توقف عملکرد کبد شود.

تشخیص هپاتیت سی

تشخیص هپاتیت C  براساس سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش خون انجام می‌شود. در صورت ابتلا به هپاتیت C، ممکن است آزمایش‌های دیگری برای بررسی کبد تجویز شود.

• سابقه پزشکی: پزشک در مورد علائم شما و همچنین سابقه انتقال خون یا مصرف مواد مخدر تزریقی سؤال می‌کند.

• معاینه فیزیکی: در طول معاینه فیزیکی، پزشک به طور معمول بدن شما را برای کنترل نشانه‌های آسیب کبدی بررسی می‌کند؛ نشانه‌هایی از قبیل:

• تغییر در رنگ پوست
• تورم در مچ پا، کف پا، قوزک پا
• حساسیت یا تورم در شکم

پزشکان از چه آزمایش‌هایی برای تشخیص استفاده می‌کنند؟

پزشکان از آزمایش خون برای تشخیص هپاتیت C استفاده می‌کنند. ممکن است پزشک انجام آزمایش‌های اضافی را برای بررسی آسیب کبدی، پی بردن به میزان آسیب کبدی و یا رد سایر علل بیماری کبد تجویز کند.

آزمایش خون

پزشک شما ممکن است یک یا چند آزمایش خون برای تشخیص تجویز کند.

آزمایش خون برای تشخیص هپاتیت C شامل موارد زیر است:

آزمایش غربالگری برای بررسی وجود آنتی‌بادی‌های ویروس هپاتیت C. با آزمایش غربالگری خون مشخص می‌شود که آیا بدن شما آنتی‌بادی‌هایی برای مقابله با ویروس هپاتیت C تولید کرده یا خیر.

• آزمایش RNA هپاتیت C: اگر آزمایش آنتی‌بادی شما مثبت باشد، پزشک از آزمایش RNA هپاتیت C برای تشخیص RNA (ماده ژنتیکی) ویروس استفاده می‌کند. آزمایش RNA هپاتیت C می‌تواند نشان دهد که آیا هنوز ویروس در بدن شما وجود دارد یا خیر و میزان ویروس در خون چقدر است.

• تست ژنوتیپ: انجام این تست به پزشک این امکان را می‌دهد تا بداند بیمار به کدام نوع از ژنوتیپ‌های ویروس‌های هپاتیت C مبتلا شده است. حداقل شش سویه خاص (به نام ژنوتیپ) از هپاتیت C وجود دارد. با انجام این آزمایش، پزشک می‌تواند درمان مناسب با ژنوتیپ موجود را پیشنهاد کند.

پیش آگهی هپاتیت سی

فقط در ۱۰-۱۵٪ از بیماران آلوده به ویروس هپاتیت Cعفونت به‌صورت خودبه‌خود برطرف شده و از بین می‌رود؛ در مابقی افراد، عفونت پیش‌رونده است و به صورت خودبه‌خود از بین نمی‌رود.^[۵]

حدود ۲۰٪  از مبتلایان در طی دو دهه به سیروز و ۱ تا ۵٪ دیگر در طی سه دهه به سرطان کبد مبتلا می‌شوند.^[۶] پیشرفت بیماری در افرادی که اعتیاد به الکل دارند، مبتلا به سیروز هستند و کسانی که به‌طور همزمان عفونت هپاتیت B دارند بیشتر است. به طور کلی در افرادی که بار ویروسی غیرقابل شناسایی دارند، خطر ابتلا به سیروز و مرگ کاهش می‌یابد.

پیشگیری از هپاتیت سی

با انجام این توصیه می‌توانید از آلوده شدن به هپاتیت سی پیشگیری کنید:

هرگز از سرنگ مشترک استفاده نکنید

سوءمصرف‌کنندگان مواد تزریقی بیشترین احتمال ابتلا به هپاتیت C  را دارند زیرا بسیاری از آن‌ها از سرنگ مشترک استفاده می‌کنند. علاوه بر سرنگ، ویروس ممکن است در سایر تجهیزات مورد استفاده برای مواد مخدر و داروهای غیرقانونی نیز وجود داشته باشد. حتی در کاغذ و وسیله‌ای که به طور مشترک برای استنشاق مواد به‌کار می‌رود. در هنگام مصرف کوکائین با وسایل مشترک، خونریزی در بینی به طور مکرر اتفاق می‌افتد و ممکن است قطره‌های میکروسکوپی خون و البته ویروس وارد کاغذ یا وسیله‌ی مورد مصرف شده و به مصرف‌کننده‌ی بعدی منتقل شوند؛ حتی اگر غیرقابل‌مشاهده باشند.

از تماس مستقیم با خون یا فرآورده‌های خونی خودداری کنید

اگر کادر درمان هستید، از تماس مستقیم با خون خودداری کنید. برای جلوگیری از آلودگی به هپاتیت C ابزارهای مورد استفاده برای خونگیری را دور ریخته و معدوم کنید.

وسایل مربوط به مراقبت شخصی را به صورت مشترک استفاده نکنید. بسیاری از لوازمی که روزانه استفاده می‌کنیم گهگاه در تماس با خون قرار می‌گیرند. غالباً افراد هنگام اصلاح ممکن است پوست خود را بریده یا خراش دهند و تیغ به خون آلوده به ویروس آغشته شود؛ یا در هنگام مسواک زدن ممکن است لثه‌ها خونریزی کرده و مسواک را آلوده کند.

حتی مقادیر کمی از خون نیز می‌تواند شخص را آلوده کند. بنابراین بسیار مهم است که وسایلی مانند مسواک، تیغ، ناخن‌گیر و موچین و قیچی به اشتراک گذاشته نشود. اگر به هپاتیت C  مبتلا هستید، وسایل شخصی خود مانند تیغ و مسواک را جدا و از دسترس کودکان دور نگه دارید.

مراکز انجام تتو و سوراخ کردن را با دقت انتخاب کنید

برای تتو یا خال‌کوبی و پیرسینگ یا سوراخ کردن، فقط از کسی بخواهید این کار را برای شما انجام دهد که گواهی لازم را داشته و اقدامات بهداشتی صحیح را انجام می‌دهد. برای هر مشتری باید از یک سوزن جدید و یکبار مصرف استفاده شود. اگر شک دارید، قبل از خال‌کوبی یا سوراخ کردن در مورد محصولات یک‌بار مصرف و روش‌های بهداشتی استفاده از آن‌ها سؤال کنید.

رابطه جنسی ایمن داشته باشید

به ندرت اتفاق می‌افتد که هپاتیت C از طریق مقاربت جنسی منتقل شود، اما در صورت ابتلا به ویروس ایدز (اچ آی وی) ، یا یک بیماری مقاربتی دیگر، داشتن چندین شریک جنسی یا قرار گرفتن در معرض خشونت جنسی، احتمال ابتلا به هپاتیت C بیشتر می‌شود. برای آشنایی با انواع بیماری های آمیزشی، نحوه انتقال و پیشگیری از آنها حتماً مقاله‌ی «آشنایی با انواع بیماری‌ های مقاربتی» را بخوانید. 

توصیه‌های کاربردی برای مبتلایان به هپاتیت سی

چه توصیه‌ها و پیام‌هایی باید به بیماران داده شود؟ متخصصان و کارشناسان بهداشتی باید در مورد این موضوعات با بیماران خود صحبت کنند:

• اثربخشی و فواید ضدویروس‌های با عملکرد مستقیم (DAA): داروهایی که پروتئین‌های غیرساختاری ویروس را مورد هدف قرار داده و مانع تکثیر ویروس و گسترش عفونت می‌شوند.
• اهمیت پرهیز از الکل: زیرا مصرف الکل می‌تواند وقوع سیروز و مرحله نهایی بیماری کبدی را تسریع کند.
• نیاز به پیروی از یک رژیم غذایی سالم و تحرک بدنی لازم: خصوصاً برای بیمارانی که دارای اضافه وزن هستند (به عنوان مثال، افرادی که دارای شاخص توده بدنی بیشتر از ۲۵ (kg/m2)  بوده دارای اضافه وزن بوده و افرادی که شاخص توده بدنی بالاتر از ۳۰ (kg/m2) دارند مبتلا به چاقی هستند.)
• اهمیت مشورت با یک پزشک متخصص قبل از مصرف هرگونه قرص تجویز‌شده‌ی جدید، داروهای بدون نسخه (مانند داروهای مسکن غیرآسپرین) یا مکمل‌ها؛ چرا که ممکن است این داروها به کبد آسیب برسانند.
• عدم اهدای خون، بافت یا اسپرم.
• خطر کم اما محتمل انتقال ویروس به شرکای جنسی و همچنین خودداری از استفاده مشترک از وسایل شخصی که ممکن است روی آن‌ها خون باشد؛ از جمله مسواک، وسایل دندانپزشکی، تیغ، ناخن‌گیر، دستگاه اندازه‌گیری قند خون و سوزن دستگاه قند خون.
• راه‌هایی که هپاتیت C از طریق آن‌ها گسترش نمی‌یابد (به‌عنوان‌مثال عطسه، بغل کردن، دست دادن، سرفه، استفاده از وسایل خوردن و آشامیدن مشترک یا از طریق غذا و آب آشامیدنی.)
• پوشاندن بریدگی‌ها و زخم‌های پوست برای جلوگیری از انتشار خون یا ترشحات عفونی و حاوی ویروس. 

درمان هپاتیت  C

در ادامه با رایج‌ترین روش‌های درمان هپاتیت c آشنا خواهید شد:

داروهای ضد ویروسی

عفونت هپاتیت C با داروهای ضدویروسی با قصد دفع ویروس از بدن بیمار درمان می‌شود. هدف از درمان هپاتیت C این است که حداقل ۱۲ هفته پس از اتمام دوره‌ی درمان، ویروس هپاتیت C در بدن بیمار شناسایی نشود.

پیوند کبد

اگر عفونت مزمن هپاتیت سی عوارض و آسیب جدی به کبد شما وارد کند، پیوند کبد می‌تواند یک راهکار باشد. جراح در حین پیوند، کبد آسیب‌دیده‌ی شما را برداشته و کبد سالم را جایگزین آن می‌کند.

واکسن زدن

اگرچه واکسنی برای هپاتیت C وجود ندارد، اما پزشک احتمالاً توصیه می‌کند واکسن‌های علیه ویروس‌های هپاتیت A و B را دریافت کنید. ویروس‌های هپاتیت A و B ویروس‌های جداگانه‌ای هستند که می‌توانند باعث آسیب کبدی بیشتر و در نتیجه پیچیده‌تر شدن مشکلات مرتبط با هپاتیت C مزمن شوند.

دکتر ساینا درمقاله درمان هپاتیت  C به طور کامل به بررسی انواع روش‌های درمانی هپاتیت ث و عوارض احتمالی آنها پرداخته است.

کلام آخر دکتر ساینا

هپاتیت C درحال‌حاضر واکسنی ندارد، اما می‌توان با انجام اقداماتی خطر ابتلا به آن را به شدت کاهش داد. این ویروس می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به بافت کبد بزند به‌طوری که به پیوند کبد نیاز شود؛ اما اگر این بیماری به‌موقع تشخیص داده شود قابل‌درمان است.

روش‌های درمان پیشرفت زیادی کرده و داروهای جدید و مؤثری برای مقابله با این ویروس در دسترس هستند. با مشورت پزشک معالج خود می‌توانید بهترین روش درمانی را آغاز کنید. همچنین با راه‌های انتقال این ویروس آشنا شوید تا آن را به عزیزانتان منتقل نکنید.

جدول مشخصات بیماری

 سؤالات متداول