فهرست آنچه می‌خوانید:
درباره
این سبزی در فصل بهار بیشتر در آش کاربرد دارد. نام‌های دیگر آن عبارتند از آب تره، شاهی آبی، جرجیر بیابانی، ترتیزک آبی، علف چشمه، قره العین و …
در طب سنتی، بولاغ اوتی دارای طبعی «گرم و تر» است. بولاغ اوتی به تیره شب‌بو تعلق دارد. گیاهی است علفی و پایا که از ساقه‌های خوابیده آن که عموما ضخیم و گوشت‌دار است، ریشه‌های کوچک و سفید رنگ به صورت شبکه‌ای خارج میشود که ارتباط آنها در نقاط مختلف زمین را باعث میگردد. برگهای آن متناوب و گوشت‌دار به رنگ سبز تیره و عاری از کرک است. در قسمت انتهایی ساقه آن گلهای سفید رنگی مجتمع به شکل خوشه ظاهر میشود که پس از آمیزش هر یک میوه‌ای به صورت خورجین و به طول ۲ تا ۲.۵ سانتیمتر تبدیل میگردد.
دانه‌اش قهوه‌ای رنگ مدور و واقع در دو ردیف در داخل میوه است، طول ساقه آن به تناسب شرایط محیط زندگی تفاوت می‌کنند. بطوری که در جریانهای آب کم عمق ساقه‌اش کوتاه ولی در جریانهای آب نسبتا عمیق که زلال نیز باشد از ۲ متر هم تجاوز میکند. نمونه‌هایی از این گیاه در ارتفاعات زیاد می‌رویند. معمولا طعمی تلخ دارند و برعکس نمونه‌هایی که در اعماق زیاد آب رشد می‌کنند طعم تند خود را از دست می‌دهند.
فواید
این سبزی شامل ویتامین‌های زیادی چون B کمپلکس، به خصوص B۱, E,C و دارای املاحی چون گوگرد، سدیم، ید و کلسیم و همچنین دارای پنی‌سیلین گیاهی می‌باشد.
بولاغ اوتی خاصیت نیروبخشی داشته و مصرف آن باعث طول عمر در افراد میشود.
استفاده از آن به صورت خام، پایین آورنده قند خون است. جوشانده آن در تسکین ناراحتی‌های قلبی و ورم قوزک پا موثر است.
بولاغ اوتی اشتهاآور خوبی محسوب میشود و در مادران شیرده، خاصیت
شیر افزایی دارد و استفاده از آن به خانم‌هایی که دچار سرطان سینه هستند، توصیه میشود.
مصرف بولاغ اوتی، باعث درمان ناراحتی‌هایی چون آسم، سل ریوی، برونشیت، اختلالات هاضمه، گواتر، اسهال خونی، زخمهای واریسی، راشیتیسم، یرقان، اسکوربوت، رماتیسم، نقرس و انواع ناراحتی‌های کلیه و کبد است.
مصرف آن با عناب، درمان تب بوده و در رفع این بیماری خصوصا در زمستان (به صورت لوسیون) موثر است.
موارد منع مصرف این سبزی عبارتند از:
۱) استفاده از این سبزی در بعضی افراد ایجاد سوءمزاج میکند.
۲) افرادی که دچار هموروئید (بواسیر) هستند نبایستی از آن مصرف کنند.
۳) مصرف این سبزی برای خانم‌های نابارور مضر است.
۴) مصرف زیاد این سبزی در بدن ایجاد سودا میکند.
مضرات
این گیاه بایدجداگانه و با احتیاط مصرف شود .
تذکر: در بعضی اشخاص ایجاد تشنجات دردناک مثانه و در برخی موارد عدم دفع ادرار می نماید، در زنان باردار موجب تشنج در رحم و در نتیجه باعث سقط جنین می گردد.
طرز استفاده
گیاه علف چشمه در مجموعه فارماکوپه اغلب کشورهای دنیا یک نبات طبی منظور می باشد. در کشورهای چین و هندوچین و اندونزی از سوپ ان که با گوشت خوک تهیه می کنند برای رفع سرفه های حادث از ناراحتی ریه و تورم و جراحتهای گلو مصرف می شود و به عنوان مدر وضد اسکوربوت یعنی برای رفع عوارض کمی ویتامین C استعمال می شود. اسانس گوگردی ازت دار ان ( سولفو نایترو جی ناس ) محرک خوبی است و برای کمک به هاضمه عامل موثری می باشد.
از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و خشک می باشد. و مصرف ان گرم کنند بدن و اشتها اور است و نفخ و حیض است و ترشح ادرار را زیاد می کند و عضوی رامتوقف میکند. مدر بول و حیض است و ترشح ادرار را زیاد میکندو قاعده اور است و برای خرد کردن سنگ کلیه خیلی موثر است. اگر تازه یا پخته ان خورده شود برای تحلیل نفخ و بادهای غلیظ معده و روده ها و بازکردن گرفتگی و انسداد و گرم کردن معده و کمک به هضم غذا و خرد کردن سنگ کلیه وازدیاد ادرار و سرخ نمودن رنگ رخسار و کاهش درد پهلو و کاهش دردهای طحال و دل پیچه و زخم روده نافع است.
مصرف علف چشمه تب بر و ضد کرم است. و در بیماری قند تاثیر مثبت و شفابخش دارد. خلط اور است و در بیماریهی مزمن ریه و برونشیتهای مزمن و بیماریهای مجاری ادرار و استسقا مفید است. در مواد روماتیسم ونقرس نتایج شفابخشی می دهد. مقدار قند را در ادرار مبتلایان به قند کاهش میدهد. در استعمال خارج له شده گیاه برای زخمهای اسکوربوتی نتیجه التیام دهنده دارد. علف چشمه حتی الامکان اگر به صورت خام و تازه مصرف شود حداکثر خواص ان منعکس میگردد.
مضرات آن : به سبب ترکیبات گوگردی که دارد مصرف ان در بعضی اشخاص ایجاد تشنجها ی درد ناک مثانه و در برخی موارد عدم دفع ادرار می نماید. در زنان باردار نیز مصرف ان ممکن است موجب تشنج در رحم و درنتیجه سقط جنین شود.
اگر عصااره گیاه مصرف میشود مقدار خوراک ان در حدود ۱۰۰ گرم در روز است که مخلوط با شیر یا جوشانده های سرد شده خورده شود. دم کرده ان ۵۰ – ۳۰ گرم گیاه در هزار گرم اب جوش در ظروف سربسته دم شود که اسانس ان خارج نشود و به هر حال دم کرده اثرش کمتر از شکلهای سردان است ، زیرا در اثر حرارت مقدار ی از مواد عامل ان از دست می رود. ولی در هر صورت باید توجه شود که در شکل سرد ان چون گیاه در اب غوطه ور است شاید الودگی هایی داشته باشد که ممکن است موجب عوارض و ناراحتی هایی بشود لذا باید سبزی خام ان ضد عفونی و از عدم الودگی ان اطمینان حاصل شود ویا به هر حل نمایند .
از این شربت تا ۱۰۰ گرم در روز می توان خورد ( البته در مواردی که خوردن شکر برای بیمار از سایر جهات مجاز باشد . )
● بولاغ اوتی کاذب – بولاغ اوتی وحشی
گیاه دیگری است که طعمی شبیه بولاغ اوتی دارد به طوری که معموا ان را هم می توان به طور خام در سالاد مانند بولاغ اوتی مصرف نمود و چون در ایران می روید به شرح ان مبادرت می شود.
به فرانسوی Cresson batard و Cresson sauvage . Faux cresson de fontaine و به انگلیسی Marsh wort گفته میشود گیاهی است از خانواد ه Umbellirerae نام علمی ان Apium nodiflorum ( L) Lag و مترادف ان Sium nodiflorum L می باشد.
● مشخصات
گیاهی است چند ساله ، علفی ، کوچک به بلندی حدود یک وجب . خزنده است و در کنار چشمه ها و مردابها واغلب مخلوط با بولاغ اوتی اصیل می روید. برگهای ان مرکب فرد داری ۶ – ۳ جفت برگچه تخم مرغی ، دراز ، نوک تیز ودندانه دار و یک برگچه انتهایی . گلهی ان سفید کثیف . میوه کوچک ، تخم مرغی به طول ۲ – ۱ میلی متر . این گیاه در اروپا ، افریقای شمالی میروید . در ایران درنقاط مرطوب و کنار ابها و چشمه ها در مناطق لرستان در بیشه و بیشه و در اطراف تبریز می روید .
ترکیبات
از نظرترکیبات شیمیایی درگیاه وجود گلوکوزید و اسانس روغنی و در هر ۱۰۰ گرم گیاه خشک ۰۱۲/۰ میلی گرم ارسنیک تایید شده است. گلوکوزید ان گوگرددار ان یافت میشود
طبق بررسی های شیمیایی درهر یک صد گرم برگ و ساقه تازه علف چشمه در حدود ۷۹ میلیگرم ویتامین C، ۴۹۰۰ واحد بین المللی ویتامین A ، ۲۸۲ میلی گرم پتاسیم ، ۵۲ میلیگرم سدیم ، ۷/۱ میلی گرم اهن ، ۵۴ میلیگرم فسفر ، ۱۵۱ میلی گرم کلسیم و ۲/۲ میلی گرم پروتئین وجود دارد . بنابر این از نظر ویتامین C و کلسیم قوی تر ازتره تیزک و در ردیف سبزیجات غنی از ویتامین C و کلسیم است ، ضمن اینکه مقدار آهن ان نیز قابل توجه است.