دیابت را جدی بگیرید | انواع، علائم و تشخیص دیابت

دیابت یکی از مهم‌ترین معضلات سلامت در سطح جهان و یکی از مهم‌ترین عوامل مرگ‌ومیر است. طبق گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) در حدود ۴۲۲ میلیون نفر از مردم جهان به دیابت دچار هستند؛ از این آمار حدود ۱.۵ میلیون مرگ نیز در سال ۲۰۱۹ به‌طور مستقیم به دیابت مرتبط بوده‌اند.^[i] در این مقاله به بررسی علت، انواع و علائم دیابت می‌پردازیم و در انتها روش‌های درمان آن را توضیح می‌دهیم.

دیابت چیست؟

دیابت شیرین یا دیابت ملیتوس یا به‌اختصار دیابت، به زبان ساده یعنی ناتوانی سلول‌های بدن در جذب قند موجود در خون. به‌طور طبیعی، غذایی که می‌خوریم پس از طی کردن مراحل مختلف به قند (گلوکز) تبدیل شده و وارد جریان خون می‌شود. بالارفتن سطح قند در خون منجر به تحریک ترشح هورمون انسولین می‌شود؛ بالا رفتن سطح انسولین باعث می‌شود قند از خون به سلول‌های بدن وارد شود.

در بیماران دیابتی بسته به نوع دیابت، این روند به دلایل مختلف مختل می‌شود: ممکن است بدن قادر به تولید هورمون انسولین نباشد (دیابت نوع یک) یا اینکه انسولین بر سلول‌ها بی‌اثر باشد (دیابت نوع دو). به‌هرجهت در بیماران دیابتی، قند موجود در خون وارد سلول‌ها نمی‌شود و سطح قند خون بالا می‌رود. بالا بودن سطح قند خون در طولانی‌مدت می‌تواند مشکلات قلبی، بیماری‌های کلیوی، رتینوپاتی دیابتی و دیگر عوارض را به همراه داشته باشد.

علت و انواع دیابت چیست؟

بیماری دیابت به سه دسته‌ی کلی نوع یک، نوع دو و دیابت بارداری تقسیم‌بندی می‌شود:

دیابت نوع یک

دیابت نوع یک یا دیابت وابسته‌به انسولین اغلب در سنین کودکی یا نوجوانی آغاز می‌شود و نوعی بیماری خودایمنی محسوب می‌شود؛ یعنی سیستم ایمنی بدن به اشتباه به دیگر سلول‌ها حمله کرده و باعث می‌شود بدن قادر به تولید انسولین نباشد. افراد مبتلا باید هرروز انسولین تزریق کنند. برای مطالعه‌ی بیشتر به مقاله‌ی دیابت نوع یک مراجعه کنید.

دیابت نوع دو

دیابت نوع دو یا دیابت غیروابسته به انسولین شایع‌ترین نوع دیابت است و اکثر بیماران دیابتی در این دسته قرار می‌گیرند. این نوع دیابت به‌مرورزمان ایجاد می‌شود و در آن حساسیت بدن نسبت به هورمون انسولین کاهش پیدا می‌کند.

مهم‌ترین عامل در بروز دیابت نوع دو سبک زندگی و عادت‌های غذایی هستند. این نوع از دیابت معمولاً بدون هیچ‌گونه علائم بالینی بروز پیدا می‌کند؛ بنابراین مهم است افرادی که در معرض دیابت هستند به‌طور دوره‌ای قند خون خود را بسنجند. برای مطالعه‌ی بیشتر درباره‌ی این نوع از دیابت به مقاله‌ی دیابت نوع دوم مراجعه کنید.

دیابت بارداری

همان‌طور که از نام آن پیداست،دیابت بارداری مختص دوران بارداری است و مادرانی به آن دچار می‌شوند که اصلا سابقه‌ی دیابت نداشته‌اند. دیابت بارداری اغلب با پایان بارداری برطرف می‌شود؛ ولی احتمال بروز دیابت نوع دو در زنانی که به دیابت بارداری دچار شده‌اند بیشتر است. همچنین این نوزادان نیز بیشتر در معرض چاقی دوران کودکی و نوجوانی هستند. برای مطالعه‌ی بیشتر می‌توانید به مقاله‌ی دیابت بارداری مراجعه کنید.

دیابت بی‌مزه

دیابت بی‌مزه یک بیماری نادر است و تنها شباهت آن به دیابت شیرین این است که در هر دو بیماری، فرد احساس تشنگی مدام دارد و حجم ادرارش افزایش می‌یابد؛ اما در دیابت بی‌مزه، برخلاف دیابت‌ شیرین، قند دفع نمی‌شود. هورمون وازوپرسین مسئول بازجذب ادرار در کلیه‌ها است. دیابت بی‌مزه در اثر کاهش هورمون وازوپرسین یا در اثر عدم واکنش مناسب کلیه‌ها به این هورمون ایجاد می‌شود.

علائم دیابت چیست؟

علائم دیابت بسته به نوع آن، سطح قند خون و شرایط عمومی افراد متفاوت هستند؛ بعضی از افراد ممکن است هیچ‌یک از این علائم را تجربه نکنند یا اینکه به چندین مورد دچار شوند.

رایج‌ترین نشانه‌های دیابت عبارت‌اند از:

• تکرر ادرار
• احساس تشنگی شدید
• احساس گرسنگی شدید، حتی اگر غذا خورده باشید.
• خستگی مفرط
• تاری دید
• بریدگی‌ها و کبودی‌هایی که دیر بهبود می‌یابند.
• کاهش وزن، حتی اگر بیشتر از قبل غذا می‌خورید
• سوزن سوزن شدن، درد یا بی‌حسی دست و پا
• عفونت‌های مکرر، مانند عفونت لثه یا عفونت‌های پوستی و عفونت‌های واژن
• عفونت مکرر قارچی واژن یا عفونت ادراری

لازم به ذکر است که هریک از این علائم به‌تنهایی نشان‌دهنده‌ی دیابت نیست. اما بهتر است در صورت مشاهده یک یا چند مورد از علائم دیابت حتماً با یک متخصص مشورت کنید تا مورد معاینه‌ی تخصصی قرار بگیرید.

چه افرادی در معرض دیابت قرار دارند؟

عوامل خطرساز نوع اول دیابت به‌خوبی نوع دوم آن شناخته نشده‌اند. سابقه‌ی خانوادگی یک عامل خطر شناخته‌شده برای این نوع دیابت است. سایر عوامل خطر می‌تواند شامل برخی از عفونت‌ها یا بیماری‌های لوزالمعده باشد.

اما در ابتلا به نوع دوم و پیش‌‌دیابت عوامل خطر بسیاری دخیل هستند. موارد زیر می‌توانند خطر ابتلا به این نوع دیابت را افزایش دهند:

• چاقی یا اضافه‌وزن
• فشار خون بالا
• شیوه‌ی زندگی کم‌تحرک
• سابقه‌ی خانوادگی
• افزایش سن
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
• اختلال تحمل گلوکز
• مقاومت به انسولین

برخی از این موارد مانند وزن بالا، سن و سابقه‌ی خانوادگی در بروز دیابت بارداری نیز تأثیرگذار هستند. خوشبختانه دیابت نوع دو از طریق کنترل سبک زندگی قابل ‌مدیریت است.

پیش دیابت چیست؟

می‌توان گفت پیش دیابت نوعی هشدار برای افرادی است که در معرض دیابت هستند. در این حالت قند خون از حالت طبیعی بالاتر است؛ ولی به اندازه‌ای بالا نیست که پزشکان آن را به عنوان دیابت نوع دو تشخیص دهند.

هرچند پیش‌دیابت، افراد را در معرض بیماری‌های قلبی و عروقی و کلیوی قرار می‌دهد؛ امّا افرادی که مبتلا به پیش‌دیابت تشخیص داده می‌شوند می‌توانند با تغییر سبک زندگی و کنترل کردن رژیم غذایی و وزن خود این مشکل را درمان کرده و از بروز دیابت نوع دو جلوگیری کنند.

دیابت کنترل‌نشده منجر به عوارض مختلفی از جمله رتینوپاتی و مشکلات چشم، مشکلات کلیوی، آسیب اعصاب، زخم‌های دیابتی و … می‌شود.

عوارض دیابت

قند خون بالا به‌مرور زمان به اندام‌ها و بافت‌های بدن آسیب می‌رساند. هر چقدر میزان قند خون شما بالاتر باشد و هرچه سابقه‌ی ابتلای شما به این بیماری طولانی‌تر باشد، احتمال ظهور عوارض تشدید می‌شود.

شایع‌ترین عوارض مرتبط با بیماری دیابت عبارت‌اند از:

رتینوپاتی و کاهش بینایی

در این عارضه عروق شبکیه‌ی چشم دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند و حتی ممکن است منجر به نابینایی شود. دیابت همچنین خطر بروز دیگر بیماری‌های چشم از جمله آب مروارید و گلوکوم (آب سیاه) را افزایش می‌دهد. برای مطالعه‌ی بیشتر می‌توانید به مقاله‌ی رتینوپاتی دیابتی مراجعه کنید.

نفروپاتی (مشکلات کلیوی)

کلیه‌ها با فیلتر کردن خون، مواد اضافی و مضر را از گردش خون و بدن خارج می‌کنند. افزایش سطح قند خون می‌تواند این غربالگری کلیه‌ها را دچار مشکل کند و در طولانی مدت باعث آسیب شدید و نارسایی کلیه شود. در مراحل شدید دیابت ممکن است کلیه‌ها به‌طور کامل از کار بیفتند و فرد به پیوند کلیه نیاز پیدا کند.

نوروپاتی یا آسیب‌دیدگی اعصاب

ازدیاد قند در جریان خون می‌تواند باعث آسیب دیدن دیواره‌ی مویرگ‌ها و درنتیجه تخریب اعصاب شود. در این شرایط به‌خاطر آسیب‌دیدگی اعصاب، حس اندام مربوطه از بین می‌رود. به این حالت نوروپاتی گفته می‌شود. این اختلال اغلب در پا دیده می‌شود.

زخم پای دیابتی

به‌دنبال مختل شدن جریان خون و نوروپاتی در پاها، فرد مستعد زخم در این ناحیه می‌شود. به دلیل بی‌حسی این اندام، افراد اصلا متوجه نمی‌شوند که پا دچار آسیب شده است؛ به‌همین‌دلیل در اغلب موارد زخم دچار عفونت می‌شود و بوی ناشی از عفونت زخم، فرد را متوجه این مسئله می‌کند.

کتواسیدوز دیابتی

کتواسیدوز دیابتی (DKA) یک بیماری جدی است که می‌تواند منجر به کمای دیابتی (بی‌هوشی برای مدت طولانی) یا حتی مرگ شود.

هنگامی‌که سلول‌های شما گلوکز مورد نیاز را برای تولید انرژی را دریافت نمی‌کنند بدن شما شروع به سوزاندن چربی برای تولید انرژی می‌کند که باعث تولید کِتون می‌شود. وقتی کتون‌ها در خون جمع می‌شوند، محیط خون را اسیدی می‌کنند. وجود کتون‌ها یک علامت هشداردهنده برای دیابت کنترل‌نشده یا بیماری شما هستند

فراموش نکنید کتواسیدوز دیابتی درمان‌نشده می‌تواند کشنده باشد. در صورت مشاهده‌ی علائمی مانند تشنگی بیش‌ازحد، ضعف و خستگی زیاد، درد شکم، تنفس با بوی میوه یا استون، تهوع و استفراغ، تنگی نفس فوراً به پزشک متخصص مراجعه کنید.

سایر عوارض دیابت

دیگر عوارض دیابت عبارت‌اند از:

• بیماری قلبی، حمله قلبی و سکته مغزی
• ازدست‌دادن شنوایی
• بیماری‌های پوستی مانند عفونت‌های باکتریایی و قارچی
• افسردگی
• زوال عقل

چرا خطر ابتلا به عفونت در بیماران دیابتی بالا می‌رود؟

ازآن‌جاکه قند خون بالا سیستم دفاعی بدن را تضعیف می‌کند، افراد دیابتی مستعد ابتلا به عفونت هستند. به‌علاوه برخی از عوارض دیابت مانند آسیب عصبی و کاهش جریان خون در اندام‌ها، بدن را مستعد ابتلا به عفونت می‌کند.

افراد مبتلا به دیابت خصوصاً در معرض عفونت‌های پا، عفونت‌های قارچی، عفونت‌های دستگاه ادراری و عفونت‌های محل جراحی هستند. اغلب افراد دیابتی، جریان خون پایینی در نقاط انتهایی بدن، نظیر انگشتان دست و پا دارند.

به دنبال جریان خون کمتر، قدرت بدن در ایجاد سیستم دفاعی و ایمنی طبیعی و جابه‌جایی مواد مغذی‌ که منجر به افزایش توانایی بدن برای مبارزه با عفونت و بهبودی بدن می‌شود، کاهش پیدا می‌کند.

توجه و مراقبت از پاها در بیماران دیابتی بسیار مهم است. افراد مبتلا به دیابت باید کفش استاندارد بپوشند و روزانه پاهای خود را از نظر هرگونه زخم، تاول، قرمزی و التهاب بررسی و در صورت نیاز با پزشک مشورت کنند.

تست قند خون

آزمایش‌های مختلفی برای سنجش قند خون وجود دارند که ممکن است پزشک با درنظر گرفتن مواردی از جمله سن فرد، وضعیت عمومی بدن، بارداری و دیگر شرایط هر کدام از آن‌ها را تجویز کند.

رایج‌ترین آنها، آزمایش قند خون ناشتا (FBS) است و در حالتی انجام می‌شود که فرد در طی شب چیزی نخورده یا ننوشیده باشد. قند خون ناشتا در افراد سالم کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است.

آزمایش‌های دیگری مانند قند خون تصادفی، آزمایش تحمل گلوکز و آزمایش هموگلوبین A1C نیز برای تشخیص و پیگیری دیابت انجام می‌شوند.

بیماری دیابت با یکی از موارد زیر تشخیص داده می‌شود:

• سطح قند خون ناشتای برابر یا بیشتر از ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
• دو آزمایش قند خون تصادفی با سطح قند بیش از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
• قند خون بیش از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر در تست تحمل گلوکز خوراکی
• تست هموگلوبین A1C شما در دو روز جداگانه بیشتر از ۶.۵ درصد باشد. آزمایش هموگلوبین A1C سطح قند خون شما را در ۱۲۰ روز گذشته‌ مشخص می‌کند.

نوع تست دیابت	طبیعی	پیش دیابت	دیابت
قند خون ناشتا	کمتر از ۱۰۰	۱۰۰-۱۲۵	۱۲۶ یا بالاتر
قند خون تصادفی	کمتر از ۱۴۰	۱۴۰-۱۹۹	۲۰۰ یا بالاتر
تست هموگلوبین A1C	کمتر از ۵.۷٪	۵.۷ – ۶.۴٪	۶.۵٪ یا بالاتر

 برای آشنایی بیشتر با این آزمایش‌ها به‌زودی مقاله‌ای درباره‌ی آزمایش‌های قند خون نوشته می‌شود.

آیا دیابت درمان دارد؟

متأسفانه دیابت در اغلب افراد درمان قطعی ندارد و اکثر بیماران دیابتی نوع یک و نوع دو، از طریق مصرف مداوم انسولین این بیماری را کنترل می‌کنند. روش‌های درمانی همگی با هدف ثابت نگه داشتن سطح بیماری و جلوگیری از مشکلات جدی پیش گرفته می‌شوند.

کنترل کردن و سنجش مداوم سطح قند خون

یکی از بهترین روش‌های سنجش قند خون، اندازه‌گیری روزمره‌ی قند خون و یادداشت کردن سطح قند خون است. بعضی از بیماران نیاز دارند هرروز چهار بار یا بیشتر سطح قند خون را اندازه‌گیری کنند، یادداشت کردن اعداد اندازه‌گیری‌شده به شما کمک می‌کند بتوانید این بیماری را به بهترین نحو کنترل کنید.

مصرف انسولین

تمامی افراد مبتلا به دیابت نوع یک و اغلب افرادی که به دیابت نوع دو و دیابت بارداری دچار هستند نیاز دارند هرروز انسولین مصرف کنند. روش‌های مختلفی برای تزریق انسولین وجود دارد، یکی از رایج‌ترین و راحت‌ترین روش‌ها برای افرادی که به دیابت نوع ۱مبتلا هستند پمپ‌های انسولین هستند. این دستگاه به شما کمک می‌کند این بیماری را به‌طور کامل تحت‌کنترل داشته باشید. همچنین نیازی نیست هرروز با استفاده از سرنگ انسولین را تزریق کنید.

پیوند لوزه‌المعده

این روش تنها برای بیماران دیابت نوع یک قابل انجام است. ازآن‌جایی‌که لوزه‌المعده در این افراد قادر به تولید مقدار کافی انسولین نیست، پیوند لوزه‌المعده می‌تواند این مشکل را برطرف کند. البته این عمل با مشکلات جدی نیز همراه است؛ یکی از بزرگترین مشکلات پیدا کردن یک فرد اهداکننده است که از لحاظ بدنی کمترین تفاوت را با فرد گیرنده داشته باشد. علاوه بر این ممکن است بدن فرد پذیرنده پیوند را پس بزند.

برای انتخاب بهترین روش درمان دیابت با متخصص غدد مشورت کنید.

تغذیه و سبک زندگی مناسب افراد دیابتی چیست؟

دیابت نوعی بیماری جدی است که درمان و کنترل آن نیازمند تغییرات جدی در سبک زندگی افراد است. تعهد بیماران دیابتی به روش درمانی و پشت گوش نینداختن اقدامات لازم و روزمره ضروری است.

به درمان بیماری متعهد بمانید

سعی کنید اطلاعات خود را در مورد دیابت کامل کنید و با دانش کامل، روش‌های درمانی را پیش بگیرید.

وزن متعادل داشته باشید

اگر به اضافه وزن دچار هستید از پزشک خود و دوستان و آشنایان کمک بگیرید و وزن خود را کاهش دهید. کم کردن حتی چند کیلوگرم می‌تواند بسیار مفید و مؤثر باشد.

تغذیه مناسب داشته باشید

داشتن یک رژیم غذایی سالم و کامل به شما کمک می‌کند سلامت جسم خود را بهبود ببخشید و دیابت خود را بهتر کنترل کنید. بهتر است تحت نظر یک متخصص تغذیه برای خودتان یک رژیم غذایی روزانه تعریف کنید و مصرف قند و شیرینی را تا جای ممکن کاهش دهید.

ورزش روزانه کلید سلامتی شماست

اگر به پیش‌دیابت دچار هستید، ورزش روزانه می‌تواند از بروز دیابت نوع ۲ جلوگیری کند. داشتن فعالیت جسمی منظم، به داشتن وزن مناسب و سطح قند خون متعادل هم کمک می‌کند. شاید شروع کردن ورزش سخت به‌نظر برسد؛ ولی همّت کنید و اولین قدم را بردارید!

چطور از دیابت پیشگیری کنیم؟

متأسفانه دیابت نوع یک چندان قابل پیشگیری نیست؛ ولی دنبال کردن یک سبک زندگی سالم می‌تواند به درمان پیش‌دیابت و جلوگیری از بروز دیابت نوع دو کمک کند.

همان‌طورکه در بخش قبلی گفتیم، داشتن یک رژیم غذایی سالم و همچنین ورزش روزانه می‌تواند به شما کمک کند از بروز این بیماری مزمن پیشگیری کنید. حداقل سی دقیقه ورزش روزانه، یا ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی در هفته می‌تواند برای سلامتی شما معجزه‌آفرین باشد.

کلام آخر دکترساینا

دیابت افراد زیادی را در طول زندگی‌شان درگیر خود می‌سازد؛ اما با آگاهی از علائم دیابت و عوارض آن می‌توان آگاهانه با این بیماری مواجه شد؛ چراکه کنترل دیابت ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین روش مواجهه با آن است. علاوه ‌بر کسانی که سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به بیماری دیابت را دارند (به‌عنوان مهم‌ترین عامل خطرساز، افراد سالم نیز باید به‌طور منظم و دوره‌ای قند خون خود را چک کنند. همچنین برای پیشگیری از ابتلا به انواع دیابت باید سبک زندگی سالم و مناسبی را در پیش بگیرند.

 اگر به بیماری دیابت مبتلا هستید می‌توانید با کمک کارشناسان و متخصصان و ایجاد سبک زندگی سالم با تغذیه‌ی سالم، ورزش و فعالیت بدنی از ظهور عوارض دیابت، مشکلات جدی و تشدید علائم آن جلوگیری کنید و جسمی سلامت‌تر و شاداب‌تر داشته باشید.

جدول خلاصه بیماری

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.