تغذیه کم خونی | غذاهای مفید و مضر برای کم خونی

تغذیه در کم خونی نقش بسیاری دارد. با رعایت رژیم غذایی مناسب می‌توان از ابتلا به کم‌خونی‌های ناشی از فقر مواد معدنی و ویتامین‌ها جلوگیری کرده یا به درمان آن‌ها کمک کرد. در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا دربارة تغذیه کم‌ خونی و غذاهای مفید و غذاهای مضر در کم خونی صحبت می‌کنیم.

چه چیزی باعث کم خونی می‌شود؟

کم‌‌خونی به شرایطی گفته می‌شود که گلبول‌های قرمز موجود در خون به دلیل تعداد کم یا مشکل ساختاری نتوانند نقش خود را به‌درستی ایفا کنند. به‌طور کلی کم خونی دو علت اصلی دارد؛ در دستة اول بدن افراد به دلایل مختلف به اندازة کافی گلبول قرمز تولید نمی‌کند، در دستة دوم گلبول‌های قرمز زودتر از زمان مقرر از بدن خارج می‌شوند یا از بین می‌روند.

موارد مختلفی می‌توانند منجر به کم‌خونی شوند؛ کمبود آهن در رژیم غذایی (فقر آهن)، عادت ماهانه در زنان، کمبود فولات (اسید فولیک) یا ویتامین ب ۱۲ در رژیم غذایی و برخی بیماری‌ها مانند تالاسمی، کم خونی داسی شکل و زخم معده از شناخته‌شده‌ترین علل کم خونی هستند.

دکتر ساینا در مقاله کم خونی به‌طور کامل به بررسی علت و علائم کم خونی پرداخته است.

شایع‌ترین انواع کم‌خونی ناشی از کمبود آهن یا برخی ویتامین‌ها در رژیم غذایی هستند. بنابراین تغذیه در کم خونی نقش مهمی دارد. می‌تواند با تغذیه مناسب از کم‌خونی پیشگیری کرد یا به درمان آن کمک کرد.

نقش تغذیه در کم خونی

تغذیه از مهم‌ترین مؤلفه‌ها در ایجاد، پیشگیری و درمان کم‌خونی است. زمانی‌که طول عمر گلبول‌های قرمز کامل می‌شود، اجزاء این سلول‌ها تجزیه و بازیافت می‌شوند؛ ولی حتی با وجود بازیافت عناصر، بدن ما نیازمند دریافت عنصر آهن از محیط است و تغذیه تنها راه جذب این عنصر است.

درصورتی‌که رژیم غذایی روزانه فاقد آهن باشد یا بدن به هر دلیلی نتواند آهن غذا را جذب کند، بدن با فقر آهن و به‌دنبال آن کم‌خونی مواجه می‌شود. مصرف غذاهای غنی از آهن به پیشگیری از کم‌خونی و درمان آن نیز کمک می‌کند.

بهتر است که کم‌خونی، حتی اگر چندان شدید نباشد، تحت نظر پزشک درمان شود. گاهی پزشک با کمک رژیم غذایی و با علم به اثر تغذیه در کم خونی این بیماری را درمان می‌کند؛ اما در بسیاری از موارد علاوه بر تغذیه‌ی مناسب، باید مکمل‌های دارویی نیز مصرف شوند.

غذاهای مفید برای کم خونی

در ادامه لیستی از غذاهای مفید برای کم خونی را مرور می‌کنیم:

سبزیجات برگ‌دار و سبز

سبزیجات برگ‌دار، خصوصاً سبزیجاتی که برگ‌های تیره‌رنگ دارند، مانند اسفناج، کاهو فرانسوی­، ­­گیاه قاصدک، بروکلی و … غنی از آهن هستند. برخی از گیاهان منبع اسید فولیک نیز هستند و درنتیجه مفیدترند. همچنین دانه‌های سبوس‌دار و حبوبات نیز منبع آهن هستند. از طرفی مرکبات به‌واسطة داشتن ویتامین ث، به جذب آهن کمک می‌کنند.

ویتامین سی به جذب آهن کمک می‌کند؛ برای افزایش جذب آهن می‌توانید سبزیجاتی مانند اسفناج را همراه با مرکبات مصرف کنید.

گوشت سفید و قرمز

تمامی انواع گوشت حاوی آهن هستند. گوشت قرمز یکی از غنی‌ترین و قابل جذب‌ترین منابع آهن است. میزان آهن موجود در گوشت پرندگان مانند مرغ و بوقلمون کمتر از گوشت قرمز است؛ ولی این مواد غذایی نیز منابع خوبی برای جذب آهن هستند.

برای افزایش آهن در وعده‌های غذایی می‌توانید گوشت را به همراه سبزیجات برگ‌دار مصرف کنید.

جگر

همان‌طور که از قدیم شنیده‌ایم، جگر یکی از بهترین منابع آهن است. این مادة غذایی علاوه بر آهن حاوی اسید فولیک نیز هست. دیگر اندام‌ها مانند دل و قلوه نیز حاوی آهن بوده و منابع مناسبی برای کسب آهن هستند.

غذاهای دریایی

برخی از غذاهای دریایی مانند صدف، خرچنگ و میگو حاوی مقادیر بالایی از آهن هستند. کنسرو ماهی تن، ماهی خال‌خالی و سالمون نیز از بهترین منابع آهن به شمار می‌روند.

نکتة بسیار مهم هنگام مصرف غذاهای دریایی این است که میزان جذب آهن در حضور کلسیم بسیار کاهش می‌یابد؛ بنابراین ماهی‌هایی مانند ساردین، به علت داشتن کلسیم منبع مناسبی برای جذب آهن نیستند.

کلسیم جذب آهن را تا حد زیادی کاهش می‌دهد؛ بهتر است از مصرف مواد غذایی مانند شیر، پنیر، ماست و دوغ به همراه غذاهای حاوی آهن پرهیز کنید.

حبوبات

اگر غذاهای گیاهی را به پروتئین حیوانی ترجیح می‌دهید؛ حبوبات یک منبع بسیار عالی برای کسب آهن مورد نیاز شما هستند. برخی از حبوبات غنی از آهن عبارت‌اند از:

• لوبیا قرمز
• لوبیا چشم بلبلی
• نخود
• لوبیا سیاه
• نخود فرنگی
• لوبیا چیتی

آجیل و دانه‌ها

بسیاری از دانه‌های روغنی و آجیل حاوی مقادیر بالای آهن هستند. شما می‌توانید این مواد غذایی را به‌تنهایی و به‌عنوان میان‌وعده یا به‌عنوان افزودنی به غذاهایی مانند سالاد مصرف کنید:

• تخم کدو
• بادام هندی
• پسته
• شاهدانه
• چلغوز
• تخمة آفتاب‌گردان

بهتر است دانه‌های خوراکی را به‌صورت خام مصرف کنید.

بادام نیز یکی از دانه‌های غنی از آهن است؛ ولی به‌علت میزان بالای کلسیم منبع مناسبی برای جذب آهن به شمار نمی‌رود.

غذاهای مضر برای کم خونی

همان‌طور که گفتیم بعضی از ترکیبات و مواد غذایی مانع از جذب آهن می‌شوند:

• چای و قهوه
• شیر و دیگر انواع لبنیات
• غلات کامل صبحانه
• مواد غذایی حاوی تانن؛ مانند انگور و ذرت
• مواد غذایی غنی از گلوتن؛ مانند مواد غذایی بر پایة آرد، جو و گندم از جمله پاستا
• غذاهای حاوی فیتات (فیتیک اسید)؛ مانند برنج و گندم
• غذاهای حاوی اگزالیک اسید؛ مانند شکلات، بادام‌زمینی و جعفری

چای و قهوه و همچنین غذاهای غنی از کلسیم جلوی جذب آهن را می‌گیرند. بهتر است این مواد را با فاصلة زمانی نسبت به غذاهای غنی از آهن مصرف کنید.

چند نکته برای درمان خانگی کم خونی

نوع غذایی که مصرف می‌کنیم ارتباط مستقیمی با میزان جذب آهن در بدنمان دارد؛ ولی برخی از عادت‌ها و اصلاحات سبک زندگی و غذا خوردن می‌توانند میزان جذب آهن را بیشتر کنند:

• به همراه غذا یا بلافاصله پس از صرف غذا چای یا قهوه ننوشید.
• از مصرف غذاهای غنی از کلسیم به همراه غذاهای غنی از آهن پرهیز کنید.
• مصرف مرکبات و ویتامین سی در کنار غذاهای حاوی آهن میزان جذب آهن را افزایش می‌دهد.
• پختن غذا به مدت طولانی باعث کاهش درصد جذب آهن می‌شود.

کلام آخر دکتر ساینا

تغذیه در کم خونی های ناشی از فقر آهن و ویتامین‌ها نقش مهمی دارد. به‌خاطر داشته باشید که برخی از کم‌خونی‌ها ژنتیکی یا ناشی از عوامل دیگری هستند؛ بنابراین در ابتدا باید مشخص شود علت کم‌خونی چیست. همچنین تغذیه به‌تنهایی نمی‌تواند کم‌خونی‌های شدید را درمان کند؛ بلکه تغذیه مناسب باید در کنار روش‌های درمانی رعایت شود. با رعایت رژیم غذایی می‌توانید از ابتلا به کم‌خونی پیشگیری کنید؛ اما در صورت ابتلا به کم‌خونی، دکتر ساینا به شما توصیه می‌کند حتماً از یک پزشک راهنمایی بگیرید تا علت و شدت کم‌خونی شما مشخص شود. می‌توانید به پزشک عمومی مراجعه کنید.

سؤالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.