مننژیت چیست؟ | بررسی انواع، علائم، عوارض و درمان مننژیت

مننژیت عفونت و التهاب لایه‌ی دربرگیرنده‌ی مغز و نخاع است. مننژیت انواع مختلفی دارد و برخی از انواع آن بسیار خطرناک و حتی در مواردی مننژیت مغزی حتی باعث مرگ می‌شود. در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا به بررسی انواع مننژیت مغزی، علائم و عوارض مننژیت می‌پردازیم؛ همچنین روش‌های درمان آن‌را به اختصار شرح می‌دهیم.

مننژیت چیست؟

مغز و نخاع هردو با مایع مغزی-نخاعی و پرده ای به نام مننژ احاطه شده‌اند؛ به التهاب و تورم این لایة محافظتی بر اثر عفونت، مننژیت گفته می‌شود. تورم مننژ باعث بروز علائمی از جمله سردرد، تب و گرفتگی گردن می‌شود.

انواع میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا می‌توانند باعث مننژیت شوند؛ ولی نوع ویروسی این عارضه شایع‌تر است.

در برخی موارد بیماری این عارضه ممکن است خفیف باشد و بدون مصرف دارو پس از چند روز بهبود پیدا کند. بااین‌حال مننژیت حاد بسیار خطرناک است و حتی می‌تواند کشنده باشد.

علائم مننژیت

مننژیت در مراحل اولیه علائمی شبیه به آنفولانزا دارد و علائم ممکن است طی چند ساعت یا چند روز بروز پیدا کنند. علائم مننژیت در بزرگسالان عبارت‌اند از:

• تب ناگهانی بالا
• سفتی گردن
• درد مفاصل
• سردرد شدید که معمولاً با سردردهای عادی تفاوت دارد
• سردرد به همراه حالت تهوع یا استفراغ
• گیجی یا دشواری در تمرکز
• تشنج
• خواب‌آلودگی یا دشواری در بیدار شدن
• حساس شدن به نور
• از دست دادن اشتها و حس تشنگی و گرسنگی
• بثورات پوستی

شایع‌ترین علائم مننژیت شامل سردرد شدید، حالت تهوع، سرگیجه، تب، حساسیت به نور، تحریکات پوستی و … است. مننژیت یک فوریت پزشکی است که می‌تواند عوارض جدی برجای بگذارد و حتی منجر به مرگ شود.

عوارض بیماری مننژیت چیست؟

بیماری مننژیت می‌تواند عوارض شدید و خطرناکی به همراه داشته باشد و هرچه فاصله زمانی بین زمان ابتلا به و زمان شروع درمان بیشتر شود، احتمال بروز عوارض جدی نیز افزایش می‌یابد.

بیماری مننژیت در کودکان و بزرگسالان ممکن است آسیب‌های جدی به سیستم عصبی وارد کند:

• از دست دادن شنوایی
• اختلال حافظه
• اختلال در یادگیری
• آسیب مغزی
• مشکلات در راه رفتن
• تشنج
• نارسایی کلیه
• شوک
• مرگ

شروع به‌موقع درمان و پیش گرفتن درمان مناسب خطر این عوارض را تا حد بسیار زیادی کاهش می‌دهد.

انواع مننژیت

گفتیم که انواع عوامل بیماری‌زا می‌توانند باعث عفونت مننژ شوند. مننژیت‌های ویروسی و باکتریایی از انواع قارچی و انگلی شایع‌تر هستند. برخی از سرطان‌ها نیز می‌توانند باعث این عارضه شوند.

مننژیت ویروسی

مننژیت ویروسی اغلب در فصول تابستان و پاییز اوج می‌گیرد. تقریبا هشتاد و پنج درصد موارد ابتلا ناشی از خانواده ویروسی انتروویروس‌ها هستند.^[i] ویروس‌های دیگر نیز می‌توانند عامل بیماری مننژیت باشند:

• ویروس آنفولانزا
• ویروس اوریون
• ویروس اچ آی وی (HIV)
• ویروس سرخک
• ویروس هرپس

اغلب موارد مننژیت ویروسی به درمان دارویی نیاز ندارند؛ ولی برخی موارد شدید برای درمان نیازمند دارو هستند.

مننژیت‌های ویروسی خفیف‌تر هستند ممکن است خودبه‌خود بهبود پیدا کنند؛ اما مننژیت باکتریایی درصورت عدم درمان منجر به مرگ بیمار می‌شود.

مننژیت باکتریایی

مننژیت باکتریایی واگیردار است و درصورت درمان نشدن می‌تواند کشنده باشد. طبق آمارها حدود ۷۰ درصد از مبتلایان به مننژیت باکتریایی درصورت درمان نشدن جان خود را از دست می‌دهند.^[ii]

شایع‌ترین باکتری‌های عامل مننژیت عبارت‌اند از:

• استرپتوکوکوس پنومونیه؛ این باکتری اغلب سیستم تنفسی، سینوس‌ها و مجاری بینی را آلوده می‌کند.
• نایسریا مننژیتیدیس؛ این باکتری از طریق بزاق دهان و قطرات تنفسی انتقال پیدا می‌کند.
• هموفیلوس آنفولانزا؛ همان‌طور که از نام آن پیداست عامل آنفولانزا نیز هست و علاوه بر درگیر کردن سیستم تنفسی می‌تواند به جریان خون راه پیدا کرده و باعث عفونت خون، التهاب مجاری تنفسی و آرتریت عفونی شود.
• لیستریا مونوسایتوژنز؛ این باکتری از طریق غذا انتقال پیدا می‌کند.
• اشرشیا کلای؛ به‌طور طبیعی روی پوست بدن وجود دارد و در شرایط عادی بیماری‌زا نیست؛ ولی تحت شرایط خاص مانند بیماری‌های مزمن، سرکوب شدن سیستم ایمنی بدن یا مصرف آنتی‌بیوتیک‌های قوی می‌تواند باعث بیماری شود.

مننژیت قارچی

مننژیت قارچی نسبتاً نادر است و از قارچ‌هایی ناشی می‌شود که از طریق وارد شدن به جریان خون و سپس مغز یا نخاع بیماری‌زایی می‌کنند. افرادی که به علت‌های مختلف به نقص سیستم ایمنی دچار هستند یا سیستم ایمنی سرکوب‌شده دارند، بیشتر از دیگران در معرض این نوع از بیماری مننژیت هستند.

قارچ‌هایی که می‌توانند باعث مننژ شوند اغلب در خاک یا مدفوع پرندگان وجود دارند:

• کریپتوکوکوس
• هیستوپلاسما
• بلاستومایسس
• کوکسیوئیدس

مننژیت انگلی

مننژیت انگلی نیز نسبتاً نادر است و اغلب توسط انگل‌های موجود در خاک، مدفوع حیوانات و در بعضی مواد غذایی از جمله ماهی و مرغ خام ایجاد می‌شود. این عارضه به‌طور مستقیم از یک فرد به فرد دیگر انتقال پیدا نمی‌کند؛ بلکه به یک حیوان یا ماده غذایی انتقال پیدا کرده و از این طریق افراد دیگر را آلوده می‌کند.

مننژیت غیرعفونی

مننژیت غیرعفونی بر اثر عوامل بیماری‌زا ایجاد نمی‌شود؛ بلکه به‌دنبال برخی بیماری‌ها یا مصرف بعضی داروها به‌وجود می‌آید:

• لوپوس
• ضربه و جراحت سر
• جراحی مغز
• سرطان
• برخی داروهای خاص

می‌توانند باعث مننژیت شوند.

مننژیت‌های قارچی و انگلی نادر هستند و معمولاً در افراد با مشکل ایمنی دیده می‌شوند.

علل ابتلا به مننژیت

هرکدام از انواع مننژیت از راه خاص خود باعث مننژیت می‌شوند؛ ولی تقریباً مشابه یکدیگر عمل می‌کنند.

هر عامل بیماری‌زا برای این‌که بتواند باعث مننژیت شود ابتدا وارد جریان خون می‌شود و از این طریق به مغز یا نخاع می‌رسد. سپس در پرده‌های مننژ یا مایع مننژ قرار می‌گیرد و شروع به تقسیم می‌کند.

البته همان‌طورکه اشاره کردیم، علت مننژیت غیرعفونی عوامل بیماری‌زا نیست و این نوع از طرق دیگری به‌وجود می‌آید.

تشخیص بیماری مننژیت

پزشک برای تشخیص مننژیت ابتدا شرح حال شما را می‌پرسد؛ مواردی مانند محل زندگی، سن و شرایط عمومی زندگی می‌توانند در تشخیص مؤثر باشند.

پزشک سپس علائم بالینی را بررسی کرده و مواردی مانند تب، ضربان قلب بالا، سفتی گردن و کاهش سطح هوشیاری را چک می‌کند.

برخی آزمایش‌ها می‌توانند به تشخیص عامل بیماری‌زا و انتخاب بهترین راه درمان کمک کنند:

• آزمایش مایع مغزی-نخاعی
• آزمایش خون
• کشت خون
• عکس‌برداری اشعه ایکس از قفسة سینه
• سی‌تی اسکن از مغز

درمان بیماری مننژیت

همان‌طورکه گفته شد بیماری مننژیت انواع مختلفی دارد و میکروارگانیسم‌های متنوعی می‌توانند باعث آن شوند. طبیعتاً درمان مناسب برای هرکدام از این عوامل بیماری‌زا با دیگری تفاوت دارد.

انواع باکتریایی مننژ از طریق طیف گسترده‌ای از آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شوند. بسته به شدت بیماری، سن و شرایط عمومی بیمار و نوع باکتری عامل بیماری، پزشک ممکن است از یک آنتی‌بیوتیک یا ترکیبی از چند نوع آنتی‌بیوتیک برای درمان استفاده کند.

مننژیت ویروسی در اغلب موارد شدید نیست و بدون نیاز به دارو بهبود می‌یابد. آنتی‌بیوتیک‌ها نیز بر عفونت‌های ویروسی اثری ندارند؛ بنابراین پزشک برای درمان مننژیت ویروسی از درمان‌های حمایتی استفاده می‌کند. این نوع درمان به سلامت عمومی بدن کمک کرده و باعث افزایش قدرت سیستم ایمنی می‌شود. درمان حمایتی شامل مواردی مانند استراحت کافی، نوشیدن مایعات و مصرف داروهای رایج برای علائمی مانند سردرد، تورم و التهاب است.

دیگر انواع بیماری مننژیت توسط داروهای ضدقارچ یا ضدانگل به‌علاوة درمان حمایتی بهبود پیدا می‌کنند.

مننژیت باکتریایی می‌تواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد. حتماً درصورت مشاهده‌ی علائم مننژیت سریعاً به مراکز درمانی مراجعه کنید.

چه زمانی برای مننژیت به پزشک مراجعه کنیم ؟

اگر هنگام ابتلا به بیماری مننژیت علائم زیر را در خود یا اطرافیانتان مشاهده کردید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید:

• تب
• سردرد شدید و بی‌وقفه
• احساس گیجی
• استفراغ
• گرفتگی گردن

چطور می‌توان از مننژیت پیشگیری کرد؟

اغلب میکروب‌های عامل بیماری مننژیت از طریق قطرات تنفسی، عطسه و سرفه و به اشتراک گذاشتن لوازم شخصی مانند قاشق و چنگال انتقال پیدا می‌کنند؛ بنابراین به‌منظور جلوگیری از ابتلا به این عارضه بهتر است این موارد را رعایت کنید:

• شستن دست‌ها: شست‌وشوی منظم و کامل دست‌ها می‌تواند مؤثرترین راه برای جلوگیری از انواع بیماری‌های واگیردار باشد.
• رعایت بهداشت شخصی: از به اشتراک گذاشتن نوشیدنی، نی، قاشق و چنگال، لوازم‌آرایشی خصوصاً رژ لب خودداری کنید.
• سبک زندگی سالم: با داشتن فعالیت ورزشی روزانه و منظم و رژیم غذایی سالم قدرت سیستم ایمنی بدن خود را افزایش دهید.
• دهان خود را بپوشانید: هنگام عطسه و سرفه حتماً دهان خود را به‌خوبی بپوشانید.
• مصرف غذای مناسب برای زنان باردار: اگر باردار هستید از مصرف غذاهای حاوی گوشت خام یا کم‌پخته اکیداً خودداری کنید. از مصرف پنیری که از شیر غیرپاستوریزه تهیه شده باشد نیز پرهیز کنید.

کلام آخر دکترساینا

زمان در درمان مننژیت حرف اول را می‌زند. درصورت مواجهه با علائم مننژیت هرچه سریع‌تر خود را به مراکز درمانی برسانید. اگر در مورد علائمی که مشاهده می‌کنید مردد هستید یا چنانچه هر سؤال دیگری دارید، حتماً از پزشک متخصص کمک بگیرید. می‌توانید همین حالا از بهترین متخصص مغز و اعصاب مشاوره آنلاین بگیرید و بدون نیاز به مراجعه‌ی حضوری، به صورت چت یا تلفنی سؤالات خود را بپرسید.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری

سؤالات متداول