آزمایش کوردوسنتز که گاهی آن را نمونه‌گیری از خون بند ناف از راه پوست (PUBS) می‌نامند، نوعی آزمایش تشخیصی است که با بررسی خون جنین ناهنجاری‌های احتمالی او را مشخص می‌کند. این آزمایش به این دلیل که نسبت‌به روش‌های دیگر از جمله آمنیوسنتز و CVS خطر بیشتری دارد، فقط در موارد ضروری انجام می‌شود. در این مقاله از بلاگ دکترساینا، درباره آزمایش کوردوسنتز، کاربردهای آن، مراقبت‌های قبل و بعد از انجام آزمایش و تفسیر نتایج آن صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- آزمایش کوردوسنتز چیست؟
- کاربرد آزمایش کوردوسنتز
- چه کسانی باید آزمایش کوردوسنتز دهند؟
- چه کسانی نباید آزمایش کوردوسنتز دهند؟
- آمادگی قبل از کوردوسنتز
- نحوه انجام آزمایش کوردوسنتز
- مراقبت‌های بعد از کوردوسنتز
- عوارض تست کوردوسنتز
- چه زمانی باید با پزشک تماس بگیریم؟
- تفسیر آزمایش کوردوسنتز
- چه زمانی آزمایش کوردوسنتز انجام می‌شود؟
- خطر آزمایش کوردوسنتز را بپذیریم یا نه؟
- سؤالات متداول
آزمایش کوردوسنتز چیست؟
آزمایش کوردوسنتز (Cordocentesis Test) یکی از آزمایش‌های ژنتیک بارداری تهاجمی برای تشخیص ناهنجاری‌های بالقوه جنین قبل از زایمان است. در این آزمایش، نمونه خون را از بند ناف می‌گیرند و از آن برای تشخیص اختلالات خونی، عفونت‌ها، جهش‌های ژنتیکی و ناهنجاری‌های کروموزومی استفاده می‌کنند. همان‌طور که در ادامه مطلب خواهیم خواند، این آزمایش ممکن است با عوارضی مانند زایمان زودرس با سزارین اورژانسی یا حتی سقط جنین همراه باشد.
کاربرد آزمایش کوردوسنتز
آزمایش کوردوسنتز چندین کاربرد مهم دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:
۱. تشخیص ناهنجاری در کروموزوم‌ها
- اصلی‌ترین کاربرد آزمایش کوردوسنتز، تشخیص مشکلاتی در جنین است که با روش‌های دیگر تشخیصی امکان آن وجود ندارد یا نتایج به‌دست‌آمده مبهم است.
- ناهنجاری‌های کروموزومی که ممکن است به سندرم داون بینجامد.
- تشخیص جابه‌جایی کروموزم که بعدها در هنگام بچه‌دار شدن خود این جنین در بزرگسالی، ممکن است پیامدهای ناخوشایندی برای او داشته باشد.
- شکستگی‌های کروموزومی که در آن کروموزوم‌ها در کشت سلولی تجزیه می‌شوند. این مورد ممکن است بعدها سلامت این جنین را در سنین بزرگسالی تحت‌تأثیر قرار دهد.
- وجود کروموزوم های X یا Y اضافی؛ این اختلال هم بعدها ممکن است هنگام بچه‌دار شدن خود این جنین مشکل ایجاد کند.
۲. تشخیص اختلالات خونی
کاربرد بعدی آزمایش کوردوسنتز تشخیص برخی از اختلالات خونی است:
- بیماری کم‌خونی همولیتیک جنین که در آن گلبول‌های قرمز خون به‌سرعت تجزیه می‌شوند.
- عفونت جنین از جمله توکسوپلاسموز یا سرخجه.
- شمارش پلاکت‌های جنین برای تشخیص احتمال ترومبوسیتوپنی که به‌معنای تعداد کم پلاکت‌ها در خون است.
- کم‌خونی یا آنمی که در آن تعداد گلبول‌های قرمز سالم ناچیز است.
- ایزوایمونیزاسیون (Isoimmunisation) یا واکنش سیستم ایمنی بدن علیه گلبول‌های قرمز خودی. این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که بدن مادر علیه گروه خونی جنین آنتی بادی تولید کند.
۳. تشخیص جنسیت واقعی جنین
شاید بگویید وقتی سونوگرافی هست، چرا باید از این روش تهاجمی برای تعیین جنسیت بچه استفاده کرد؟ واقعیت این است که برای تعیین جنسیت از آزمایش کوردوسنتز استفاده نمی‌کنند؛ بلکه این یک نتیجه جانبی از آزمایش کوردوسنتز است. یعنی وقتی شما این آزمایش را برای مشکلات و ناهنجاری‌های جنین انجام می‌دهید، می‌توانید درخواست دهید که جنسیت بچه را هم تعیین کنند. اما چرا؟
گاهی به دلایلی ممکن است سونوگرافی تعیین جنسیت بچه اشتباه کند. حتی ممکن است جنسیت فیزیکی جنین با جنسیت ژنتیکی او متفاوت باشد! بسیار مهم است که پیش از تولد نوزاد این تفاوت و ناهنجاری مشخص شود.
۴. کاربرد درمانی
گاهی بعد از آزمایش کوردوسنتز با مشاهده عفونت یا کم‌خونی جنین، ممکن است از این روش برای رساندن آنتی‌بیوتیک یا تزریق خون به جنین از طریق بند ناف استفاده کنند.
نکات بسیار مهم:
- کوردوسنتز نمی‌تواند به تشخیص نقص لوله عصبی که از طریق آمنیوسنتز انجام می‌شود کمک کند.
- فقط زمانی از کوردوسنتز استفاده می‌شود که برای تشخیص موارد گفته شده در بالا، هیچ راه دیگری نمانده باشد.
چه کسانی باید آزمایش کوردوسنتز دهند؟
افرادی که به هر دلیلی در نتایج سونوگرافی، آزمایش آمنیوسنتز یا سایر روش‌های تشخیصی آن‌ها، موارد مشکوکی از ناهنجاری یا اختلال مشاهده شده است، بهتر است برای اطمینان آزمایش کوردوسنتز انجام دهند.
این آزمایش می‌تواند به تشخیص زودهنگام ناهنجاری‌های جنین کمک کند تا اگر لازم باشد، برای داشتن فرزندی با نیازهای خاص برنامه‌ریزی کنید یا اینکه در صورت لزوم به بارداری پایان دهید. شاید بتوان از برخی روش‌ها مانند انتقال خون یا دارو برای درمان مشکلات جنین استفاده کرد. حتی ممکن است پزشک به شما بگوید از همین حالا در سبک زندگی‌تان تغییراتی اعمال کنید.
چه کسانی نباید آزمایش کوردوسنتز دهند؟
- مادرانی که کمتر از هفده هفته باردار هستند؛ زیرا در این مرحله رگ‌های خونی بند ناف بسیار نازک است و ممکن است پاره شود.
- مادرانی که به ویروس HIV مبتلا هستند؛ زیرا احتمال انتقال این ویروس از مادر به جنین با انجام این تست افزایش می‌یابد.
- برخی افراد خودشان تمایلی به انجام این تست ندارند. برای مثال، برخی افراد برایشان مهم نیست بچه با اختلال به دنیا بیاید یا خیر. برخی افراد هم به‌دلایل شخصی یا مذهبی با سقط جنین مخالف هستند و بنابراین این تست را انجام نمی‌دهند. گاهی هم ترس از آسیب‌رسیدن به جنین، حتی اگر احتمالش ضعیف باشد، باعث می‌شود مادر از انجام آزمایش سر باز زند.
آمادگی قبل از کوردوسنتز
پزشک‌تان برای آمادگی قبل از آزمایش دستورالعمل‌های خاصی را به شما ارائه می‌دهد. هرچند ناشتا بودن ربطی به این آزمایش ندارد؛ اما پزشکان از شما درخواست می‌کنند که چند ساعت قبل از آزمایش به جز آب، هیچ غذا یا نوشیدنی دیگری نخورید. به این دلیل که اگر آزمایش به سزارین اورژانسی منجر شد، مشکلی از لحاظ ناشتا بودن پیدا نکنید.
ممکن است قبل از آزمایش، از خون شما نمونه‌گیری کنند تا آن را بعداً با خون جنین مقایسه کنند. این موضوع به این دلیل مهم است که اگر گروه خونی شما رزوس منفی باشد (مثلا -A) و بعد از آزمایش متوجه شوند که گروه خونی نوزاد رزوس مثبت است، به شما آنتی بادی ضد رزوس تزریق کنند تا سیستم ایمنی بدنتان به‌دلیل ناسازگاری خونی شما و جنین، علیه گروه خونی او آنتی بادی تولید نکند. همان‌طور که گفتیم، این مشکل می‌تواند به ایزوایمونیزاسیون (واکنش دستگاه ایمنی علیه گلبول‌های قرمز خودی) منجر شود.
بهتر است فردی را همراه خود ببرید تا هم از نظر عاطفی از شما حمایت کند و هم بعد از انجام آزمایش شما را به منزل برساند.
نکات بسیار مهم:
- در صورتی که هر دارویی از جمله آسپرین یا آرنیکا استفاده می‌کنید، حتماً به پزشک اطلاع دهید.
- در صورتی که به HIV مبتلا هستید، خطر انتقال این ویروس به نوزاد زیاد است. بنابراین، حتماً از قبل به پزشک اطلاع دهید؛ حتی اگر مطمئن نیستید و شک دارید.
نحوه انجام آزمایش کوردوسنتز
- برای انجام آزمایش کوردوسنتز، ابتدا پزشک ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از آزمایش برای کاهش خطر عفونت رحم به شما آنتی بیوتیک می‌دهد. این کار معمولاً از طریق تزریق درون وریدی (رگ) انجام می‌شود.
- پزشک از روش سونوگرافی برای تعیین محل دقیق بند ناف در رحم استفاده می‌کند. برای این کار، باید روی میز معاینه به پشت دراز بکشید تا پزشک شکم‌تان را با ژل مخصوص سونوگرافی آغشته کند.
- حالا پزشک با یک دستگاه کوچک به‌نام مبدل اولتراسوند برای نشان‌دادن موقعیت دقیق جنین روی صفحه‌نمایش استفاده می‌کند.
- در مرحله بعد، شکم شما را تمیز می‌کنند. باتوجه‌به موقعیتی که سونوگرافی نشان داده است، پزشک یک سوزن نازک و توخالی را از طریق دیواره شکم وارد رحم می‌کند. مقدار کمی خون از ورید بند ناف وارد سوزن می‌شود و سپس سوزن را خارج می‌کنند.
- از زمان ورود سوزن خالی تا لحظه خارج‌شدن سوزن حاوی خون، باید بی‌حرکت دراز بکشید. ورود سوزن به پوست اغلب با کمی احساس سوزش همراه است. وقتی سوزن وارد رحم می‌شود، ممکن است حس کنید عضلات‌تان منقبض شده است. بااین‌حال، نباید حرکت کنید.
- احتمالا بعد از پایان آزمایش و گرفتن نمونه خون، کمی احساس انقباض در ماهیچه‌های شکم و رحم داشته باشید. این موضوع طبیعی است.
- در مرحله نهایی، پزشک ضربان قلب جنین را برای اطمینان چک می‌کند.
مراقبت‌های بعد از کوردوسنتز
بعد از آزمایش کوردوسنتز می‌توانید به منزل بروید؛ اما بهتر است بقیه روز را استراحت کنید. معمولاً یک روز استراحت کافی است و از فردای آن روز می‌توانید فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهید. بااین‌حال، چند روز از انجام کارهای سنگین فیزیکی یا ورزش خودداری کنید. تا دو یا سه روز هم هیچ جسم سنگینی را بلند نکنید؛ حتی اگر یک بچه یکی دو ساله باشد.
برخی از افراد ممکن است به زمان بیشتری برای استراحت نیاز داشته باشند. در صورتی که خونریزی واژینال داشتید یا مایع آمنیوتیک از بدنتان نشت می‌کند، با پزشک تماس بگیرید و از او راهنمایی بخواهید.
عوارض تست کوردوسنتز
تست کوردوسنتز در اصل بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود؛ اما در هر صورت یک روش تشخیصی تهاجمی است و نسبت به سایر روش‌ها برای جنین عوارض بیشتری از جمله مرگ دارد. درواقع، پزشک فقط زمانی این تست را پیشنهاد می‌کند که روش‌های دیگر در دسترس نباشد یا اینکه نتایج آن‌ها مبهم بوده باشد. همچنین اگر در اواخر بارداری (پس از هفته بیستم) هستید و لازم است نتایج آنالیز کروموزومی در عرض سه روز مشخص شود، پزشک چاره‌ای جز کوردوسنتز نخواهد داشت.
اصلی‌ترین عارضه آزمایش کوردوسنتز سقط جنین است که از هر ۱۰۰ مورد ۱ تا ۲ مورد ممکن است اتفاق بیفتد. گاهی هم این آزمایش ممکن است به زایمان زودرس از طریق سزارین اورژانسی بینجامد.
سایر عوارض جانبی احتمالی آزمایش کوردوسنتز عبارت است از:
- ازدست‌دادن خون در جنین یا مادر از طریق سوراخ ایجاد شده.
- هماتوم بند ناف که به‌معنای جمع‌شدن خون در بند ناف است. این موضوع ممکن است مانع از خون‌رسانی به جنین شود.
- ضربان قلب جنین ممکن است آهسته شود یا متوقف گردد.
- ممکن است عفونت در جنین یا داخل رحم ایجاد شود.
- پارگی زودرس غشاها که ممکن است به زایمان زودرس بینجامد.
- جفت ممکن است از رحم جدا شود.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیریم؟
- اگر بعد از مرخص‌شدن تب و لرز داشتید.
- اگر متوجه نشت مایع آمنیوتیک از خودتان شدید؛ این موضوع تقریباً از هر ۵۰ مورد آزمایش، یک بار اتفاق می‌افتد. معمولاً با یک هفته استراحت در رختخواب برطرف می‌شود.
- اگر دردهای گرفتگی در ناحیه شکم دارید (مانند درد قاعدگی) که در طول روز بهتر نشده است.
- حرکت جنین کند یا متوقف شده است.
با مشاهده هریک از عوارض فوق، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.
برای مشاهده لیست بهترین متخصص زنان و زایمان کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص زنان ارتباط آنلاین با متخصص زنانتفسیر آزمایش کوردوسنتز
بعد از انجام آزمایش کوردوسنتز نمونه خون را در آزمایشگاه تجزیه و تحلیل می‌کنند. نتیجه آزمایش کروموزومی باید ظرف سه روز حاضر شود. شمارش هموگلوبین در عرض چند دقیقه انجام می‌شود. سایر آزمایش‌ها چند روزی به طول می‌انجامد.
گاهی به‌ندرت ممکن است «موزاییک» کروموزومی در نتایج یافت شود. در موزاییک کروموزومی بخشی از سلول‌های بدن دارای کروموزوم‌های طبیعی هستند؛ درحالی‌که بخش دیگر دارای تغییرات کروموزومی هستند. گاهی موزاییک کروموزومی می‌تواند در نتیجه یک خطای آزمایشگاهی یا آلودگی نمونه یا رشد غیرطبیعی سلول در آزمایشگاه ایجاد شده باشد. به همین دلیل، احتمالاً لازم است تست تکرار شود.
کوردوسنتز می‌تواند ناهنجاری‌های کروموزومی و برخی اختلالات خونی را با دقت زیادی تشخیص دهد؛ اما قادر به اندازه‌گیری شدت اختلالات نیست. همچنین همان‌طور که گفتیم، قابلیت تشخیص نقص لوله عصبی جنین را ندارد.
پزشک و مشاور ژنتیک به شما در درک نتایج کوردوسنتز کمک می‌کنند. اگر نتایج نرمال باشند، احتمال دارد پزشک از شما بخواهد تا چند جلسه برای پایش سلامت شما و جنین، وضعیت‌تان را پیگیری کند. اگر مشکلی تشخیص داده شود، ممکن است گزینه‌های درمانی زیر را به شما پیشنهاد کنند:
- داروهایی نظیر آنتی‌بیوتیک یا ضد ویروس برای درمان عفونت؛
- انتقال خون به جنین در صورت کم‌خونی؛
- پایان بارداری در صورتی که درمانی برای اختلال وجود نداشته باشد.
چه زمانی آزمایش کوردوسنتز انجام می‌شود؟
آزمایش‌های دوران بارداری معمول شامل سونوگرافی و آزمایش خون است. اگر این آزمایش‌های غیرتهاجمی قبل از زایمان مورد مشکوکی را نشان دهند، پزشک ممکن است آزمایش‌های تهاجمی نظیر آمنیوسنتز یا نمونه‌برداری از پرزهای کوریونی (CVS) را توصیه کند. روش آمنیوسنتز به دلیل تشخیص برخی ناهنجاری‌ها مانند نقص در لوله عصبی نسبت به کوردوسنتز در اولویت است. بااین‌حال، در صورتی که نتوان اطلاعات تشخیصی قطعی را از این روش‌ها به دست آورد، پزشک ممکن است آزمایش کوردوسنتز را پیشنهاد کند. این آزمایش اغلب بعد از هفته ۱۷ بارداری و از هفته ۱۸ به بعد انجام می‌شود.
خطر آزمایش کوردوسنتز را بپذیریم یا نه؟
در این مطلب درباره آزمایش کوردوسنتز و کاربردهای آن در تشخیص اختلالات و ناهنجاری‌های جنین قبل از زایمان صحبت کردیم. گفتیم که این روش تهاجمی است و عوارض خطرآفرین آن از جمله سقط جنین، بیشتر از روش‌های دیگر مانند آمنیوسنتز یا CVS است. بااین‌حال، اگر آن آزمایش‌ها نتوانند پاسخ سریع و قطعی ارائه دهند، چاره‌ای جز کوردوسنتز نمی‌ماند. در صورتی که احساس می‌کنید باید آزمایش کوردوسنتز انجام دهید و برای این کار آماده نیستید، می‌توانید با مشاوران ما در دکترساینا تماس بگیرید و سؤالات و دغدغه‌های خود را بپرسید.
آیا تاکنون آزمایش کوردوسنتز انجام داده‌اید؟ لطفاً درباره عوارضی که تجربه کردید و دلایلی که پزشک این آزمایش را به شما پیشنهاد داد، در دیدگاه‌ها صحبت کنید.
سؤالات متداول
بله. آزمایش کوردوسنتز یک روش تشخیصی تهاجمی است که نمونه خون را از بند ناف جنین می‌گیرند.
بله. اصلی‌ترین عارضه خطرآفرین در آزمایش کوردوسنتز، احتمال سقط جنین است.
آزمایش کوردوسنتز در مطب یا بیمارستان انجام می‌شود و مسئول آن یک متخصص زنان و زایمان یا متخصص بارداری است.