اختلال شخصیت اجتنابی (دوری‌گزین) چیست؟ از علل و علائم تا درمان

همیشه در تاریکیِ تنهایی غرق می‌شوید؟ ترس از طرد شدن، مثل اژدهایی درونتان را می‌بلعد؟ از حضور در جمع‌ها و معاشرت با دیگران وحشت دارید؟ اگر این مشکلات را تجربه می‌کنید، شاید در چنگال اختلال شخصیت اجتنابی (AVPD) گرفتار شده باشید! این اختلال، نوعی اضطراب طاقت‌فرسا است که شما را در قفس ترس از طرد شدن، خجالت و عزت نفس پایین زندانی می‌کند. اما نگران نباشید! در این مقاله با هم به دنیای اختلال شخصیت اجتنابی سفر می‌کنیم و با این اختلال مرموز، علائم و راه‌های تشخیص آن آشنا می‌شویم و راهکارهایی برای غلبه بر این چالش پیدا می‌کنیم. پس همین حالا سفر خود را آغاز کنید!

اختلال شخصیت اجتنابی (AVPD) چیست؟

یکی از اختلالات شخصیت خوشه C، اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری‌گزین (به انگلیسی: Avoidant Personality Disorder) است. افراد مبتلا به AVPD اغلب احساس بی‌کفایتی (ناکافی بودن) دارند و نسبت به افکار دیگران درباره خودشان، بسیار حساس هستند. این افراد خجالتی و ترسو به‌نظر می‌رسند؛ ممکن است از مردم دوری کنند حتی اگر علاقه به شرکت در جمع داشته باشند، چراکه احساس حقارت می‌کنند. درواقع این افراد نسبت به قضاوت‌های دیگران بسیار حساس هستند و از طرد شدن می‌ترسند.

طبق تحقیقات ما از وب‌سایت پزشکی Cleveland Clinic، این اختلال حدود ۱.۵ تا ۲.۵ درصد از جمعیت را تحت تاثیر قرار می‌دهد و بیشتر در زنان شایع است.

---

ویژگی‌ها و علائم شخصیت اجتنابی

نشانه و علامت اصلی اختلال شخصیت اجتنابی، ترس شدید از طرد شدن است که به تبعیت از آن، فرد انزوا را به حضور در میان مردم ترجیح می‌دهد. علائم و ویژگی‌های اختلال شخصیت اجتنابی عبارت است از:

ترس از طرد شدن:

• ترس شدید از طرد شدن، رها شدن یا مورد انتقاد قرار گرفتن
• ترس از شروع گفتگو یا صحبت در جمع

خجالت و عزت نفس پایین:

• احساس شرمساری و خجالت در موقعیت‌های اجتماعی
• باور به اینکه به اندازه کافی خوب نیستند
• انتقاد شدید از خود
• مقایسه خود با دیگران

حساسیت به انتقاد:

• آزرده خاطر شدن از کوچک‌ترین انتقادی
• دفاع از خود در برابر انتقاد
• اجتناب از موقعیت‌هایی که در معرض انتقاد قرار می‌گیرند

دوری از موقعیت‌های اجتماعی:

• اجتناب از حضور در جمع‌ها و مهمانی‌ها
• ترجیح به تنهایی
• انصراف از فعالیت‌های اجتماعی به دلیل ترس از طرد شدن

مشکل در برقراری روابط صمیمی:

• ترس از صمیمیت و نزدیکی با دیگران
• عدم اعتماد به دیگران
• احساس ناامنی در روابط
• محدود کردن روابط به افراد معدود و قابل اعتماد

---

اختلال شخصیت اجتنابی با کدام اختلالات دیگر هم‌پوشانی دارد؟

اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) بیشترین تشابه و همپوشانی را دارد. هر دو این اختلالات معیارهای تشخیصی شبیه‌ به‌ هم دارند؛ اما اختلال شخصیت اجتنابی ممکن است به شکل شدیدتری بروز پیدا کند. همچنین این اختلال با دو اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) و اختلال شخصیت اسکیزوئید (SPD) نیز می‌تواند ویژگی‌های مشابهی داشته باشد. در جدول زیر، به این موضوع به شکل دقیق‌تری می‌پردازیم:

---

علت اختلال شخصیت اجتنابی

اختلالات شخصیت، از جمله اختلال AVPD، یکی از ناشناخته‌ترین اختلالات روان هستند. علت اختلال شخصیت اجتنابی نیز تا‌به‌حال به‌وضوح تعریف نشده است، اما به نظر می‌رسد که تحت تأثیر ترکیبی از عوامل اجتماعی، ژنتیکی و روانی به وجود می‌آید. با تمام این تفاسیر، محققان بر این باورند که اختلال AVPD به دلیل چندین عامل ایجاد می‌شود؛ از جمله:

• ژنتیک: مطالعات تخمین می‌زنند که ژنتیک حدود ۶۴‌ درصد در ابتلای فرد به اختلال AVPD نقش دارد.
• سبک دلبستگی: افرادی که دارای سبک دلبستگی نا‌سالم هستند، بیشتر ممکن است به اختلال AVPD مبتلا شوند. سبک دلبستگی نا‌سالم به این معنی است که شما میل به صمیمیت با دیگران دارید، اما نسبت به آن‌ها بی‌اعتماد هستید و از طرد شدن نیز می‌ترسید. به‌عنوان‌ مثال، نادیده گرفتن نوزاد در حال گریه، می‌تواند در او حس دلبستگی ناسالم ایجاد کند. 
• محیط اولیه دوران کودکی: تجربه طرد شدن و رفتار متفاوت با دیگران در دوران کودکی ممکن است در ایجاد اختلال AVPD نقش داشته باشد.

عوامل خطر: چه کسانی در معرض ابتلا به اختلال شخصیت اجتنابی قرار دارند؟

اختلال شخصیت اجتنابی معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل دهه بیست سالگی شروع می‌شود. همچنین این احتمال وجود دارد که این اختلال، افراد مبتلا به هر یک از شرایط زیر را نیز بیشتر تحت‌تاثیر قرار دهد:

• اختلال افسردگی
• اختلال اضطراب اجتماعی
• اختلال وسواس فکری عملی (OCD)
• اختلال هراس یا پانیک
• اختلال بی‌اشتهایی عصبی
• اختلال پرخوری عصبی

---

عوارض اختلال شخصیت اجتنابی

اگر اختلال شخصیت اجتنابی درمان نشود، در طولانی‌مدت می‌تواند مشکلات زیادی را برای فرد ایجاد کند. از عوارض اختلال شخصیت اجتنابی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  نارضایتی از زندگی
• از‌دست‌دادن شغل
• اختلال در عملکرد اجتماعی
• برآورده نشدن نیازهای عاطفی
• افسردگی
• اختلالات اضطرابی
• احتمال ابتلا به اختلال دوقطبی
• سوء‌ مصرف مواد مخدر
• احتمال خودکشی 

---

چه زمانی از متخصص کمک بگیریم؟

به‌طور‌کلی، بهترین زمان برای دریافت کمک از یک متخصص سلامت روان (روانپزشک یا روانشناس بالینی)، زمانی است که اولین نشانه‌ها و علائم اختلال شخصیت اجتنابی در فرد پدیدار می‌شوند. مانند هر اختلال دیگری، اقدام به درمان به‌موقع می‌تواند از تشدید این اختلال جلوگیری کرده و به داشتن زندگی بهتر کمک‌ زیادی کند.

---

تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی

تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی معمولا تا قبل از هجده سالگی ممکن نیست؛  زیرا خجالتی بودن، ترس از غریبه‌ها یا حساس بودن نسبت به انتقاد، اغلب برخی از ویژگی‌های طبیعی دوران کودکی و نوجوانی هستند. اغلب متخصصان سلامت روان، تشخیص شخصیت اجتنابی را بر‌اساس تاریخچه پزشکی فرد، سبک زندگی او و همچنین معیار‌های این اختلال در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روانپزشکی آمریکا (DSM-5) انجام می‌دهند. 

معیار‌های تشخیصی DSM-5 برای اختلال شخصیت اجتنابی

طبق معیارهای تشخیصی DSM-5، برای تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی فرد باید به‌صورت مستمر و مداوم حداقل چهار مورد از نشانه‌های زیر را داشته باشد:

• اجتناب از انجام فعالیت‌های گروهی، به علت ترس از انتقاد یا طرد شدن
• منفعل بودن یا محتاط رفتار کردن در روابط، به علت ترس از تمسخر یا تحقیر
• نگرانی شدید در‌باره انتقاد یا طرد شدن از سوی دیگران در موقعیت‌های اجتماعی
• احساس نا‌کافی بودن در موقعیت‌های اجتماعی 
• ارزیابی خود به عنوان فردی بدون توانایی 
• عدم تمایل به انجام ریسک‌ در زندگی شخصی یا انجام فعالیت‌های جدید به علت ترس از شکست 

---

روش‌های درمان اختلال شخصیت اجتنابی

افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی کاندیداهای خوبی برای درمان هستند، زیرا اکثر آن‌ها تمایل به بهبود دارند. این تمایل می‌تواند عاملی انگیزشی برای افراد مبتلا به AVPD باشد تا برنامه‌های درمانی خود را دنبال کنند. درمان برای افراد مبتلا به این عارضه زمانی موثرتر است که اعضای خانواده نیز نقش حمایتی داشته باشند.

۱. روان‌درمانی

روان‌درمانی یکی از درمان‌های موثر برای اختلال AVPD است که هدف اصلی آن، کمک به فرد برای کشف ترس‌های مربوط به افکار و رفتارش است. علاوه‌بر‌این، با کمک روان‌درمانی فرد یاد می‌گیرد که با دیگران ارتباط مثبتی برقرار کند. دو مورد از تکنیک‌های روان‌درمانی برای مدیریت اختلال AVPD، درمان روان‌پویشی و شناختی رفتاری هستند:

• درمان روان‌پویشی: روان‌پویشی، بر ریشه‌های روانی و عاطفی تمرکز دارد و در آن به فرد کمک می‌شود نگاه عمیقی‌تری به روابط مشکل‌ساز و الگوهای رفتاری مخرب در زندگی داشته باشد. با استفاده از این تکنیک، فرد خود را بهتر درک می‌کند و می‌تواند نحوه ارتباطش با محیط و سایرین را تا حدودی تغییر دهد.
• درمان شناختی رفتاری (CBT): درمان شناختی رفتاری یکی از اصلی‌ترین تکنیک‌های روان‌درمانی برای اختلال شخصیت اجتنابی است. در این تکنیک، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود و تاثیر آن بر رفتارش را مشاهده کند. CBT به فرد کمک می‌کند تا با افکار و رفتارهای منفی آشنا شود، الگوهای فکری سالم‌تری را انتخاب کرده و بر توسعه مهارت‌های اجتماعی خود تمرکز کند.

۲. دارودرمانی

هیچ دارویی نمی‌تواند به‌طور مستقیم ترس‌ها و ناامنی‌های ریشه‌ای را که باعث رفتارهای اجتنابی می‌شود درمان کند. البته از‌آنجایی‌که اختلال AVPD به عنوان اختلالی شناخته می‌شود که مولفه اصلی آن اضطراب است، مصرف داروهای ضد‌اضطراب و ضد‌افسردگی مانند زولوفت می‌توانند تا حدودی باعث بهبودی نسبی در فرد شوند.

---

زندگی با اختلال شخصیت اجتنابی

اختلال شخصیت اجتنابی جنبه‌های مختلفی از زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کناره‌گیری اجتماعی یکی از نشانه‌های اصلی است و این اختلال بر روابط فرد با دیگران، از جمله دوستان، اعضای خانواده و همسر تاثیر می‌گذارد. علاوه‌بر‌این، احساس ناامنی‌ باعث می‌شود فرد حس کند دوستان، خانواده و شریک زندگی‌‌اش او را دوست ندارند. به‌طور‌کلی، زندگی با اختلال شخصیت اجتنابی، در موارد شدید می‌تواند برای خود و دیگران بسیار آزار‌دهنده باشد. بنابراین، آشنایی با چگونگی مواجهه با علائم این اختلال امری ضروری است. 

 زندگی با فرد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی

زندگی با فرد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی می‌تواند چالش برانگیز باشد؛ اما با درک و حمایت شما، امکان‌پذیر است. برای بهبود رابطه خود پیشنهاد می‌کنیم اطلاعات خود را درباره این اختلال افزایش دهید. محرک‌ها و راه‌های مقابله با آن‌ها را بدانید. صبور باشید و اجازه دهید طرف مقابل شما بتواند بدون ترس از قضاوت احساسات خود را بروز دهد. به حریم او و خواسته‌هایش احترام بگذارید و او را به خاطر دستاوردهایش تشویق کنید. 

چند نکته برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتماعی

• به دنبال درمان باشید: اولین قدم برای غلبه بر این اختلال، دریافت درمان مناسب از یک متخصص است.
• از خودتان مراقبت کنید: به‌طور منظم ورزش کنید، غذای سالم بخورید و به اندازه کافی بخوابید.
• با افراد دیگر ارتباط برقرار کنید: سعی کنید با افراد جدید ملاقات کنید و روابط صمیمی برقرار کنید.
• به خودتان اعتماد کنید: به توانایی‌های خود ایمان داشته باشید و به خودتان باور داشته باشید.

---

آیا می‌توان از اختلال شخصیت اجتنابی پیشگیری کرد؟

به‌طور‌کلی نمی‌توان از اختلال شخصیت اجتنابی پیشگیری کرد، اما درمان به‌موقع می‌تواند به کاهش مشکلات ناشی از آن کمک کند. اقدام به درمان به‌محض ظاهر شدن علائم، می‌تواند در کاهش مشکلات این اختلال در زندگی، روابط اجتماعی و فردی بسیار کمک‌کننده باشد. 

---

کلام آخر دکترساینا

اختلال شخصیت اجتنابی یک چالش بزرگ است، اما غیرقابل عبور نیست. مطمئن باشید که با تلاش و پشتکار می‌توانید بر اختلال شخصیت اجتنابی غلبه کنید و زندگی شاد و رضایت‌بخشی داشته باشید. همچنین به یاد داشته باشید:

• شما تنها نیستید: میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند.
• درمان موثر وجود دارد: درمان شناختی رفتاری , دارودرمانی می‌توانند به شما در غلبه بر این اختلال کمک کنند.
• شما قوی هستید: شما توانایی غلبه بر این چالش را دارید.
• به خودتان ایمان داشته باشید: به توانایی‌های خود ایمان داشته باشید و به خودتان باور داشته باشید.
• از کمک دیگران استفاده کنید: از خانواده، دوستان و متخصصان سلامت روان دکترساینا کمک و پشتیبانی دریافت کنید.

 سوالات متداول