فنیل افرین: کاربرد، عوارض و نحوه مصرف قطره بینی و چشم

فنیل افرین از دارو‌های ضداحتقان بسیار پر‌مصرف در پزشکی است که می‌تواند احتقان یا گرفتگی و فشار سینوسی را بهبود ببخشد و به کاهش تورم بینی، آبریزش و گرفتگی بینی و التهاب و قرمزی چشم ناشی از مشکلاتی چون سرماخوردگی، آلرژی، آنفولانزا و … کمک کند. اگر علاقه‌مندید تا اطلاعات کاربردی بیشتری در‌مورد فنیل افرین و نکات پیرامون آن کسب کنید، پیشنهاد می‌کنیم در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا همراه ما باشید. 

فنیل افرین چیست؟

فنیل افرین از رایج‌ترین داروهایی است که برای رفع گرفتگی و علائم حساسیت و شبه‌حساسیت تجویز می‌شود.

---

فنیل افرین چطور عمل می‌کند؟

فنیل افرین روی عروق شما اثر می‌گذارد. این دارو رگ‌های خونی گشاد شده داخل بینی را منقبض و کوچک کرده و با این کار، از تخلیه مایع از رگ‌های خونی به بافت‌های پوشاننده مجرای بینی جلوگیری می‌کند و گرفتگی بینی را کاهش می‌دهد. فنیل افرین همچنین می‌تواند با افزایش مقاومت عروقی باعث افزایش فشار خون، کاهش ضربان قلب و برون‌ده قلبی (حجم خونی که قلب در زمان مشخصی بیرون می‌دهد) در افرادی شود که نارسایی قلبی دارند.

فنیل افرین به چهار شکل اسپری بینی، قطره بینی، قطره چشمی و آمپول در دسترس است که هر یک کاربرد‌های متفاوتی دارند.

---

کاربرد فنیل افرین

هر یک از اشکال دارویی فنیل افرین کاربرد‌های منحصر‌به‌فرد و جداگانه‌ای دارند، اما به‌طورکلی کاربرد‌های فنیل افرین عبارت‌اند از:

• تسکین علائم گرفتگی سینوس‌ها، بینی و گوش ناشی از سرماخوردگی، آنفولانزا، آلرژی، سینوزیت و برونشیت 

• آسان کردن تنفس
• کاهش تورم در گوش و بینی 
• گشاد کردن مردمک‌های چشم
• افزایش فشار خون 
• تسکین هموروئید 

کاربرد قطره چشمی فنیل افرین

قطره چشمی فنیل افرین برطرف‌کننده قرمزی و التهاب چشم ناشی از حساسیت، گردوغبار، سرماخوردگی و… است.

کاربرد اسپری و قطره بینی فنیل افرین

یکی دیگر از اشکال دارویی فنیل افرین، به شکل قطره بینی است که کاربرد آن کاهش گرفتگی بینی و آسان کردن تنفس است. قطره بینی فنیل افرین می‌تواند با کوچک کردن رگ‌های خونی مجاری بینی، التهاب، تورم و گرفتگی بینی ناشی از بیماری‌هایی چون سرما‌خوردگی، سینوزیت، آلرژی، تب یونجه و … را بهبود ببخشد.

کاربرد آمپول فنیل افرین

آمپول فنیل افرین در دسته داروهای قلب و عروق قرار دارد و جهت درمان افت فشار خون ناشی از گشاد شدن یا اتساع عروق خونی استفاده می‌شود. این شکل از فنیل افرین، کارکرد متفاوتی از سایر اشکال دارویی آن یعنی قطره چشمی، اسپری و قطره بینی دارد و حتماً می‌بایست توسط پزشک متخصص تجویز و تزریق شود.

پیش از مصرف، پزشک را در جریان چه نکاتی بگذارم؟

پیش از مصرف داروی فنیل افرین ضروری است که برخی نکات را با پزشک خود در میان بگذارید؛ نکاتی مانند:

• واکنش غیرعادی و آلرژیک به فنیل افرین، سودوافدرین، افدرین یا هر داروی دیگر
• آلرژی به یک ماده خاص مانند موادی چون غذاها، رنگ‌ها، مواد نگهدارنده یا حیوانات 
• تاریخچه پزشکی و سابقه ابتلا به بیماری‌های مختلف (اعم از بیماری‌هایی که در گذشته مبتلا شده و دارو‌هایی که مصرف کرده‌اید.)
• ابتلا به بیماری‌های خاصی مانند فشار خون بالا، دیابت، گلوکوم، نارسایی قلبی و و پرکاری تیروئید
• اختلالات روانپزشکی مانند اضطراب، اختلال دوقطبی، اختلال شیدایی، مشکل در خواب و تشنج
• مصرف دارو‌های مهارکننده مونوآمین اکسیداز (MAOI) مثل پرولین و ایزونیازید در ۱۴ روز گذشته
• باردار بودن یا تلاش برای باردار شدن
• شیر‌دهی به نوزاد

---

نحوه مصرف فنیل افرین

نحوه مصرف فنیل افرین به شکل دارویی آن بستگی دارد. در ادامه نحوه مصرف هر یک از اشکال دارویی فنیل افرین را توضیح می‌دهیم.

نحوه مصرف قطره چشمی فنیل افرین

1. ابتدا دست‌های خود را بشویید. 
2. سپس به صورت نشسته یا خوابیده سر خود را به عقب خم کنید.
3. پلک پایین خود را با دست به سمت پایین بکشید.
4. تعداد قطره‌های تجویز شده از محلول را بدون تماس سری قطره با چشم و پلک‌ها، در هر یک از چشم‌های خود بریزید. 
5. در نهایت نیز حدود یک الی دو دقیقه چشمان خود را ببندید و صبر کنید تا دارو به طور کامل وارد چشمانتان شود.

نحوه مصرف قطره بینی فنیل افرین 

1. در حالت ایستاده، نشسته یا خوابیده سر خود را کمی به عقب خم کنید. 
2. سپس تعداد قطره تجویزشده را در هر یک سوراخ‌های بینی بریزید.
3. سر را برای چند دقیقه به همان شکل نگه دارید تا محلول در سراسر بینی پخش شود. 
4. در نهایت نیز قطره چکان را با آب داغ بشویید و با دستمال تمیز خشک کنید. 

نحوه مصرف اسپری بینی فنیل افرین

1. درحالی‌که سرتان را کمی به عقب خم کرده‌اید، محلول را در هر یک از سوراخ‌های بینی اسپری کنید. 
2. سپس محتوی وارد شده به بینی را سریع بالا بکشید. 
3. برای نتیجه بهتر، محلول را یک یا دو بار در هر سوراخ بینی اسپری کرده و ۳ الی ۵ دقیقه صبر کنید تا دارو عمل کند. 
4. در نهایت نیز نوک بطری اسپری را با آب داغ بشویید و با دستمال تمیز خشک کنید.

دوز مصرف

دوز مصرف فنیل افرین بسته به نوع مشکل شما متفاوت است:

حداکثر دوز مجاز مصرف

بسته به علت مصرف فنیل افرین، حداکثر دوز مجاز آن متفاوت است:

اگر دوزی که پزشک توصیه کرده است با اطلاعات جدول و مطالب گفته شده در بالا مغایرت دارد، به‌هیچ‌وجه میزان دوز مصرفی خود را تغییر ندهید و تنها طبق تجویز پزشک خود مصرف کنید.

طول دوره مصرف

داروی فنیل افرین به‌ویژه شکل اسپری بینی و قطره چشمی آن، نباید بیش از ۷ روز مصرف شود. مدت زمان مناسب استفاده از قطره بینی فنیل افرین نیز حداکثر ۴ روز است. 

اگر یک دوز را فراموش کردم چه کار کنم؟

داروی فنیل افرین به‌طورمعمول تنها در صورت نیاز مصرف می‌شود؛ اما اگر پزشک مصرف منظم این دارو را برایتان تجویز کرده و فراموش کرده‌اید یک دوز از آن را مصرف کنید، به محض یادآوری دوز فراموش‌شده را مصرف کنید. درصورتی‌که تقریباً زمان مصرف نوبت بعدی فرا رسیده باشد، دوز فراموش‌شده را رها کرده و دوز بعدی را در زمان مقرر خود مصرف کنید. به یاد داشته باشید، به‌هیچ‌وجه برای جبران نوبت فراموش‌شده، دو دوز از این دارو را مصرف نکنید.

---

عوارض جانبی فنیل افرین

برخی از عوارض جانبی احتمالی فنیل افرین عبارت‌اند از:

• مشکلات خواب
• سرگیجه 
• سردرد
• پرخاشگری
• ضربان قلب سریع و نا‌منظم
• لرزش شدید و غیر‌قابل کنترل
• مشکل در ادرار کردن
• تشنج
• اضطراب
• واکنش‌های آلرژیک (مشکلات تنفسی، بثورات پوستی، خارش و تورم)

---

علائم و عوارض ناشی از اوردوز

اوردوز و مصرف بیش از حد فنیل افرین ممکن است با علائم و عوارض زیر همراه باشد:

• سرگیجه
• توهم
• ضربان قلب سریع و نامنظم
• تنفس آهسته و کم عمق 
• استفراغ 
• تشنج 

---

هشدارهای فنیل افرین

با توجه به عوارض تاثیر‌گذار فنیل افرین بر هوشیاری، پس از مصرف آن از انجام کار‌هایی چون رانندگی کردن، استفاده از ماشین‌آلات و انجام کار‌هایی که به هوشیاری نیاز دارند بپرهیزید. 

تداخلات دارویی

تداخلات دارویی فنیل افرین عبارت‌اند از:

از آن‌جایی که تداخلات دارویی ممکن است نحوه عملکرد داروهای مصرفی شما را تغییر داده یا خطر بروز عوارض جانبی را افزایش دهند، مهم است که حتماً به تداخلات دارویی با فنیل افرین توجه ویژه‌ای داشته باشید.

تداخلات غذایی

به طور کلی، تداخلات غذایی چندانی با فنیل افرین وجود ندارد و در حین مصرف این دارو تنها باید مصرف مواد کافئین‌دار مانند قهوه، چای، نوشابه، شکلات و برخی مکمل‌های گیاهی را محدود کنید؛ چراکه مصرف بیش‌ازحد کافئین همراه با این دارو، می‌تواند عوارض جانبی آن را تشدید کند.

مصرف همراه با الکل

ازآن‌‌جایی‌که الکل می‌تواند برخی از اثرات فارماکولوژیک فنیل افرین را تقویت کند و منجر به اختلال در سیستم عصبی مرکزی و اختلال در قضاوت، تفکر و مهارت‌های روانی-حرکتی شود، مصرف آن با الکل جایز نیست. علاوه‌براین، نوشیدن الکل در حین مصرف این دارو، خطر آسیب کبدی را نیز افزایش می‌دهد و می‌تواند عوارض جانبی متعددی مانند سرگیجه و خواب‌آلودگی ایجاد کند.

محدودیت سن

• کودکان زیر ۶ سال: مصرف فنیل افرین برای کودکان زیر ۶ سال ممنوع است.
• کودکان ۶ تا ۱۲ سال: این کودکان تنها در صورت صلاح‌دید پزشک می‌توانند این دارو را مصرف کنند.
• سالمندان: افراد بالای ۶۵ سال با صلاح‌دید پزشک می‌توانند این دارو را مصرف کنند. 

مصرف فنیل افرین همراه با الکل و مواد غذایی کافئین‌دار و در کودکان زیر ۶ سال خطرناک است و توصیه نمی‌شود.

گروه‌های خاص یا پرخطر

مصرف فنیل افرین برای مبتلایان به برخی بیماری‌ها توصیه نمی‌شود:

• دیابت
• بیماری‌های قلبی
• فشار خون بالا
• مشکلات پروستات
• اختلال تیروئیدی
• مشکلات کلیوی و کبدی 

بارداری و شیردهی

به نظر می‌رسد مصرف قطره و اسپری فنیل افرین در دوران بارداری و شیردهی مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ بااین‌حال بهتر است پزشک را در جریان بگذارید.

---

هنگام مصرف فنیل افرین به چه مواردی دقت کنم؟

• این دارو را پس از اتمام تاریخ انقضای درج‌شده بر روی بسته‌بندی، مصرف نکنید.
• قطره چشمی یا بینی فنیل افرین کاملاً بی‌رنگ و شفاف است. در صورت مشاهده تغییر رنگ دارو از مصرف آن اجتناب کنید.
• درصورتی‌که علائم شما طی ۷ روز پس از مصرف فنیل افرین بهبود نیافت یا اگر دچار علائمی چون ضربان قلب سریع، سرگیجه، تب یا سردرد شدید، مصرف دارو را قطع کنید و از پزشک خود کمک بگیرید.

---

آیا می‌توانیم فنیل افرین را با داروی دیگری جایگزین کنیم؟

درصورتی‌که علائم بیماری فردی پس از یک دوره مصرف فنیل افرین بهبود نیابد یا این دارو برای یک فرد منع مصرف داشته باشد، می‌توانید آن را با داروهای زیر جایگزین کنید:

• سودوافدرین
• اکسی متازولین
• کورتیکواستروئیدهای داخل بینی مانند اسپری بکلومتازون، فلوتیکازون و نفازولین
• فنیل پروپانولامین
• آلکافتادین 
• امداستین
• پروپیل هگزدرین 

---

نحوه نگهداری فنیل افرین

فنیل افرین را تا پایان زمان مصرف در بسته‌بندی اصلی آن، دور از دسترس کودکان، دور از نور و رطوبت و در دمای پایین‌تر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد نگهداری کنید. 

---

نکاتی درباره خرید فنیل افرین

• اگرچه بهتر است فنیل افرین با تجویز پزشک مصرف شود، اما این دارو یک داروی عمومی است و خرید آن از داروخانه بدون نسخه پزشک نیز امکان‌پذیر است.
• فنیل افرین با توجه به شرکت تولید‌کننده آن ممکن است با نام‌های تجاری مختلفی در بازار وجود داشته باشد، اما از لحاظ اثرگذاری میان هر یک از آن‌ها تفاوتی وجود ندارد. 
• هنگام خرید فنیل افرین، به شکل دارویی مورد نظر و مورد نیاز خود توجه کنید.

اشکال دارویی موجود

فنیل افرین در اشکال دارویی مختلف از جمله قطره‌ بینی، اسپری بینی، قطره چشم، قرص‌های جویدنی، شربت و ویال تزریقی وجود دارد. در ایران اما تنها قطره‌ بینی، اسپری بینی، قطره چشم و آمپول آن تولید می‌شود.

دوزهای موجود فنیل افرین

فنیل افرین، در دوز‌های زیر در بازار موجود است:   

• اسپری بینی ۰.۵% و ۰.۲۵%
• قطره بینی ۰.۵% و ۰.۲۵%
• قطره چشمی ۰.۱۲% و ۰.۱۰% 
• آمپول ۱۰ میلی‌گرم

شرکت‌های تولید کننده فنیل افرین

شرکت‌های داروسازی مختلفی در کشور اقدام به تولید و عرضه فنیل افرین می‌کنند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شرکت داروسازی رها
• شرکت داروسازی دنیای بهداشت 
• شرکت داروسازی راموفارمین 
• شرکت داروسازی سینا دارو 
• شرکت داروسازی جابربن حیان 
• شرکت داروسازی ایمن درمان سحر
• شرکت داروسازی البرز دارو

نام‌های تجاری موجود در ایران

• اسپری بینی دکوفن (Decophen)
• قطره و اسپری بینی نازوفرین (Nasophrin)
• قطره چشمی نئوفرین (Neophrin)
• اسپری بینی دی بی افرین (DB-Ephrine)
• اسپری بینی افونیکس (Ephonix)
• آمپول فنیل افرین بیکون (Beacon)

---

هنگام مصرف فنیل افرین چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

در طول مصرف فنیل افرین، در هر یک از شرایط زیر باید از پزشک خود کمک بگیرید: 

• واکنش‌های آلرژیک (کهیر، دشواری در تنفس، تورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو)
• ضربان قلب تند و نامنظم
• سرگیجه شدید
• افزایش فشار خون
• سردرد شدید 
• تاری دید
• گرگرفتگی
• ضعف غیرعادی
• ازدست‌دادن اشتها
• احساس بی‌‌قراری یا هیجان 

---

کلام آخر دکترساینا

فنیل افرین از دارو‌های شناخته‌شده ضداحتقان و گرفتگی است که به دلیل اثر‌بخشی بالا در بهبود علائم بسیاری از بیماری‌ها، به‌عنوان یکی از داروهای پرمصرف در پزشکی شناخته می‌شود. بااینکه این دارو بدون نیاز به نسخه پزشک در دسترس است، در استفاده از آن زیاده‌روی نکنید و در صورت داشتن سابقه هر نوع مشکل و بیماری، حتماً پیش از مصرف با پزشک مشورت کنید.

سوالات متداول