تصور اکثر افراد از سوء تغذیه، فردی لاغراندام و استخوانی است که احتمالاً دسترسی به غذا ندارد؛ اما برخلاف این تصور، سوء تغذیه فقط باعث لاغری نمی‌شود. همچنین فقط افراد فقیر و کم‌برخوردار نیستند که دچار این مشکل میشوند. خیلی اوقات افراد با وجود اینکه اندام متناسبی دارند، دچار کمبود مواد مغذی میشوند. در واقع آنچه که پزشکان به‌عنوان سوء تغذیه می‌شناسند، فراتر از کمبود غذا است. در این مطلب درباره انواع این مشکل، علل مختلف، عوارض و روش‌های پیشگیری و درمان آن صحیت می‌کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
سوء تغذیه چیست؟
بدن برای انجام عملکردهای مختلف و حفظ سلامت بافت‌های خود، نیاز به انواع مختلف ویتامین‌ها و مواد معدنی دارد. اگر مقدار چند تا یا حتی یکی از این مواد مغذی در بدنمان کمتر یا بیشتر از حد طبیعی شود، دچار سوء تغذیه می‌شویم.
سوء تغذیه چقدر رایج است؟
در سال ۲۰۲۲ میلادی، نرخ سوء تغذیه (کمبود) در دنیا حدود ۹/۲ درصد بود. آمار سوء تغذیه در جنوب آسیا و آفریقای جنوب صحرا بیشتر از تمام مناطق دنیا و به‌ترتیب ۳۱۴ و ۲۶۲ میلیون نفر بود. همچنین طبق آمار، در سال ۲۰۲۲ حدود ۷۳۵ میلیون نفر در کل دنیا از سوء تغذیه رنج می‌بردند.
همچنین به گفته فائو (سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد یا FAO)، کشور ایران در سال ۲۰۲۲ از بین ۱۶۷ کشور، رتبه ۹۰ سوء تغذیه را داشته است. خوشبختانه رتبه ایران از ۱۰۲ (طی سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱) با ۱۲ پله بهبود، به ۹۰ رسید. (منبع: FAO)
به نقل از سید هادی موسوی، مدیر کل مطالعات رفاه اجتماعی وزارت تعاون، در مصاحبه با روزنامه آرمان امروز، نرخ سوء تغذیه در ایران ۵۷ درصد است (منبع: آرمان امروز).
به گفته Hopkins Medicine، سوء تغذیه زمانی اتفاق می‌افتد که میزان ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی، به اندازه‌ای که بدن برای حفظ سلامت بافت‌ها و عملکرد اعضایش احتیاج دارد، نباشد. سوء تغذیه هم در افرادی که کمبود مواد مغذی دارند و هم در افرادی که مواد مغذی بدن آن‌ها بیش‌ازحد است، اتفاق می‌افتد.
سوء تغذیه از نوع کمبود، به دلیل کاهش مصرف مواد مغذی ضروری یا تجزیه خیلی سریع آن‌ها توسط بدن و کمبود فرصت برای جایگزینی سریع آن‌ها ایجاد می‌شود. سوء تغذیه از نوع اضافی، در افرادی که پرخوری می‌کنند، تغذیه سالمی ندارند، تحرک کمی دارند یا بیش از حد مکمل‌های ویتامین و سایر مواد معدنی را مصرف می‌کنند، اتفاق می‌افتد.خطر ابتلا به این نوع سوء تغذیه در افرادی که بیشتر از ۲۰ درصد اضافه‌وزن دارند یا نمک و چربی زیادی مصرف می‌کنند، بیشتر است.
انواع سوءتغذیه
برخلاف باور رایج، سوء تغذیه فقط به معنای کمبود مواد مغذی در بدن نیست؛ بلکه مقادیر بیش‌ازحد یک یا چند ماده در بدن نیز باعث این مشکل می‌شود. همچنین اگر بدن نتواند از مواد مغذی دریافتی به‌درستی استفاده کند، باز هم سوء تغذیه اتفاق می‌افتد. انواع سوء تغذیه عبارتند از:
۱. تغذیه کمتر از حد طبیعی undernutrition
این نوع سوء تغذیه به علت کمبود مواد مغذی در بدن اتفاق می‌افتد. این کمبود به دلیل عدم دریافت مواد غذایی به اندازه کافی یا ناتوانی بدن در جذب مواد مغذی مورد نیازش از غذاها اتفاق می‌افتد.
تغذیه کمتر از حد طبیعی ممکن است روی چربی‌ها و عضلات بدن اثر بگذارد و کاملاً مشهود باشد؛ اما گاهی نیز ممکن است فرد دارای اضافه‌وزن دچار این مشکل شود.
کمبود تغذیه دو نوع دارد:
- کمبود درشت‌مغذی‌ها: درشت مغذی‌ها به پروتئین، کربوهیدرات یا چربی‌ها گفته می‌شود. این مواد مغذی، عناصر اصلی تشکیل‌دهنده رژیم غذایی هستند. بدن برای تولید انرژی و حفظ عملکرد طبیعی خود، به درشت مغذی‌ها وابسته است. حتی اگر یکی از این مواد مغذی کم شود، عملکرد بدن مختل می‌شود. در این شرایط بافت‌ها شروع به تخریب شدن می‌کنند و بدن برای حفظ انرژی خود، عملکردهای غیرضروری خود را متوقف می‌کند.
- کمبود ریزمغذی‌ها: ویتامین‌ها و مواد معدنی، ریزمغذی هستند. بدن برای انجام عملکردهای مختلف، به این مواد نیاز دارد؛ اما میزان نیازش به آن‌ها نسبت به درشت‌مغذی‌ها، کمتر است. همه انسان‌ها در مقاطعی از زندگی خود به دلیل رژیم غذایی نامناسب، به کمبود ریزمغذی‌ها دچار میشوند. کمبودهای خفیف در اغلب موارد محسوس نیستند؛ اما وقتی کمبود شدید باشد، اثر منفی آن در بدن بلندمدت و گاهی خطرناک است.
۲. تغذیه بیشتر از حد طبیعی overnutrition
دریافت بیش‌ازحد مواد مغذی نیز می‌تواند باعث چاقی مفرط، اضافه‌وزن یا مسمومیت با ریزمغذی‌ها و در نهایت، آسیب دیدن بدن شود. به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی (WHO)، تغذیه بیشتر از حد طبیعی را نیز به تعریف علمی سوء تغذیه اضافه کرده است.
این نوع سوء تغذیه نیز دارای دو نوع است:
- افزایش درشت‌مغذی‌ها: در این حالت مقدار پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها یا چربی‌ها در بدن از حد طبیعی بیشتر است؛ در نتیجه بدن آن‌ها را به شکل سلول چربی در بافت‌های چربی ذخیره می‌کند. وقتی ظرفیت بافت‌های ذخیره‌ساز چربی تمام می‌شود، سلول‌های چربی شروع به بزرگ شدن می‌کنند. افزایش اندازه این سلول‌ها باعث التهاب مزمن و اختلال‌های سوخت‌وسازی، بیماری عروق کرونر، سکته مغزی و افزایش قند خون می‌شود.
- افزایش ریزمغذی‌ها: گاهی مقدار ویتامین‌ها و مواد معدنی در بدن از حد طبیعی بیشتر می‌شود. این اتفاق به‌ندرت به دلیل رژیم غذایی اتفاق می‌افتد. معمولاً مصرف بی‌رویه و اشتباه مکمل‌های ویتامین باعث افزایش ریزمغذی‌های بدن و مسمومیت می‌شود.
چه مواد مغذی به مقدار کافی وجود نداشته باشند، و چه مقدار آن‌ها در بدن بیشتر از حد نیاز باشد، سوء تغذیه اتفاق می‌افتد. مواد مغذی دو نوع هستند: ریزمغذی‌ها (شامل ویتامین‌ها و مواد معدنی) و درشت‌مغذی‌ها (شامل پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها)
علائم سوءتغذیه
علائم کمبود مواد مغذی عبارتند از:
- کاهش وزن، تحلیل رفتن عضلات و چربی‌ها و بیرون زدگی استخوان‌ها
- لاغری بازوها و ساق پاها همراه با احتباس آب در شکم و صورت
- گود افتادن زیر چشم‌ها و گونه‌ها
- تاخیر در بهبود زخم‌ها
- اضطراب و افسردگی
- ضعف، خستگی و از حال رفتن
- بی‌قراری، بی‌حالی، بی‌تفاوتی یا عدم توجه
- خشکی و کاهش انعطاف پوست
- بثورات و زخم پوستی
- ریزش، شکنندگی یا سفیدی موها
- ابتلای مکرر به عفونت‌های شدید
- افت دمای بدن و احساس سرما
- کاهش ضربان قلب و فشار خون
علائم افزایش مواد مغذی عبارتند از:
- چاقی
- افزایش فشار خون
- مقاومت انسولینی
- بیماری‌های قلبی
علائم سوء تغذیه در کودکان
سوء تغذیه در کودکان می‌تواند منجر به مشکلات جبران‌ناپذیری برای آن‌ها شود. احتمال ابتلای این کودکان به بیماری‌های زیر در آینده بیشتر است:
علائم خاص سوء تغذیه در کودکان عبارتند از:
- عدم رشد فیزیکی
- تاخیر در رشد ذهنی و رفتاری
- کم‌پشتی موها
- اختلال یادگیری
- وزن پایین یا کوتاهی قد
- خستگی و کمبود انرژی
- مشکلات خلقی و شخصیتی
- اضطراب و بی‌قراری
- شکنندگی استخوان‌ها
چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
تحت شرایط زیر با پزشک مشورت کنید:
- طی ۳ تا ۶ ماه گذشته افزایش یا کاهش وزن غیرطبیعی و ناخواسته داشته‌اید.
- علائم سوء تغذیه دارید یا فکر می‌کنید کودکتان دچار این مشکل شده است.
- علائم کم‌خونی (ضعف، سیاهی‌رفتن چشم، کاهش تمرکز و خستگی) را دارید.
- فکر می‌کنید به اختلال خوردن مبتلا شده‌اید.
برای مشاهده لیست بهترین متخصص تغذیه کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص تغذیه ارتباط آنلاین با متخصص تغذیهچه گروه‌هایی بیشتر در معرض سوءتغذیه هستند؟
همه افراد ممکن است به سوء تغذیه دچار شوند. کمبود آگاهی درباره رژیم‌های غذایی سالم، عدم دسترسی به منابع غذایی، سبک زندگی مدرن و عوامل اقتصادی از جمله مهم‌ترین دلایل این مشکل هستند؛ اما برخی گروه‌ها در اجتماع بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به سوء تغذیه قرار دارند.
افراد کم‌درآمد
در جوامع پیشرفته یا درحال‌توسعه، افراد کم‌درآمد دسترسی کمتری به منابع مغذی و سالم دارند. این موضوع باعث بروز سوء تغذیه از نوع کمبود می‌شود. از طرف دیگر، در این کشورها افراد با درآمد کمتر، به دلیل ارزان و دردسترس‌تر بودن فست‌فود، بیشتر اینگونه غذاها را مصرف می‌کنند. فست‌فودها مواد غذایی پرکالری، پرچرب و فاقد ارزش غذایی هستند. این مسئله نیز باعث سوء تغذیه از نوع مصرف بیش‌ازحد می‌شود.
کودکان
کودکان نسبت به بزرگسالان نیازهای تغذیه‌ای بیشتری دارند. علت این مسئله هم نیاز بدن آن‌ها برای رشد جسمی و ذهنی است. کودکان بدسرپرست و کودکانی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض سوء تغذیه هستند.
سالمندان
عوامل مختلفی در سنین سالمندی منجر به سوء تغذیه می‌شود. از جمله:
- زندگی در خانه سالمندان
- کاهش توان حرکتی
- کاهش اشتها
- کاهش توان بدن در جذب مواد مغذی
افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای
افرادی که به بیماری‌های مزمن مبتلا هستند، معمولاً دچار کاهش/افزایش اشتها، اختلال در جذب کالری و افزایش/کاهش نیاز به کالری میشوند. همچنین بستری شدن در بیمارستان هم خطر سوء تغذیه را به دنبال دارد.
افراد کم‌تحرک
مشاغل پشت میزی، سبک زندگی مدرن، محدودیت‌های خانوادگی، عوامل اجتماعی-فرهنگی، مشکلات جسمی، ابتلا به بیماری‌ها و غیره، باعث کاهش تحرک، سو تغذیه و افزایش وزن میشوند.
اثرات سوءتغذیه بر بدن
وقتی درشت‌مغذی‌ها (پروتئین، چربی و کربوهیدرات) به اندازه کافی نباشند، بدن برای انجام وظایف خود انرژی کافی ندارد. در نتیجه تلاش می‌کند با تخریب بافت‌های سالم انرژی مورد نیازش را تامین کند.
روند تخریب بافت‌ها، از ذخیره چربی بدن شروع می‌شود و به‌تدریج به ماهیچه‌ها، پوست، مو و ناخن‌ها می‌رسد. به همین دلیل است که افراد مبتلا به سوء تغذیه از نوع کمبود، اغلب لاغر هستند. کودکان مبتلا به این نوع سو تغذیه نیز لاغر، کوتاه‌قد یا مبتلا به اختلال‌های رشدی و یادگیری هستند.
همچنین بدن ممکن است برای جلوگیری از هدر رفتن انرژی، برخی از فعالیت‌های خود را متوقف کند. یکی از اولین بخش‌های بدن که فعالیتش به دلیل سوء تغذیه کند می‌شود، سیستم ایمنی است. به همین دلیل افراد مبتلا، معمولاً زودبه‌زود مریض میشوند و دیرتر خوب میشوند.
با پیشرفت سوء تغذیه، بهبود زخم‌ها دیرتر انجام می‌شود. به‌تدریج فعالیت قلب نیز کمتر و منجر به افت ضربان قلب، افت فشار و کاهش دمای بدن می‌شود. این مسئله سبب ضعف، از حال رفتن و احساس بی‌تفاوتی می‌شود. در موارد شدیدتر، سیستم گوارشی بدن فرد مبتلا تحلیل می‌رود. این مشکل باعث کاهش اشتها می‌شود.
افرادی که به سوء تغذیه از نوع کمبود درشت‌مغذی‌ها مبتلا هستند، دچار کمبود ویتامین و مواد معدنی نیز میشوند. کمبود ویتامین‌ها، می‌تواند احتمال بروز عوارض خطرناک انواع شدید سوء تغذیه از جمله «ماراسموس» (کمبود شدید درشت‌مغذی‌ها) و «کواشیورکور» (کمبود شدید پروتئین) را افزایش دهد؛ برای مثال کمبود ویتامین A خطر ابتلا به مشکلات بینایی و کمبود ویتامین D خطر ابتلا به نرمی استخوان را به دنبال دارد.
برخی افراد ممکن است علیرغم مصرف کالری زیاد، ویتامین و مواد معدنی به اندازه کافی دریافت نکنند. در این شرایط اثرات سوء تغذیه ممکن است چندان محسوس نباشند. برای مثال فردی ممکن است چاق باشد؛ اما دچار کم‌خونی، کمبود ویتامین دی، کلسیم و سایر مواد معدنی و ویتامین‌ها باشد.
افرادی که سو تغذیه از نوع اضافه‌وزن دارند، بیشتر در معرض ابتلا به اختلال‌های سوخت‌وساز مثل فشار خون بالا و مقاومت انسولینی هستند.
انواع سوء تغذیه
| مواد موردنیاز بدن | نوع سوء تغذیه | عوارض |
| درشت مغذی‌ها(چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها) | کمبود |
تخریب بافت‌های سالم توقف عملکردهای غیرضروری بدن برای حفظ انرژی کاهش انرژی لاغری، خستگی شدید و ضعف افت فشار و ضربان قلب کاهش اشتها تحلیل رفتن بخش‌هایی از دستگاه گوارش اختلال رشد در کودکان ضعف سیستم ایمنی |
| بیشتر از حد طبیعی |
افزایش بافت‌های چربی التهاب مزمن خطر بروز بیماری عروق کرونری، سکته مغزی و افزایش قند خون |
|
| ریزمغذی‌ها(ویتامین‌ها و مواد معدنی) | کمبود |
کواشیورکور (کمبود شدید پروتئین) ماراسموس (تحلیل رفتن شدید عضلات و بافت‌ها) اختلالات بینایی نرمی استخوان کم‌خونی ضعف و خستگی علائم سندرم متابولیک (افزایش فشار خون و مقاومت انسولینی) |
| بیشتر از حد طبیعی | مسمومیت |
علل سوء تغذیه
دلایل مختلفی، از رژيم غذایی ناسالم گرفته تا عوامل اجتماعی و حتی سیاسی باعث سوء تغذیه میشوند. در ادامه برخی از مهم‌ترین آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
مصرف کم مواد غذایی
برخی افراد به علت کمبود غذا (برای مثال ناشی از فقر) مواد مغذی کمی دریافت می‌کنند؛ اما برخی دیگر از افراد به علت مشکل زمینه‌ای، غذای کافی نمی‌خورند. همچنین بدن برخی افراد به دلیل ابتلا به بیماری، مواد مغذی را به‌درستی جذب نمی‌کند. از جمله این مشکلات زمینه‌ای می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرطان
- بیماری کبد
- شرایط خاص و داروهایی که باعث حالت تهوع میشوند. (مثل شیمی‌درمانی یا ویار بارداری)
- مشکلات بلع (به دلایلی مثل ابتلا به بیماری ALS یا سکته مغزی)
- مشکلات دهان و دندان (مثل نامناسب بودن دندان مصنوعی)
مشکلات روانی
برخی افراد به دلیل ابتلا به اختلال‌های روانی زمینه‌ای، تغذیه مناسبی ندارند. از جمله این اختلال‌ها می‌توان به:
- افسردگی
- اسکیزوفرنی
- زوال عقل
- آنورکسیا (بی‌اشتهایی عصبی) یا بولیمیا نروزا (پراشتهایی عصبی)
اشاره کرد.
مشکلات اجتماعی یا حرکتی
برخی افراد به علت مشکلات جسمی یا اجتماعی-اقتصادی نمی‌توانند برای خود غذا تهیه کنند. بعضی از این مشکلات عبارتند از:
- امکان‌پذیر نبودن مراجعه منظم به مغازه برای تهیه غذا به دلیل ناتوانی جسمی
- دشوار بودن آماده کردن غذا به دلیل مشکل جسمی یا روحی
- تنها زندگی کردن و نداشتن انگیزه برای پخت‌وپز یا غذا خوردن
- نداشتن مهارت‌های آشپزی
- عدم دسترسی به منابع غذایی باکیفیت
- فقر
اختلال‌های دستگاه گوارش و مشکلات معده
اگر بدن نتواندمواد مغذی را به‌درستی جذب کند، سوء تغذیه اتفاق می‌افتد. مشکلات گوارشی از جمله مهم‌ترین دلایل اختلال در جذب مواد مغذی هستند. از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری کرون
- کولیت زخمی
- بیماری سلیاک
- حالت تهوع یا استفراغ مکرر
- بیماری التهابی روده
- نارسایی کبد
- سندرم روده تحریک‌پذیر
سوء مصرف الکل
مصرف بیش‌ازحد الکل باعث التهاب معده و آسیب پانکراس می‌شود. این مشکلات منجر به اختلال در:
- هضم غذا
- جذب ویتامین‌ها در بدن
- ترشح هورمون‌های تنظیم‌کننده سوخت‌وساز
میشوند.
کالری موجود در الکل نیز باعث می‌شود فرد بعد از مصرف آن احساس گرسنگی نکند. در نتیجه غذای کافی نمی‌خورد و مواد مغذی موردنیاز بدنش را دریافت نمی‌کند.
افزایش نیاز بدن به مواد مغذی
ابتلا به بیماری باعث هدر رفتن انرژی بدن و کمبود مواد مغذی می‌شود. همچنین بارداری نیز باعث افزایش نیاز بدن به کالری و مواد مغذی می‌شود. در این شرایط اگر این مواد به اندازه کافی به بدن نرسند، سوء تغذیه اتفاق می‌افتد.
ابتلا به برخی بیماری‌ها مثل سرطان یا بیماری انسداد مزمن ریه باعث می‌شود بدن به‌سختی برای مبارزه با بیماری تلاش کند. این اتفاق باعث تغییر سوخت‌وساز مواد مغذی در بدن می‌شود.
عفونت‌های شدید، آسیب‌های جسمی یا عمل‌های جراحی نیز باعث میشوند بدن برای بهبود نیاز به مصرف کالری زیادی داشته باشد. به همین دلیل افرادی که چنین تجربه‌هایی را پشت سر گذاشته‌اند، بعد از چند هفته یا چند ماه دچار کاهش وزن محسوس میشوند.
کادر خلاصه: گاهی مواد مغذی به میزان کافی به بدن می‌رسند؛ اما ابتلا به بیماری، جذب آن‌ها را در بدن مختل می‌کند. همچنین گاهی اوقات به دلیل بیماری یا مشکلات جسمی و روحی، مواد موردنیاز توسط بدن به میزان کافی دریافت نمی‌شوند.
تشخیص سوء تغذیه
تشخیص سوء تغذیه با انجام آزمایش خون، معاینه و عکس‌برداری امکان‌پذیر است. البته پزشک لزوماً از همه این روش‌ها برای تشخیص استفاده نمی‌کند. در ادامه به بررسی هرکدام از روش‌های تشخیصی می‌پردازیم.
معاینه
بررسی وزن، مهم‌ترین مقیاس برای تشخیص سوء تغذیه است. پزشک ممکن است از شاخص بی ام آی (BMI مخفف Body Mass Index به معنای شاخص توده بدنی) برای تشخیص قرار داشتن وزن در محدوده طبیعی کمک بگیرد. همچنین مقایسه وزن با تاریخچه وزن در ماه‌های قبل (به‌خصوص برای کودکان) روش مناسبی برای تشخیص است.
علاوه بر اندازه‌گیری وزن، پزشک به علائم ظاهری مثل بیرون‌زدگی استخوان‌ها، ورم شکم و گود افتادن چشم و گونه‌ها نیز توجه می‌کند. طی معاینه حجم و قدرت عضلات، ضربان قلب، فشار خون و پوست نیز بررسی می‌شود.
آزمایش
اگر بعد از معاینه و بررسی شرح‌حال بیمار پزشک به سوء تغذیه شک کند، برای تایید تشخیص خود آزمایش درخواست می‌کند. آزمایش‌های رایج عبارتند از:
- آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون (CBC): این آزمایش به تشخیص علت کم‌خونی و کمبود ویتامین ب۱۲ و آهن کمک می‌کند.
- آزمایش‌های خون اختصاصی: برای مثال آزمایش‌های کبدی به تشخیص بیماری‌های کبدی کمک می‌کنند. همچنین آزمایش‌های الکترولیتی به تشخیص مشکلات کلیوی یا سایر بیماری‌های سیستمی کمک می‌کنند. آزمایش سرب نیز برای تشخیص احتمال مسمومیت با سرب انجام می‌شود. این نوع مسمومیت (به‌خصوص در کودکان) منجر به سو تغذیه می‌شود.
- آزمایش ادرار: کم‌آبی بدن با سوء تغذیه در ارتباط است. آزمایش ادرار به تشخیص کم‌آبی و بررسی علائم بیماری دیابت شیرین یا بیماری‌های کلیوی کمک می‌کند.
- آزمایش مدفوع: کاهش جذب مواد مغذی در بدن معمولاً باعث مشاهده خون یا چربی در نمونه آزمایشگاهی مدفوع می‌شود.
- آزمایش‌های عملکرد قلب و عروق: نارسایی قلبی می‌تواند منجر به سوء تغذیه شود. به همین دلیل پزشک برای بررسی وضعیت سلامت قلب، اکو و نوار قلب نیز می‌گیرد.
- آزمایش اکسیژن: ابتلا به عفونت‌های شدید یا بیماری‌های قلبی و عروقی، توان تنفس یا جذب اکسیژن در بدن را کاهش می‌دهد و باعث افت میزان اکسیژن خون می‌شود. آزمایش گاز خون شریانی (ABG) و پالس اکسی‌متر، به بررسی میزان اکسیژن خون کمک می‌کنند.
عکس‌برداری
در برخی موارد، عکس‌برداری نیز برای تشخیص سوء تغذیه و علت آن انجام می‌شود.
- رادیولوژی یا سی تی اسکن قفسه سینه: تصاویر ریه به بررسی روند پیشرفت بیماری‌های ریوی، سرطان ریه یا متاستاز سرطان بخش‌های دیگر بدن به ریه کمک می‌کنند.
- عکس‌برداری شکم: اگر پزشک به سرطان یا بیماری دیگری مربوط به شکم شک داشته باشد، سونوگرافی، سی تی اسکن یا ام آر آی شکمی را انجام می‌دهد.
- رادیولوژی استخوان یا اسکن استخوان: سوء تغذیه ممکن است منجر به نازک شدن استخوان‌ها در بزرگسالان یا کاهش رشد آن‌ها در کودکان شود. تصویربردرای استخوان به تشخیص این مشکلات کمک می‌کند.
مدیریت و درمان سوء تغذیه
درمان سوء تغذیه به شدت بیماری و احتمال ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای بستگی دارد. اقدامات درمانی و مراقبتی احتمالی عبارتند از:
- مراجعه منظم به پزشک برای بررسی وضعیت بیماری
- تنظیم یک برنامه رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی
- مصرف مکمل
- درمان مشکلات زمینه‌ای (مثل مشکلات بلع، مشکلات دهان و دندان و غیره)
- پیشنهاد لوازم کمکی برای تغذیه بیماران ناتوان جسمی (مثل لوله تغذیه در موارد خاص)
- کاهش وزن، تحرک و تغییر سبک زندگی
- دارو برای درمان مشکلات زمینه‌ای (مثل بیماری تیروئید، حالت تهوع، عفونت یا بیماری‌های گوارشی)
- دارو یا روان‌درمانی برای رفع اختلال‌های روانی
در موارد ابتلای شدید، ممکن است سرم‌درمانی برای کمک به درمان سریع‌تر تجویز شود.
پیشگیری از سوء تغذیه
بهترین راه برای پیشگیری از سوء تغذیه، رعایت رژیم غذایی متعادل است. یک رژیم غذایی متعادل، باید حاوی مقادیر کافی از منابع غذایی زیر باشد:
- میوه و سبزی تازه
- کربوهیدرات (برنج، نان، سیب‌زمینی و ماکارونی)
- شیر و لبنیات یا جایگزین‌های غیرلبنی آن‌ها
- پروتئين (مثل گوشت، ماهی، تخم‌مرغ و لوبیا)
اگر رژیم غذایی متعادل باشد، احتمال پرخوری برای جبران احساس گرسنگی نیز کمتر می‌شود. توجه کنید که خیلی اوقات کمبود برخی ریزمغذی‌ها (مثل ویتامین D) حتی با وجود رژیم غذایی سالم نیز اجتناب‌ناپذیر است. به همین دلیل بهتر است با مشورت پزشک، در کنار رژیم غذایی خود مکمل نیز مصرف کنید.
کلام آخر دکترساینا
سوء تغذیه یک مشکل جدی جهانی است. این مشکل نه‌تنها برای ساکنین کشورهای فقیر و درحال‌توسعه، بلکه برای افراد ساکن کشورهای ثروتمند و توسعه‌یافته نیز اتفاق می‌افتد. در واقع سوء تغذیه فقط ناشی از کمبود غذا برای بدن نیست؛ بلکه برای مثال کم‌خونی یا کمبود یک ویتامین در بدن نیز به‌عنوان سوء تغذیه تلقی می‌شود. همچنین پرخوری و افزایش میزان چربی و سایر درشت‌مغذی‌ها در بدن نیز باعث نوع دیگری از سوء تغذیه میشوند.
| نام بیماری | سوء تغذیه |
| تخصص مربوطه | تغذیه |
| انواع |
|
| علائم |
علائم خاص کودکان:
|
| عوارض |
|
| علت |
|
| موارد ریسک بالای ابتلا |
|
| روش‌های تشخیص |
|
| روش‌های درمان |
|
| میزان شیوع | ۷۳۵ میلیون نفر در کل دنیا |
| آمار ایران | ۵۷ درصد |