همه‌چیز درباره کیست اندومتریوما؛ از علل تا درمان کیست شکلاتی

کیست‌های اندومتریوما که به کیست شکلاتی هم معروف‌اند، کیست‌های غیرسرطانی و پر از مایعی هستند که اغلب در عمق تخمدان‌ها تشکیل می‌شوند. این کیست‌ها نام خود را از ظاهر قهوه‌ای و قیرمانند خود می‌گیرند که تاحدودی مشابه شکلات ذوب‌شده است. به این کیست‌ها اندومتریومای تخمدان هم گفته می‌شود.

اگر نام کیست شکلاتی به گوشتان خورده باشد، ممکن است کنجکاو باشید که این کیست‌ها چه ویژگی‌هایی دارند و ممکن است به آن مبتلا باشید یا خیر. در متن پیش رو شما را با علائم کیست‌های اندومتریوما، تشخیص و درمان آن‌ها آشنا می‌کنیم. همچنین مختصری درباره تاثیر این کیست‌ها بر روی قدرت باروری توضیح خواهیم داد.

کیست اندومتریوما چیست؟

کیست اندومتریومای تخمدان یک کیست است که با همان مایعی که در پوشش داخلی رحم (اندومتر) قرار دارد، پر شده است. گاهی به این کیست‌ها کیست شکلاتی هم گفته می‌شود؛ زیرا مایعی که درون آن قرار دارد، مشابه عصاره شکلات است. به هرحال این کیست‌ها به جای رحم، درون تخمدان‌ها قرار دارند و علامتی از ابتلا به اندومتریوز هستند؛ در بیماری اندومتریوز بافتی مشابه اندومتر، در جاهایی خارج از رحم شکل می‌گیرد.

فرق کیست اندومتریوما با اندومتریوز چیست؟

در مبتلایان به اندومتریوز بافتی مشابه اندومتر در جایی خارج از رحم تشکیل می‌شود. این درحالی است که اندومتریوما کیست‌هایی هستند که در داخل تخمدان تشکیل می‌شوند و از خون قاعدگی پر شده‌اند. اندومتریوما در زمینه‌ی بیماری اندومتریوز ایجاد می‌شود. یعنی کسانی دچار اندومتریوما می‌شوند که از قبل به اندومتریوز مبتلا باشند.

به گفته وبسایت Cleveland Clinic:

اندومتریومای تخمدان یا کیست‌های شکلاتی، کیست‌هایی هستند که از خون قاعدگی پر شده‌اند. این کیست‌ها علامتی از اندومتریوز هستند. در این بیماری بافتی مشابه بافت اندومتر (دیواره داخلی رحم) در خارج از رحم شکل می‌گیرد. این کیست‌ها می‌توانند باعث علائم ناخوشایندی شوند که پزشک می‌تواند در درمان آن‌ها به شما کمک کند. در مواردی برداشتن آن‌ها بهترین راه‌حل است.

چه کسانی در معرض ابتلا به کیست اندومتریوما هستند؟

هرکسی که پریود می‌شود، ممکن است به اندومتریوز دچار شود و تنها مبتلایان به اندومتریوز ممکن است کیست اندومتریوما را تجربه کنند. درصورتی‌که بین ۲۵ تا ۴۰ سال باشید، بیشتر احتمال دارد که به اندومتریوز و کیست اندومتریوما دچار شوید.

کیست شکلاتی چقدر شایع است؟

حدود ۱۰ درصد از کسانی که قاعده می‌شوند، دچار اندومتریوز می‌شوند و تخمین زده می‌شود که حدود ۱۷ الی ۴۴ درصد از کسانی که اندومتریوز دارند، مبتلا به کیست اندومتریوما هستند. (منبع: Cleveland Clinic)

از جمله عواملی که باعث افزایش احتمال ابتلا به اندومتریوز و کیست اندومتریوما می‌شوند، می‌توان به ژنتیک، بیماری‌های خودایمنی و آسیب رحم اشاره کرد.

علت اندومتریوما

پزشک‌ها هنوز علت دقیقی برای ایجاد اندومتریوما پیدا نکرده‌اند. رایج‌ترین نظریه این است که مقداری از بافت مشابه اندومتر که در حین قاعدگی دفع می‌شود، به عقب برمی‌گردد (قاعدگی رتروگرد) و به جای خروج از بدن از راه واژن به درون لوله فالوپ و تخمدان‌ها می‌رود.

در هر دوره قاعدگی، وقتی بدن هورمون‌هایی ترشح می‌کند که منجر به ریزش دیواره رحم می‌شوند، بافت‌های نابه‌جای خارج رحمی (که مشابه اندومتر هستند) هم خونریزی می‌کنند و ملتهب می‌شوند. با گذشت زمان بافت‌های ملتهب و خون اطراف آن‌ها ممکن است به کیست‌های اندومتریوما تبدیل شوند.

از جمله عوامل دیگری که احتمال ابتلا به اندومتریوز و درنتیجه کیست شکلاتی را افزایش می‌دهند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ژنتیک: افرادی با سابقه خانوادگی ابتلا به اندومتریوز بیشتر احتمال دارد که به آن دچار شوند.
• جریان خون قاعدگی معکوس: این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که جریان خون قاعدگی مسیر اشتباهی را طی می‌کند و به جای خروج از واژن به درون لوله‌های فالوپ (لوله‌هایی که رحم و تخمدان را به هم مرتبط می‌کند) برمی‌گردد.
• بیماری‌های دستگاه ایمنی: برخی بیماری‌های دستگاه ایمنی، به‌ویژه بیماری‌های خودایمنی ممکن است باعث اندومتریوز شوند.
• جراحت: آسیب به رحم یا ساختارهای مجاور آن با افزایش خطر ابتلا به اندومتریوز مرتبط است. برای مثال این آسیب ممکن است حین زایمان سزارین رخ بدهد.

علائم کیست شکلاتی یا اندومتریوما

درد یا حساسیت در ناحیه لگن شایع‌ترین علامت اندومتریوما است. علاوه بر این ممکن است هر یک از علائم زیر را هم تجربه کنید:

• قاعدگی‌های دردناک
• درد حین نزدیکی (دیس‌پارونی)
• درد حین ادرار یا دفع مدفوع
• احساس نیاز بیشتر به دفع ادرار
• درد کمر
• تهوع
• استفراغ
• نفخ

کیست اندومتریوما ممکن است با علائم شدیدتری همراه باشد؛ دراین‌صورت هرچه سریع‌تر به اورژانس مراجعه کنید:

• تهوع شدید و استفراغ (ممکن است نشانه چرخش تخمدان باشد)
• تب (ممکن است نشانه عفونت باشد)
• خونریزی شدید از واژن
• غش و سرگیجه

عوارض کیست اندومتروما

دو عارضه اصلی کیست اندومتریوما مشابه اندومتریوز و شامل موارد زیر است:

• درد مزمن لگن
• نازایی

علاوه‌براین، درصورتی‌که اندازه کیست ۶ سانتیمتر یا بیشتر باشد، خطر چرخش یا تورشن تخمدان وجود دارد؛ تورشن تخمدان یک وضعیت اورژانسی است که می‌تواند منجر به ازدست‌رفتن تخمدان شود.

پارگی کیست اندومتریوما

کیست اندومتریوما ممکن است بترکد و باعث مشکلات جدی مثل خونریزی داخلی شود. البته پارگی کیست همیشه خطرناک نیست و گاهی به‌راحتی رفع می‌شود. در صورت پارگی کیست، ممکن است این علائم را تجربه کنید:

• درد شدید و ناگهانی در پشت یا پایین شکم
• لکه‌بینی و خونریزی
• نفخ

آیا کیست اندومتریوما بر باروری اثر منفی دارد؟

کیست‌های اندومتریوما می‌توانند به بافت سالم تخمدان هجوم آورند و به آن آسیب بزنند. این اتفاق می‌تواند یک تهدید جدی برای باروری باشد. علاوه بر این درمان این کیست‌ها ممکن است دشوار باشد و جراحی‌های لگن که برای کنترل و حذف آن‌ها انجام می‌شود، ممکن است باعث جراحت تخمدان و کاهش قدرت باروری شود.

افراد مبتلا به کیست شکلاتی در مقایسه با سایر افراد این مشکلات را هم دارند:

• تخمک‌های کمتر
• تخمک‌هایی که کمتر احتمال دارد بالغ شوند
• سطح بالاتر FSH (هورمون تحریک‌کننده فولیکول) که می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات تخمدان باشد

بااین‌حال علی‌رغم آسیب‌هایی که کیست‌های شکلاتی به تخمدان‌ها می‌زنند، بسیاری از زنان مبتلا به طور طبیعی باردار می‌شوند.

اگر مبتلا به اندومتریوما هستید و مشکل باروری دارید، IVF یا لقاح آزمایشگاهی یکی از درمان‌های دردسترس است.

آیا کیست اندومتریوما باعث سرطان می شود؟

درصورت ابتلا به اندومتریوما خطر ابتلای شما به برخی انواع سرطان تخمدان افزایش می‌یابد؛ علاوه بر این احتمال کمی وجود دارد که کیست‌های اندومتریوما بدخیم شوند؛ بااین‌حال خطر همه این موارد بسیار پایین است.

آیا کیست اندومتریوما خطرناک است؟

کیست اندومتریوما درمجموع یک بیماری خوش‌خیم اما مزمن است و می‌تواند پیشرفت کند. در صورت ابتلا به اندومتریوما، به‌ویژه در موارد شدید بیماری بیشتر احتمال دارد که دچار عوارض درازمدت بیماری شوید.

کیست شکلاتی در صورت پارگی، می‌تواند باعث درد شدید و یکطرفه شکم در سمتی که کیست قرار دارد بشود. پارگی کیست یک وضعیت اورژانسی است و در صورت بروز علائم مربوطه لازم است سریعاً به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید.

مراحل تشخیص کیست شکلاتی

 بروز علائم کیست شکلاتی از قبیل درد حین پریود یا نزدیکی یا عوارضی مثل نازایی ممکن است شما را ناگزیر به کمک گرفتن از پزشک کند. در ادامه پزشک با انجام موارد زیر تشخیص کیست شکلاتی را تایید می‌کند:

۱. گرفتن شرح حال

در قدم اول پزشک شرح‌حال دقیقی از مشکل شما و علائم همراه آن می‌پرسد. همچنین ممکن است سوال‌هایی درباره بیماری‌هایی که در خانواده شایع است، داروهای مصرفی و بیماری‌های زمینه‌ای از شما بپرسد.

۲. معاینه لگن

در ادامه پزشک معاینه شکم و لگن را انجام می‌دهد. در طول معاینه پزشک ممکن است از اسپکولوم استفاده کند یا با دست بر روی شکم فشار بدهد. ممکن است کیست حین انجام معاینه قابل لمس باشد.

۳. درخواست آزمایش

ازآن‌جایی‌که علائم اندومتریوما ممکن است با علائم بیماری‌های دیگری از جمله حاملگی خارج رحمی‌، عفونت ادراری و عفونت‌های مقاربتی هم‌پوشانی داشته باشد، پزشک ممکن است برای رد این موارد آزمایش خون و ادرار هم درخواست کند. همچنین مبتلایان به کیست اندومتریوما بیشتر درمعرض ابتلا به کم‌خونی هستند.

۴. درخواست تصویربرداری

درصورتی‌که هر یک از شرایط زیر را داشتید، پزشک ممکن است برای‌تان سونوگرافی هم درخواست کند:

• لمس کیست حین انجام معاینه فیزیکی
• شک به اندومتریوز براساس علائم
• نازایی بدون علت مشخص

اگرچه سونوگرافی می‌تواند کیست را تشخیص بدهد، اما در تعیین نوع آن محدودیت‌هایی دارد. از این رو پزشک ممکن است MRI درخواست کند. این شیوه تصویربرداری جزئیات بیشتری درباره کیست دراختیار پزشک قرار می‌دهد.

۵. لاپاراسکوپی و نمونه‌برداری

برای اینکه تشخیص کیست شکلاتی تایید شود، لازم است نمونه‌برداری از مایع و محتویات کیست انجام شود. پزشک این کار را ممکن است با کمک نمونه‌برداری سوزنی انجام دهد. بدین منظور پزشک از سونوگرافی برای وارد کردن سوزن از راه واژن به درون تخمدان استفاده می‌کند و سپس نمونه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

یک راه دیگر نمونه‌برداری با انجام جراحی لاپاراسکوپی است. در این روش پزشک با استفاده از برش‌های کوچکی در ناحیه شکم، دوربین کوچکی را وارد شکم می‌کند. با انجام لاپاروسکوپی علاوه بر این که پزشک می‌تواند با دید مستقیم وضعیت تخمدان‌ها را بررسی کند، می‌تواند نمونه بافتی برداشته و هم‌زمان درصورت لزوم کیست‌ها را خارج کند؛ یعنی تشخیص و درمان هم‌زمان باهم انجام می‌شود.

درمان کیست اندومتریوما

براساس علائم، سن و  اینکه قصد بارداری دارید یا خیر، پزشک ممکن است هر یک از درمان‌های زیر را توصیه کند:

۱. تحت نظر گرفتن

درصورتی‌که اندازه کیست‌ها کوچک بوده و علامتی نداشته باشند، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد فقط آن‌ها را تحت‌نظر بگیرد و اقدام درمانی خاصی انجام ندهد.

۲. درمان دارویی

ازآن‌جایی‌که هیچ درمان قطعی برای اندومتریوز وجود ندارد، هیچ راه قطعی برای جلوگیری از تشکیل کیست اندومتریوما دردسترس نیست؛ اما پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند که از رشد کیست‌های شکلاتی یا عود مجدد آن‌ها پس از درمان پیشگیری کند. این داروها همچنین در کنترل درد هم مفید هستند. پزشک ممکن است موارد زیر را تجویز کند:

• پروژستین
• حلقه واژینال
• قرص‌های ضدبارداری
• پچ ضدبارداری
• هورمون مترشحه گنادوتروپین (GnRH)

۳. جراحی

درصورتی‌که کیست دردناک، درحال‌رشد یا بزرگ‌تر از ۴ سانتیمتر باشد، پزشک ممکن است توصیه به لاپاراسکوپی کند. علاوه‌براین هرچه اندازه کیست بزرگ‌تر باشد، بیشتر احتمال دارد که سرطانی شود. خارج کردن کیست نه‌تنها به بهبود علائم کمک می‌کند، بلکه احتمال آسیب آن‌ها به بافت‌ سالم تخمدان و پارگی کیست را هم کم می‌کند.

همچنین درصورتی‌که مشکل نازایی دارید، احتمال باروری را هم افزایش می‌دهد. درصورتی‌که علائم بهبود نیافت و برنامه‌ای برای بارداری نداشتید، پزشک ممکن است توصیه به خروج کامل رحم (هیسترکتومی) و/یا خروج کامل تخمدان‌ها (اووفرکتومی) کند.

۴. درمان خانگی

استفاده از مسکن‌های بدون نسخه (OTC) مثل ایبوبروفن و نیز کمپرس گرم مثل حوله داغ یا کیسه آب گرم می‌تواند به بهبود درد کمک کند.

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

در صورت مشاهده‌ علائم کیست، باید با پزشک صحبت کنید. شما و پزشک‌تان باید هرگونه اندومتریومای مشکوکی را بررسی کنید. درصورتی‌که کیست‌ها درحال‌رشد یا بزرگ‌تر از ۴ سانتیمتر باشند، بیشتر احتمال دارد که سرطانی شوند. علاوه‌براین، درصورتی‌که درد داشتید، خوب است که پزشک خود را در جریان قرار دهید. پزشک با شما درباره گزینه‌های درمانی پیش رو گفت‌وگو خواهد کرد.

چه زمانی به اورژانس مراجعه کنم؟

درصورتی‌که کیست اندومتریوما پاره شود، لازم است سریعاً به اورژانس مراجعه کنید. از این رو لازم است که مراقب بروز هر یک از علائم زیر باشید:

• تب داشته باشید
• استفراغ شروع شود
• احساس ضعف یا سرگیجه، مثل این که در شرف غش کردن هستید
• درد شدید در ناحیه شکم که بدون هیچ علائم هشداری آغاز شده است

کلام آخر دکترساینا

ابتلا به کیست اندومتریوما یا کیست‌های شکلاتی می‌تواند باعث بروز علائمی شود که حتی انجام فعالیت‌های روزمره را هم برای شما دشوار کند. اگر در سنین باروری هستید، دانستن این که این علائم پس از یائسگی عموماً بهبود می‌یابند کمک‌کننده نیست. در صورت ابتلا به کیست اندومتریوما با پزشک خود برای انتخاب بهترین روش درمانی مشورت کنید. پزشک براساس علائم و سبک زندگی شما، بهترین‌ راهی را که به کنترل علائم‌تان کمک می‌کند، به شما پیشنهاد خواهد کرد.

سوالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.