کیست رحم، عوارض و راه‌های درمان آن

کیست رحم از جمله بیماری‌های شایعی است که می‌تواند رحم خانم‌ها را درگیر کند و باعث ایجاد علائم ناخوشایندی شود. تابه‌حال دلایل مختلفی مثل ژنتیک، مصرف برخی داروها، عدم تعادل هورمونی و آسیب‌های جسمی برای به وجود آمدن این کیست‌ها شناخته شده است. خوشبختانه این کیست‌ها معمولاً خوش‌خیم‌اند و خطر سرطان را برای بیمار به همراه ندارند. با ما همراه باشید تا درباره این بیماری، علائم و راه‌های درمان آن بیشتر بدانید.

کیست رحم چیست؟

معمولاً‌ به تومورهای ریزی که درون آن‌ها مایع وجود دارد کیست گفته می‌شود. کیست‌های رحمی در نقاط مختلف رحم از جمله دهانه رحم، دیواره داخلی رحم یا تخمدان‌ها به وجود می‌آیند. متداول‌ترین نوع کیست رحم در زنان، کیست نابوتین است که در دهانه رحم ایجاد می‌شود.

انواع کیست رحم

کیست‌هایی که در رحم به وجود می‌آیند انواع مختلفی دارند. دسته‌بندی این کیست‌ها بر اساس نوع بافت تشکیل‌دهنده، محل قرارگیری یا علت به وجود آمدن آن‌ها است. در ادامه با انواع کیست رحم بیش آشنا می‌شوید.

کیست نابوتین

کیست نابوتین (Nabothian) از جمله شایع‌ترین انواع کیست رحم زنان است. این نوع کیست رحم که حاوی مایعی شفاف و به رنگ زرد یا کهربایی است، خوش‌خیم بوده و روی دهانه رحم ایجاد می‌شود. علت نامگذاری این کیست‌ها به غده‌های نابوتین در دهانه رحم برمی‌گردد که مسئول ترشح مایع رحمی هستند.

گاهی ممکن است به دلایلی، سلول‌های پوستی روی غده‌های نابوتین را در دهانه رحم بپوشانند. در این شرایط، غده‌ها دچار انسداد شده و نمی‌توانند مایع ترشح کنند. جمع‌شدن مایع درون غده‌هایی که حالا مسدود شده‌اند، باعث ایجاد برآمدگی‌هایی می‌شود که به آن‌ها کیست رحم نابوتین گفته می‌شود.

بعد از یائسگی و زایمان، احتمال ایجاد این نوع کیست وجود دارد. خوشبختانه کیست‌های نابوتین معمولاً عادی و خوش‌خیم هستند و تا زمانی که خیلی بزرگ نشده باشند، فرد را دچار علائم خاصی نمی‌کنند.

کیست آدنومیوز

«اندومتریوم» (Endometrium) نام علمی بافت پوشاننده یا آستری داخل رحم است؛ همان بافتی که در دوران قاعدگی تخریب و دوباره ساخته می‌شود. بعضی وقت‌ها ممکن است بافت اندومتر در جاهای دیگری غیر سطح داخلی رحم شروع به رشد کند و مشکلاتی به وجود آورد.

اگر این بافت به سمت داخل عضلات رحم رشد کند، به آن «آدنومیوز» (Adenomyosis) گفته می‌شود. این بافت داخل عضلات رحم هم می‌تواند در دوران قاعدگی تخریب و دوباره ساخته شود. گاهی این تخریب بافت باعث تشکیل کیست‌هایی درون عضلات رحم می‌شود. به این حالت آدنومیوز کیستی می‌گویند.

کیست آدنومیوز ممکن است با علائمی همراه باشد:

• بزرگ شدن رحم
• پریود دردناک
• خون‌ریزی شدید قاعدگی

کیست اندومتریوز یا کیست شکلاتی

گفتیم گاهی اندومتر یا بافت پوشاننده سطح داخلی رحم، در جاهای دیگری از دستگاه تناسلی رشد می‌کند و مشکلاتی به وجود می‌آورد. گاهی این بافت به سمت لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها رشد می‌کند. در این حالت به آن اندومتریوز گفته می‌شود. گاهی این بافت اندومتریوز در تخمدان‌ها باعث ایجاد کیست‌هایی می‌شود که به اندومتریوما یا کیست شکلاتی مشهورند. این کیست‌ها معمولاً کوچک (کمتر از ۵ سانتی‌متر) هستند؛ اما گاهی ممکن است تا ۲۰ سانتی‌متر هم بزرگ شوند.

بچه خوره

بچه خوره یا حاملگی مولار یک نوع بارداری غیرطبیعی است که در نهایت منجر به سقط می‌شود. در این حالت، لقاح اتفاق می‌افتد و سلول تخم و حتی کیسه‌ی بارداری تشکیل می‌شوند؛‌ اما سلول تخم و سلول‌های جفتی به طور غیرعادی رشد می‌کنند و یک توده‌ی سلولی درون کیسه‌ی بارداری تشکیل می‌دهند که شبیه کیست است. این توده‌ی سلولی تبدیل به جنین طبیعی نمی‌شود.

فیبروم یا میوم رحم

فیبروم‌ ساختار کاملاً متفاوتی با کیست‌ها دارد. فیبروم‌ها توده‌های غیرسرطانی از بافت عضلانی و بافت همبند رحم هستند که داخل یا روی رحم تشکیل می‌شوند. فیبروم‌ها شیوع بالایی دارند و در دوره‌ای از طول زندگی در رحم اغلب افراد شکل می‌گیرند. اغلب علامت خاصی ندارند و مشکلی ایجاد نمی‌کنند؛‌ اما گاهی می‌توانند مشکل‌ساز باشند.

کیست‌هایی که در اثر دارو به وجود می‌آیند

مصرف برخی داروها می‌توانند ریسک ابتلا به کیست را افزایش دهد. افرادی که به دلیل اختلالات هورمونی یا مشکلات ناباروری، داروهایی مثل «کلومید» (Clomid یا Clomiphene) را مصرف می‌کنند ممکن است دچار کیست شوند.

همچنین طبق نتایج یک پژوهش علمی، استفاده از داروی «تاموکسیفن» (Tamoxifen) برای درمان سرطان پستان، می‌تواند باعث بروز کیست رحم در ۱۵ درصد خانم‌ها شود[i].

ضایعات عروق رحمی

ناهنجاری‌های مختلفی ممکن است در رگ‌های رحم اتفاق بیفتند و باعث علائم و مشکلات مختلف شوند. البته ضایعات عروقی رحم بسیار نادرند و درصورتی‌که ایجاد شوند، با سونوگرافی قابل تشخیص‌اند.

اغلب کیست‌های رحم بدون علامت هستند و مشکل خاصی ایجاد نمی‌کنند.

علت کیست رحم چیست؟

علت بروز برخی کیست‌های رحمی هنوز مشخص نیست. برای مثال پزشکان هنوز دلیل قطعی برای به وجود آمدن کیست آدنومیوز پیدا نکرده‌اند. با این حال با توجه به داده‌هایی که تابه‌حال از بیماران به دست آمده، می‌توان عوامل هورمونی، ژنتیکی، ماتریکس خارج سلولی رحم و آسیب‌های جسمی را از جمله مهم‌ترین دلایل بروز کیست دانست.

هورمون‌ها

برای اینکه بدن بتواند به فعالیت درست خود ادامه بدهد، تعادل هورمون‌های استروژن و پروژسترون ضروری است. اما گاهی این تعادل به دلایلی مثل مصرف قرص‌های هورمونی به هم می‌خورد و کیست ایجاد می‌شود.

همچنین مطالعات نشان داده که هورمون‌هایی مثل استروژن، پروژسترون، پرولاکتین و هورمون FSH می‌توانند در بروز کیست ادنومیوز نقش داشته باشند.

تغییرات ژنتیکی

سابقه ابتلای خانوادگی به کیست و ژنتیک می‌تواند شانس ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. پژوهش‌ها نشان داده که ژن یا ژن‌هایی احتمالاً مسئول بروز کیست رحم اندومتریوز در برخی افراد هستند[i].

ECM یا ماتریکس خارج سلولی رحم

تغییرات در ماتریکس خارج سلولی رحم در ایجاد مشکلاتی مانند فیبروم نقش دارد؛ اما همان‌طورکه گفتیم فیبروم با کیست متفاوت است.

آسیب‌های فیزیکی

کیست دهانه رحم یا نابوتین که در بخش قبل به آن اشاره کردیم، ممکن است در اثر آسیب‌های جسمی ایجاد شود. در برخی خانم‌ها پس از زایمان سلول‌های اضافی پوست روی غدد نابوتین را می‌پوشانند و باعث ایجاد کیست رحم می‌شوند. همچنین اگر به اطراف دهانه رحم آسیبی وارد شود، در حین بهبود زخم ممکن است بافت زائد بالای غده‌ها تشکیل شود و غده‌ها را دچار انسداد کند.

علائم کیست رحم چیست؟

علائم کیست رحم ممکن است طیفی از بسیار خفیف تا شدید را در بر بگیرند. جالب است بدانید که گاهی هم این کیست‌ها هیچ علامتی از خود به جا نمی‌گذارند. برای مثال کیست نابوتین معمولاً درد، احساس فشار و سایر علائم ناراحت‌کننده را به همراه ندارد و پزشک هنگام معاینه بیمار برای تشخیص سایر بیماری‌ها، متوجه وجود این نوع کیست می‌شود.

از جمله علائمی که می‌تواند در اثر کیست ایجاد شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خون‌ریزی سنگین و طولانی در دوره پریود
• درد و انقباض شدید یا تیر کشیدن لگن در طول دوره پریود
• درد مزمن لگنی در روزهای غیر از پریود
• درد در حین رابطه جنسی
• بزرگ شدن رحم و احساس فشار زیاد در قسمت پایین شکم
• تکرر ادرار
• پریود نامنظم

خطرات کیست رحم

اغلب انواع کیست رحم خطرناک نیستند. مثلاً کیست نابوتین یکی از انواع خوش‌خیم کیست رحم است و در اغلب مواقع خودبه‌خود از بین می‌رود. آنچه که باید به آن بیشتر توجه کرد، علائم ناشی از کیست و تغییراتی است که این کیست‌ها در زندگی روزمره فرد ایجاد می‌کنند و باعث اختلال در فعالیت‌های او می‌شوند.

برای مثال افراد مبتلا به آدنومیوز ممکن است دچار خون‌ریزی شدید و مداوم در دوران پریود خود شوند. این مشکل می‌تواند سبب کم‌خونی مزمن، احساس خستگی دائمی و در نهایت بروز بیماری‌های دیگر شود. همچنین درد و خون‌ریزی شدید می‌تواند زندگی روزمره فرد را مختل کرده و او را از انجام کارهای موردعلاقه‌اش دور کند.

کیست اندومتریوز می‌تواند از سایر انواع کیست‌ها خطرناک‌تر باشد. از جمله عوارض این کیست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نازایی
• سرطان تخمدان (بسیار نادر است)
• انسداد مجرای ادرار یا روده
• درد لگنی مزمن و غیرقابل‌تحمل
• ترکیدن کیست

آیا ترکیدن کیست رحم اتفاق می‌افتد؟

ترکیدن کیست یکی از خطرات جدی است که افراد مبتلا به اندومتریوز را بیشتر از سایرین تهدید می‌کند. علائم ترکیدن کیست شامل موارد زیر است:

• درد همراه با تب و استفراغ
• شروع درد ناگهانی و شدید در شکم
• احساس ضعف، سرگیجه و خستگی
• نفس‌نفس زدن
• خون‌ریزی

درد شدید و ناگهانی یک‌طرفه در شکم و لگن می‌تواند علامت ترکیدن کیست باشد. سریعاً با یک متخصص زنان تماس بگیرید.

کیست رحم چگونه تشخیص داده می شود؟

برای تشخیص کیست‌های رحمی، پزشک ابتدا از بیمار شرح‌حال می‌گیرد. درصورتی‌که علائم بیمار مشکوک باشد یا بیمار دچار نازایی با علت نامشخص باشد، از روش‌هایی مثل سونوگرافی یا نمونه‌برداری برای تکمیل فرایند تشخیص استفاده می‌شود.

تشخیص کیست رحم با معاینه لگنی

بعضی از کیست‌ها مثل کیست دهانه رحم (نابوتین) در طول معاینه لگنی توسط پزشک قابل تشخیص هستند.

تشخیص کیست رحم با سونوگرافی

سونوگرافی یک روش مناسب برای تشخیص کیست است. البته گاهی تشخیص دقیق نوع کیست در این روش ممکن نیست.

تشخیص کیست رحم با نمونه‌برداری

در این روش پزشک در حین سونوگرافی محل دقیق کیست رحم را مشاهده می‌کند. بعد از یک سوزن باریک برای برداشتن بخشی از بافت و مایع درون کیست کمک می‌گیرد. نمونه بافت و مایع جمع‌آوری‌شده به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا از نظر وجود سلول‌های اندومتریال بررسی شود.

درمان کیست رحم

درمان‌های مختلفی برای کیست رحم وجود دارد که برخی تهاجمی (مثل جراحی) و برخی غیرتهاجمی (مثل استفاده از امواج فراصوت) هستند. در ادامه به این درمان‌ها اشاره می‌کنیم.

عمل کیست رحم

پزشک متخصص ممکن است به خانم‌هایی که علائمی مثل درد شدید، بزرگ شدن کیست، کیست سرطانی و نازایی را دارند، پیشنهاد جراحی بدهد. در عمل جراحی کیست رحم، برش‌های کوچکی روی شکم زده شده و «لاپاروسکوپ» (لوله باریک و درازی که دارای دوربین و چراغ مخصوص است) وارد بدن می‌شود.

باوجوداینکه این جراحی می‌تواند علائم ناخوشایند کیست را از بین ببرد، اما بیمار باید با آگاهی کامل از عوارض، این راه درمان کیست رحم را انتخاب کند. خانم‌هایی که قصد بارداری دارند باید مزایا و معایب این عمل جراحی را در دو کفه ترازو قرار داده و مقایسه کنند.

جراحی کیست اندومتریوز می‌تواند روی تخمدان‌ها اثر منفی بگذارد و شانس باروری را (چه طبیعی و چه با IVF) کاهش دهد. از طرف دیگر، انجام IVF بدون درمان کیست می‌تواند خطر عفونت لگن را به همراه داشته باشد.

آمبولیزاسیون شریان رحمی

آمبولیزاسیون شریان رحمی یا بستن رگ‌ها روشی برای مسدود کردن جریان خون به سمت فیبروم رحم است. در این روش ذرات بسیار ریزی (مثل شن) وارد رگ‌هایی می‌شود که فیبروم‌ها از آن‌ها تغذیه می‌کنند. این ذرات به دیواره رگ چسبیده و لخته ایجاد می‌کنند. این لخته جریان خون را قطع کرده و باعث از بین رفتن فیبروم می‌شود.

هورمون درمانی

برای درمان برخی کیست‌ها، می‌توان در مقادیر هورمون‌های پروژسترون و استروژن بدن تغییراتی ایجاد کرد. مصرف داروهای هورمونی از جمله قرص‌های ضدبارداری می‌تواند تعادل هورمونی را در بدن برقرار کند، سرعت رشد کیست‌ها را کاهش دهد و به کاهش درد بیمار کمک کند.

امواج فراصوت با انرژی بالا

درمان کیست رحم با امواج فراصوت یک روش غیرتهاجمی موثر و ایمن است. مطالعات نشان داده که این روش در عین اینکه بهبود قابل‌توجهی را در وضعیت بیمار ایجاد می‌کند، عوارض خاصی برای او به همراه دارد[i].

درمان خانگی کیست رحم

تا وقتی کیست خیلی بزرگ نشده و سرعت رشد آن کم است، ممکن است پزشک در کنار درمان دارویی، معاینات و چکاپ منظم را برای بررسی کیست تجویز کند. در این بین درمان‌های خانگی مختلفی می‌توانند به کمک بیمار بیایند و تحمل علائم بیماری را ساده‌تر کنند. برخی از درمان‌های خانگی کیست رحم عبارت‌اند از:

• داروهای مسکن بدون نیاز به نسخه
• ماساژ برای کاهش انقباض و درد
• ورزش منظم
• کمپرس گرم برای افزایش جریان خون و کاهش درد و التهاب
• کاهش وزن (کمک به بدن در ایجاد تعادل هورمونی)
• درمان گیاهی کیست دهانه رحم با نوشیدن دمنوش بابونه (کاهش انقباض و درد)
• نوشیدن دمنوش زنجبیل برای کاهش التهاب بدن

راهکارهای خانگی ذکر شده فقط برای بهبود علائم ناشی از کیست‌ها هستند. درمان کیست رحم با داروهای گیاهی امکان‌پذیر نیست و باید توسط پزشک متخصص انجام شود.

تفاوت کیست رحم با کیست تخمدان

داخل هر تخمدان تعداد زیادی فولیکول وجود دارند. فولیکول‌ها محفظه‌هایی هستند که درون هر کدام از آن‌ها یک تخمک قرار دارد. در هر سیکل ماهانه یکی از فولیکول‌ها فعال شده، تخمک درون آن بالغ می‌شود، فولیکول می‌ترکد، تخمک بالغ آزاد می شود و از طریق لوله‌ی فالوپ به سمت رحم می‌رود. کیست تخمدان وقتی ایجاد می‌شود که فولیکول نمی‌ترکد و به رشد خود ادامه می‌دهد تا تبدیل به کیست شود.

همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، کیست رحم در نقاط مختلف رحم مثل دیواره عضلانی رحم، روی تخمدان‌ها یا در دهانه رحم ایجاد می‌شود. کیست رحم به‌علت رشد غیرطبیعی بافت پوست یا بافت پوششی داخل رحم در نقاط غیرعادی رحم مثل تخمدان‌ها به وجود آمده و ربطی به چرخه تخمک‌گذاری ندارد.

تفاوت کیست رحم با فیبروم رحم 

خیلی اوقات کیست و فیبروم رحم و علائم مربوط به آن‌ها با هم اشتباه گرفته می‌شوند؛ فیبروم‌ها بافت سفت و عضلانی و کیست‌ها حاوی مایع هستند که می‌توان گفت تفاوت تراکم بافت، مهم‌ترین تفاوت این دو است.

علاوه بر تراکم بافت، تفاوت‌های دیگری هم بین این دو وجود دارد؛ کیست‌ها معمولاً در تخمدان‌ها یا دهانه رحم دیده می‌شوند. این در حالی است که فیبروم داخل رحم یا روی دیواره دهانه رحم قرار می‌گیرد. فیبروم‌ها معمولاً خوش‌خیم هستند. کیست‌ها هم با اینکه در اکثر مواقع خوش‌خیم هستند، اما می‌توانند در اثر سرطان ایجاد شوند.

برای درمان کیست رحم به کدام پزشک باید مراجعه کرد؟

درمان کیست رحم زنان توسط پزشک متخصص زنان و زایمان انجام می‌شود. در صورتی که علائم کیست رحم را در خود مشاهده می‌کنید، باید برای تشخیص و درمان آن به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید.

کلام آخر دکترساینا

کیست رحم معمولاً بیماری خطرناکی تلقی نمی‌شود. این کیست‌ها به دلایلی مثل رشد غیرعادی بافت پوششی رحم در نقاط دیگر، تغییرات ژنتیکی، آسیب دیدن پوست اطراف دهانه رحم و… به وجود می‌آیند. کیست‌های رحمی گاهی بدون اینکه نشانه‌ای از خود به جا بگذارند، خودبه‌خود از بین می‌روند. خیلی از افراد به اشتباه به دنبال درمان کیست رحم با طب سنتی هستند. لازم به یادآوری است که داروی گیاهی برای کیست رحم وجود ندارد و درصورتی‌که علائم کیست را مشاهده می‌کنید باید برای پیگیری و درمان بیماری به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید.

سوالات متداول

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری