تله مدیسین یکی از مفاهیم مهم در حوزه سلامت دیجیتال است. در حقیقت تله مدیسین نه تنها یک شاخص مهم در مسیر کمک به سلامت جامعه است بلکه نشانه‌ای از توسعه یافتگی کشورهاست. توسعه در صنعت پزشکی، ارتباطات بین فردی، فناوری ارتباطات و البته علم پزشکی دست به دستم هم می‌دهند که جریان تله مدیسین از روند سلامت دیجیتال به کمک جامعه بیاید.
کارشناسان بر این باورند که ایران جایگاه مناسبی در این حوزه ندارد و به سختی و آن هم فارغ از حمایت‌های دولتی آنچه از جریان بزرگ سلامت دیجیتال در ایران تجربه می‌شود، صرفا بخشی از مفهوم تله هلث است.
این در حالی است که بررسی شرایط وزارت بهداشت در مواجهه با استارتاپ‌های این حوزه و پرونده سلامت الکترونیکی و از سویی دیگر امکاناتی که استارتاپ‌ها امکان ارائه آن را به لحاظ قانونی و تکنیکی دارند بیانگر فاصله‌ای به اندازه خاورمیانه تا آمریکا است.
فهرست آنچه می‌خوانید:
ارتباط نزدیک تله مدیسین با زیرساخت‌های نظام سلامت
مدیرعامل دکتر ساینا با بیان اینکه توسعه و اجرای تله مدیسین بر اساس تعاریف جهانی آن، ارتباطی نزدیک و جدانشدنی با زیرساخت‌های نظام سلامت کشورها دارد، این موضوع را در ارتباطی تنگاتنگ با توسعه یافتگی عمومی کشورها توصیف کرد.
«مهدی خدادادی» با توضیح درباره تفاوت روند تله مدیسین در ایران و کشورهای توسعه یافته، ادعا کرد آنها پلتفرم تله‌هلث را در ایران معرفی کردند و در ادامه به معانی متفاوت این دو عبارت پرداخت. او در پاسخ به دیجیاتو که از نظر او تله مدیسین با تله هلث چه تفاوتی دارد به دیجیاتو گفت: «تله مدیسین روی زیر ساخت نظام سلامت ساخته می شود و هرچه نظام سلامت از بلوغ بالاتری برخوردار باشد، به طور یقین توسعه تله مدیسین نیز بیشتر و جدی‌تر خواهد بود. توسعه نظام سلامت در کشورهای مختلف وضعیت گوناگونی دارد. حتی این موضوع با جریان عمومی توسعه یافتگی کشورها هم خیلی همسو نیست.»
او با بیان مثالی درباره توسعه نظام سلامت در کشورهای توسعه یافته جهانی گفت: «برای مثال کشوری مثل امریکا که تصور غالب پیشرفته بودن آن در همه زمینه‌هاست، به هیچ عنوان در حوزه تله مدیسن پیشرفته نیست. این موضوع حتی چندی پیش تبدیل به یکی از تبلیغات انتخاباتی هم شده بود. این در حالی است که در انگلیس و کانادا خیلی هم بالغ و هم مناسب به این موضوع دست پیدا کرده‌اند.»
خدادادی با تاکید بر اینکه بالغ ترین نظام سلامتی که در دنیا فعالیت می‌کند، نظام سلامتی است که در سه سطح است، گفت: «این روند در سطح یک با پزشک خانواده شروع می‌شود و در سطح دو پزشک متخصص و سطح سه پزشک فوق تخصص قرار دارد.»
او با توضیح چگونگی پیگیری و اجرای این موضوع در ایران در پاسخ به دیجیاتو مبنی بر اینکه در ایران چطور این موضوع پیش م‌رود گفت: «در ایران نیز با توجه به این رویکرد و توجه به پزشک خانواده، سامانه سیب طراحی شده و پزشک خانواده در مراکز بهداشت و لایه یک در حال عمل است. لایه دو مراکز تخصصی مثل بیمارستان ها هستند و در لایه سه بیمار از طرف متخصص به فوق تخصص متصل خواهد شد. این نظام سلامتی هرقدر شفاف تر باشد در حوزه تله مدیسن نیز قطعا بهتر است.»
تله مدیسین میانبری برای سرعت بخشیدن به روند درمان
او در پاسخ به این پرسش که آیا تله مدیسین می‌تواند راه مناسبی برای دسترسی به جریان بهداشت و درمان کل جامعه باشد، گفت: «به طور کلی یکی از مزیت های فناوری اطلاعات این است که کاربران در هر زمان و مکان امکان دریافت خدمت را دارند و از سویی دیگر دسترس‌پذیری نیز برای افراد جامعه به خوبی فراهم می‌شود. به هر روی اگر فردی در نقطه ای دورافتاده یا دور از مرکز با استفاده از این سرویس بخش قابل توجهی از مشکلات افراد حل می‌شوند.»
خدادادی با تاکید بر اینکه به هر روی شکی در اهمیت و کمک تله مدیسین به دسترسی گسترده‌تر بر خدمات پزشکی در جامعه نیست، گفت: «پرسش اساسی حالا در این روند چگونگی شکل گیری توسعه فرهنگی در این سطح است. در روند توسعه فرهنگی لایه دسترسی به خدمات را داریم. در راستای توسعه فرهنگی باید رسانه‌های عمومی مردم را نسبت به اهمیت موضوع آگاه کنند. به هر روی افراد تا زمانی که آگاه نشوند در محیط خارجی چه امکاناتی وجود دارد، آن را باور نخواهند کرد.»
به اعتقاد او باید شرایطی فراهم شود که براساس آن بازار پیش برود. از سویی دیگر نمی‌توان انتظار داشت که کسب‌وکارها وظیفه توسعه فرهنگی، آن هم با هزینه‌های بسیار گزافش را بپردازند. این موضوع باید از سوی نهادهای حاکمیتی پیگیری شود. استفاده از انواع بیمه‌ها از پایه تا تکمیلی یکی از همین نکات است که حاکمیت باید به آن توجه کند. همچینین قانون‌گذاری و رگولاتوری این حوزه هم باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
خدادادی در پاسخ به این پرسش که وضعیت ایران بعد از همه گیری کرونا در حوزه تله مدیسین چه تغییراتی خواهد داشت، به گزارش مکنزی اشاره کرد و گفت: «بر اساس این پژوهش این بازار از بین نخواهد رفت و مسئله در حال حاضر این است که این میزان را چطور توسعه دهیم. از همین رو به نظر می‌رسد در ایران هم نوعی رشد خطی را شاهد باشیم.»
درمان قطعی و جایگاه آن در جریان تله مدیسین
خدادادی با تاکید بر اینکه مفهوم تله مدیسین و تله هلث دو مفهوم جدا از هم هستند، در پاسخ به این پرسش که آیا تله مدیسین در نهایت منجر به تشخیص قطعی یا درمان قطعی بیماری خواهد شد یا با دست‌یابی به این هدف فاصله محسوسی وجود دارد، گفت: «در تله مدیسین با استفاده از فناوری‌های سخت‌افزاری امکان معاینه و رصد بیمار فراهم خواهد شد.»
او در ادامه گفت: «در بحث تله مدیسین در حقیقت با استفاده از ابزار شرایط بالینی مهیا می شود. بنابراین امکان تشخیص و پیگیری بیماری به خوبی پیش خواهد رفت. این در حالی است که در روند تله هلث بیمار و پزشک صرفا با ساده‌ترین ابزارهای تکنولوژی با هم در ارتباط هستند. بنابراین این دو فضا کاملا متفاوت است.»
مدیرعامل دکتر ساینا همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا این حوزه ظرفیت و ضرورت ورود به روند آکادمیک آموزش‌های پزشکی در کشور را دارد، گفت: «ما نیازمند نوعی از آموزش تعاملی برای حضور در بستر آنلاین و همچنین استفاده از ابزارهای لازم برای پیش بردن روند تله مدیسین است.»
او در ادامه توضیحات خود با اشاره به اینکه این آموزش‌ها حتی در حوزه تله هلث نیز بسیار مهم است، به فعالیت‌های این استارتاپ برای آموزش پزشکان خود اشاره کرد و گفت: «مستندهای گسترده‌ای را در اختیار پزشکان خود قرار داده‌ایم که نوع ارتباط و رفتار در فضای آنلاین با بیمار آموزش داده شود. این ارتباط در جریان مراجعه حضوری با مراجعه آنلاین تفاوت‌های قابل توجهی دارد و پزشک باید آگاهی و دانش لازم درباره آن را داشته باشد.»
فاصله جدی ایران با استانداردهای تله مدیسین
بنیان گذار و مدیرعامل دکتر نکست با بیان اینکه روند تله مدیسین ارتباطی غیرقابل گسست و جدای ناپذیر با تکنولوژی و فناوری‌های هوش مصنوعی در حوزه پزشکی دارد، جایگاه ایران با موقعیت جهانی را در این حوزه بسیار زیاد توصیف کرد اما تاکید کرد که گام‌های اولیه این حوزه برداشته شده است.
«سعید طاهری» در پاسخ به این پرسش که تفاوت تله مدیسین در ایران و کشورهای توسعه یافته مبتنی بر چیست، به دیجیاتو گفت: «تله مدیسین به معنی پزشکی از راه دور است. اما آنچه در کشور ما رخ می‌دهد، حضور پزشک، بیمار و یک ارتباط تلفنی است. این ارتباط حتی به شکل تصویری هم نیست و فاصله قابل توجهی با روند تله مدیسین دارد.»
مدیرعامل دکتر نکست با تاکید بر اینکه مهم‌تر از همه موارد ذکر شده، مجموعه‌ای از قواعد و دستورالعمل‌هایی در این پروسه وجود دارد، گفت: «برای مثال اگر بیمار مبتلا به دیابت باشد ارجاعات لازم انجام خواهد شد. علاوه بر این در کشوری مثل ایالات متحده سنسورها و فناوری‌های هوش مصنوعی هم به کمک این جریان آمده‌اند. در این روند دستگاه سنجش فشار خون و قند خون و دیگر دستگاه‌های سنجش و رصد بیمار در اختیار او قرار گرفته و با بلوتوث و یا وای فای اطلاعات به اپلیکیشن منتقل شده و پزشک همه این اطلاعات را رصد می‌کند.»
او با اشاره به اینکه یکی از نواقص ویزیت مجازی دسترسی به اطلاعات ناقص یا عدم امکان معاینه بالینی است، گفت: «استفاده از تکنولوژی برای به دست آوردن اطلاعات دقیق در این روند به پزشک معالج کمک خواهد کرد که با اعتماد بیشتری بیمار را تحت نظر قرار دهد. بنابراین اگر قرار باشد از ۱۰۰ نمره تله مدیسین، آن هم فقط در جریان ویزیت بیمار نهایتا ۱۰ مرحله را در ایران طی کرده‌ایم و تا مرحله نهایی فاصله بسیار زیادی داریم.»
کمک به دسترسی سریع به پزشک
اما همچنان این پرسش مطرح است که آیا تله مدیسین می‌تواند راه مناسبی برای دسترسی جامعه به جریان بهداشت و درمان باشد، طاهری با تاکید بر اینکه هدف غایی تله مدیسین همین موضوع است، در پاسخ به این پرسش گفت: «این دسترسی هر دو شاخص زمان دسترسی و مکان دسترسی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای مثال بیمار در یک زمان خاص به پزشک نیاز دارد و یا اینکه با پزشک متخصص خود فاصله زمانی قابل توجهی دارد. دنیای امروز با توجه به دسترسی به امکانات هوش مصنوعی و استفاده از تکنولوژی‌های مرتبط این نیاز پاسخ داده خواهد شد.»
به گفته او یکی از دلایلی که منجر به گسترش تله مدیسین در دوران پاندمی کرونا شد، جریان دسترسی بیماران به پزشک بود که با استفاده از امکانات نتله مدیسین دسترسی افزایش پیدا کرد و نیاز بیماران پاسه داده شد.
حال با توجه به نیازی که بعد از پاندمی کرونا همه کشورها احساس نیاز برای توسعه تله‌مدیسین را تجربه کردند، باید دید وضعیت ایران بعد از همه گیری کرونا در حوزه تله مدیسین چه تغییراتی داشته است؟ طاهری در پاسخ به این پرسش با اشاره به اینکه ما در ایران جهشی را در این حوزه تجربه کرده‌ایم اما آن طور که انتظار میرفت از این ظرفیت استفاده نشد گفت: «خوب است این موضوع را با توجه به شاخص‌های اساسی تله مدیسین در دنیا بررسی کنیم.»
او در ادامه توضیحات خود گفت: «بیمه‌ها در این جریان ورود نکردند و پشتیبانی لازم را ارائه ندادند. از سویی دیگر وزارت بهداشت نیز قواعد و دستورالعمل‌های لازم برای توسعه این موضوع ارائه نداد. پرونده الکترونیکی سلامت همچنان شکل نگرفته، بخش خصوصی زیرساخت‌های خود در این حوزه را ارائه نداده‌اند، ارتباط پزشک و بیمار همچنان تصویری نیست و همچنین رگولاتوری و تنظیم گری قابل توجهی را هم در این حوزه شاهد نبودیم. این در حالی است که نقش شرکت‌های تجهیزات پزشکی نیز در حوزه سنسورها و هوش مصنوعی بسیار کمرنگ دیده شد.»
سهم یک درصدی ایران در جریان تله مدیسین
مدیرعامل دکتر نکست با اشاره به اینکه اگر در دنیا ۵۰ تا ۶۰ درصد ویزیت بیماران بر بستر تله مدیسین انجام می‌شود، سهم ایران از این روند کمتر از یک درصد است، گفت: «در نهایت آنچه در این روند شگل گرفت فاصله بسیار قابل توجهی با مفهوم تله مدیسین دارد و صرفا ارتباط تلفنی بین بیمار و پزشک روی یک پلتفرم اینترنتی و بر اساس همان ارتباط تلفنی بدون دسترسی به شماره‌های تلفن اجرا شد. همچنین زنجیره بلند بعد از ارتباط بیمار و پزشک در جریان ویزیت، از نیاز به پرونده پزشکی تا ارتباط تصویری به طور کامل نادیده گرفته شده است.»
طاهری با تشریح روند ویزیت و درمان بیمار درباره امکان تحقق نهایی درمان در روند تله مدیسین گفت: « بیمار باید با پزشک ارتباط برقرار کند، پزشک بیمار را معاینه کند، یافته‌های بالینی استخراج شوند، در صورت نیاز آزمایش‌های لازم انجام شوند، تشخیص داده شود و در نهایت تجویز دارویی یا مداخله پزشکی شکل بگیرد. در این روند جایی که موضوع تجویز دارویی است ممکن است این پروسه پاسخگو باشد، اما در جایی که لازم به مداخله پزشکی و معاینه فیزیکی است این امکان کاهش پیدا می‌کند.»
او در پاسخ به این پرسش که آیا این حوزه ظرفیت و ضرورت ورود به روند آکادمیک آموزش‌های پزشکی در کشور را دارد نیز، گفت: «بله قطعا این ظرفیت را دارد ولی آنقدرها هم چیز عجیبی نیست. آنچه در کشورهایی مثل ایالات متحده هم در این حوزه اتفاق می‌افتد، برگزاری یک کورس کوتاه و اراده نقشه و مسیر راه برای رعایت حضور در ویزیت مجازی است. در شرایط فعلی این موضوه حتما باید در برنامه آموزشی قرار بگیرد و مهم‌تر از آن این که سازمان نظام پزشکی کشور هم متولی شود و پزشکانی که مدرک این دوره را می‌گذرانند صرفا با ارائه این مدرک اجازه طبابت مجازی را داشته باشند.»
باز هم جا ماندن از جریان جهانی
کاهش هزینه ها، کاهش فرصت‌های انتظار، کاهش مسافرت‌ها، بهبود مشاوره‌ها و استفاده از نقطه نظرات ثانویه، خدمات اجتماعی و…از مهم‌ترین مزایای تله مدیسین است. HIS اولین بار در سال ۱۹۶۰ مورد استفاده قرار گرفت . HIS اولیه بسیار ساده بود و بیشتر برای primary care مورد استفاده قرار می گرفت. با گذشت زمان اطلاعات دیگری نیز به آن اضافه شد. این در حالی است که از سال ۱۹۶۰ تا امروز در سال ۲۰۲۱ ما آنچنان که باید در این حوزه پیش نرفته‌ایم و همچنان باید به دنبال حل مشکلات حوزه سلامت الکترونیکی باشیم.
منبع: دیجیاتو