اختلال اضطراب جدایی در کودکان و بزرگسالان؛ علل و درمان

اضطراب جدایی در نوزادی تا سن سه سالگی طبیعی است؛ اما وقتی این اضطراب تا سنین بالاتر ادامه پیدا می‌کند و در فرآیندهای روزمره‌ی کودک مشکل ایجاد می‌کند به آن اختلال اضطراب جدایی گفته می‌شود. اختلال اضطراب جدایی مشکلی شایع و جدی است که در هر سنی می‌تواند دیده شود. در این مقاله به علل و علائم این اختلال و راه‌های درمان آن می‌پردازیم.

اختلال اضطراب جدایی چیست؟

اختلال اضطراب جدایی به حالتی گفته می‌شود که شخص نسبت‌به جدا شدن از یک فرد یا افراد خاص یا حتی یک حیوان خانگی احساس ترس شدید داشته باشد. هرچند اختلال اضطراب جدایی معمولاً به عنوان یکی از اختلالات کودکان شناخته می‌شود؛ ولی بزرگسالان نیز می‌توانند به این اختلال دچار شوند.

اضطراب جدایی یکی از مراحل طبیعی رشد نوزادان و کودکان نوپا است. کودکان خردسال اغلب برای مدتی اضطراب جدایی را تجربه می‌کنند و این اضطراب در اغلب کودکان تا سن ۳ سالگی برطرف می‌شود.

این اضطراب در بعضی کودکان به‌طور شدیدتر و جدی‌تری بروز پیدا می‌کند که دراین‌حالت به یک اختلال، یعنی اختلال اضطراب جدایی تبدیل می‌شود. اختلال اضطراب جدایی در کودکان معمولاً از دوره‌ی پیش‌دبستانی و دبستان شروع می‌شود.

میزان شیوع اضطراب جدایی در کودکان و بزرگسالان

اختلالات اضطرابی از شایع‌ترین مشکلات روانی، عاطفی و رفتاری در کودکان هستند. از هر صد کودک ۹ تا ۱۷ ساله حدود سیزده نفر به یکی از انواع اختلالات اضطرابی دچار می‌شوند. تخمین زده می‌شود حدود ۴ تا ۷ درصد از کودکان به اختلال اضطراب جدایی دچار باشند. این اختلال اضطرابی در اکثر کودکان در سن ۷ تا ۹ سالگی شروع می‌شود.

شیوع اختلال اضطراب اجتماعی در جوانان حدود ۱ درصد گزارش شده است. این اختلال در تقریباً دو سوم از این افراد در بزرگسالی شروع می‌شود؛ درحالی‌که یک سوم بزرگسالان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی از کودکی به این اختلال دچار بوده‌اند.^[۱]

تجربیات استرس‌زا و سابقه‌ی خانوادگی احتمال ابتلا به اختلال اضطراب جدایی را افزایش می‌دهند.

علائم اضطراب جدایی در کودکان

اضطرابی که کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی احساس می‌کنند بسیار بیشتر از حد طبیعی اضطراب برای کودکان است.

علائمی که نشان می‌دهند کودک ممکن است به اختلال اضطراب جدایی مبتلا باشد عبارت‌اند از:

• دشواری در خداحافظی کردن با والدین
• ترس از این‌که در هنگام جدایی برای یکی از اعضای خانواده اتفاق بدی بیفتد.
• بروز دادن واکنش‌های افراطی هنگامی‌که مجبورند از پدر و مادر یا نزدیکان جدا شوند.
• نیاز شدید به دانستن اینکه والدین کجا هستند و این‌که از طریق تلفن یا پیام کوتاه با آن‌ها در تماس باشند.
• به‌طور مداوم یکی از والدین را در خانه دنبال می‌کنند.
• کابوس دیدن در مورد اتفاقات بدی که برای اعضای خانواده اتفاق می‌افتد.
• علائم فیزیکی مانند درد معده، سردرد و سرگیجه
• امتناع از رفتن به مدرسه یا رفتن به خانه‌ی دوستان

کودکان در سنین پائین اغلب زمانی‌که از والدین جدا هستند اضطراب جدایی را احساس می‌کنند؛ ولی کودکان با سنین بالاتر وقتی قرار است از والدین جدا شوند، قبل از ترک کردن آن‌ها و تنها با فکر کردن به جدایی از والدین دچار اضطراب جدایی می‌شوند.

علت اضطراب جدایی در کودکان

بعضی عوامل می‌توانند سبب بروز اختلال اضطراب جدایی در کودکان شوند یا احتمال بروز آن را افزایش دهند:

تجربیات و خاطرات استرس‌زا

رویدادهای استرس‌زا یا آسیب‌زای مهم در زندگی کودکان، مانند تجربه‌ی بستری شدن در بیمارستان، مرگ یکی از نزدیکان یا حیوان خانگی، یا تغییر در محیط، برای مثال نقل مکان یا تغییر مدرسه می‌توانند محرک بروز اختلال اضطراب جدایی باشند.

والدین محافظه‌کار

کودکانی که والدین آن‌ها بیش‌از‌حد محافظه‌کار هستند ممکن است بیشتر از سایر کودکان در معرض اختلال اضطراب جدایی باشند. البته این اضطراب جدایی می‌تواند از اختلال اضطراب جدایی والدین نیز نشأت بگیرد. در این حالت اضطراب جدایی والدین و فرزند بر یکدیگر اثر می‌گذارند و این اختلال را هم در والدین و هم در کودک تشدید می‌کنند.

سابقه‌ی خانوادگی

بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی اغلب سابقه‌ی خانوادگی یکی از اختلالات اضطرابی یا سایر بیماری‌های روان را دارند که نشان می‌دهد ژنتیک افراد می‌تواند بر احتمال ابتلا به اختلال اضطراب جدایی اثر داشته باشد.

سایر علت های اختلال اضطراب جدایی کودکان

• دلبستگی ناامن به والدین یا سایر بزرگسالان نزدیک
• استرس
• سایر اختلالات اضطرابی، مانند حملات پانیک، اختلال اضطراب اجتماعی، فوبیا یا آگورافوبیا
• کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی همچنین ممکن است به اختلال وسواس فکری-عملی یا افسردگی دچار باشند.

علل بروز اضطراب جدایی در بزرگسالان

اضطراب جدایی در بزرگسالان اغلب به دنبال از دست دادن یکی از عزیزان یا به دنبال یک اتفاق مهم مانند ترک خانه و شروع دوران دانشجویی ایجاد می‌شود. افرادی که در کودکی به اختلال اضطراب جدایی دچار بوده‌اند بیشتر از دیگران در معرض دچار شدن به این اختلال در بزرگسالی هستند. همچنین در بزرگسالانی که با والدین سخت‌گیر و محافظه‌کار بزرگ شده‌اند احتمال بروز این اختلال بیشتر است.

اختلال اضطراب جدایی بزرگسالان اغلب در افرادی تشخیص داده می‌شود که به یکی از اختلالات زیر دچارند:

• اختلال اضطراب فراگیر
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
• اختلال هراس (فوبیا)
• اختلال اضطراب اجتماعی
• اختلالات شخصیتی

علائم اضطراب جدایی در بزرگسالان

نگران شدن در مورد دوستان و نزدیکان طبیعی است؛ اما افراد مبتلا به اختلال اضطراب جدایی زمانی که از نزدیکان خود دور هستند سطح بالایی از اضطراب و گاهی اوقات حتی حملات هراس را تجربه می‌کنند.

افراد مبتلا به این اختلال ممکن است از نظر اجتماعی گوشه‌گیر باشند یا در زمان دوری از عزیزان خود به شدت غمگین و حواس‌پرت شوند. والدین مبتلا به اختلال اضطراب جدایی ممکن است بسیار سختگیرانه عمل کنند و بیش‌ازحد در زندگی فرزند خود دخالت کنند. اختلال اضطراب جدایی در بین افراد متأهل نیز با دخالت بیش‌ازحد و سخت‌گیری‌های بی‌جا خود را نشان می‌دهد.

سایر علائم رایج ان اختلال اضطراب فراگیر

• ترس بی‌اساس از اینکه عزیزان یا خودتان ربوده شده یا شدیداً مجروح شوید.
• تردید شدید و مداوم یا امتناع از ترک عزیزان
• دشواری در خوابیدن دور از عزیزان از ترس این‌که اتفاقی برای آن‌ها بیفتد.
• افسردگی یا حملات پانیک در برخورد با هرکدام از موارد گفته شده

همچنین اختلال اضطراب جدایی ممکن است با درد جسمی، سردرد و اسهال همراه باشد.

برای اینکه فرد مبتلا به اختلال اضطراب جدایی بزرگسالان تشخیص داده شود، علائم باید به‌حدی شدید باشند که در زندگی روزمره‌ی فرد اختلال ایجاد کنند و حداقل به مدت شش ماه ادامه داشته باشند.

اضطراب جدایی زمانی به عنوان اختلال شناخته می‌شود که علائم شدید باشد و بیش از ۶ ماه ادامه پیدا کند.

عوارض اضطراب جدایی

اختلال اضطراب جدایی باعث ناراحتی شدید و مشکلات عمده در عملکرد فرد در موقعیت‌های اجتماعی یا محل کار و مدرسه می‌شود.

برخی اختلالات می‌توانند با اختلال اضطراب جدایی همراه باشند، از جمله:

• سایر اختلالات اضطرابی، مانند اختلال اضطراب فراگیر، حملات پانیک، فوبیا و اضطراب اجتماعی
• اختلال وسواس فکری-عملی
• افسردگی

معیارهای تشخیص اضطراب جدایی

برای تشخیص این اختلال، روان‌پزشک یک معاینه‌ی جامع انجام می دهد و علائم فرد را براساس کتابچه‌ی DSM-V می‌سنجد. DSM-5 کتابچه‌ی مرجع انجمن روان‌پزشکی آمریکا در مورد انواع اختلالات و بیماری‌های روان است.

یکی از اولین نشانه‌های اختلال اضطراب جدایی، ترس یا اضطراب بیش‌ازحد نسبت‌به جدا شدن از عزیزان است. برای اینکه فرد مبتلا به اختلال اضطراب تشخیص داده شود اضطراب و ترس باید به اندازه‌ی کافی شدید باشند. علاوه‌براین، فرد باید شامل موارد زیر باشد:

• علائم در بزرگسالان باید حداقل به مدت شش ماه وجود داشته باشد.
• علائم آنقدر شدید باشد که بر عملکرد فرد و مسئولیت‌های اجتماعی تأثیر بگذارد.
• علایم ناشی از یک اختلال یا بیماری دیگر نباشد.

روان‌پزشک با پرسیدن سؤالات مختلف تشخیص می‌دهد که آیا معیارهای این اختلال در فرد دیده می‌شوند یا خیر.

مداخلات روان‌درمانی مانند رفتاردرمانی شناختی در کنار دارو به درمان اختلال اضطراب جدایی کمک می‌کنند.

درمان اختلال اضطراب جدایی

اکثر موارد خفیف اختلال اضطراب جدایی نیازی به درمان تخصصی ندارند. در موارد شدیدتر، مثلاً درصورتی‌که اختلال اضطراب کودک مانع از مدرسه رفتن شود ممکن است نیاز به درمان باشد.

اهداف درمان در کودکان شامل کاهش اضطراب کودک، ایجاد احساس امنیت در کودک و نزدیکان او و همچنین آموزش دادن اهمیت جدایی به کودک، خانواده و نزدیکان است.

رایج‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمان اختلال اضطراب جدایی عبارت‌اند از:

رفتاردرمانی شناختی

این درمان که با عنوان درمان با گفتگو نیز شناخته می‌شود اصلی‌ترین روش درمان اختلال اضطراب جدایی است. رفتاردرمانی شناختی یا CBT هم در درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان و هم در بزرگسالان مؤثر است.

در رفتاردرمانی شناختی افراد یاد می‌گیرند جدایی از خانواده و نزدیکان را مدیریت کنند؛ به‌طوری‌که این جدایی اثر منفی بر عملکرد و تمرکز آن‌ها نداشته باشد. این درمان با اصلاح شکل تفکر (شناخت) به افراد کمک می‌کند رفتار خود را اصلاح کنند.

خانواده‌درمانی

خانواده درمانی نیز یکی از روش‌های رفتاردرمانی شناختی است که به اعضای خانواده کمک می‌کند بتوانند از فرد مبتلا به اختلال اضطراب جدایی حمایت کنند و در مسیر درمان به آن‌ها کمک کنند.

دارو

ممکن است پزشک با تجویز داروهای ضدافسردگی یا سایر داروهای ضداضطراب به درمان موارد شدید اختلال اضطراب جدایی کمک کند.

درمان در مدرسه

یکی از راه‌هایی که به درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان کمک می‌کند، کمک گرفتن از مشاوران مدرسه است. مشاوران مدرسه می‌توانند به فرزند شما برای مدیریت علائمش کمک کند.

دخالت مثبت والدین

پدر و مادر در درمان اختلال اضطراب جدایی کودکان نقش بسیار مؤثری دارند. در ادامه به روش‌هایی که والدین می‌توانند در روند درمان کودک اثر مثبت داشته باشند می‌پردازیم.

نحوه برخورد والدین با کودک مبتلا

درمان اختلال اضطراب جدایی تنها با مقابله و روبرو شدن با آن ممکن است. هیچ یک از ما دوست نداریم فرزندان خود را در پریشانی ببینیم. شاید ترجیح دهید از چیزهایی که فرزندتان از آن‌ها می ترسد اجتناب کنید؛ اما این کار در درازمدت اضطراب کودک شما را تشدید می‌کند.

به جای اینکه از جدایی پرهیز کنید و مانع از آن شوید، می‌توانید با انجام اقداماتی برای ایجاد احساس امنیت بیشتر، به فرزند خود کمک کنید تا با اختلال اضطراب جدایی مبارزه کند. فراهم کردن محیطی راحت و امن در خانه می‌تواند به کودک شما احساس آرامش بیشتری بدهد. حتی اگر تلاش‌های شما این مشکل را به‌طور کامل حل نکند؛ ولی همیاری و هم‌دلی شما قطعاً در بهبود اوضاع مؤثر است.

روش‌های زیر را استفاده کنید

برای کمک به درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان می‌توانید:

• اطلاعات‌تان را درمورد اختلال اضطراب جدایی بالا ببرید: با آشنا شدن با تجربیات و احساسات فرزندتان راحت‌تر می‌توانید در روند درمان همراه‌اش باشید و از او حمایت کنید.
• به احساسات فرزندتان گوش دهید و به او احترام بگذارید: اختلال اضطراب جدایی در کودکان می‌تواند منجر به گوشه‌گیری و انزواطلبی شود؛ در این شرایط گوش دادن به کودک و احساس شنیده شدن می‌تواند تأثیر قدرتمندی در بهبود روحیات کودک داشته باشد.
• در مورد مشکلات صحبت کنید: صحبت کردن در مورد احساسات و تجربه‌ی جدایی برای کودکان مفید است. بهتر است به جای اینکه به فرزندتان بگویید «فراموشش کن»، با او همدل باشید و به‌آرامی و با مهربانی به فرزندتان یادآوری کنید که آخرین تجربه‌ی جدایی را با موفقیت پشت سر گذاشته است.
• پیش‌بینی موقعیت‌های دشوار: برخی موقعیت‌ها مانند رفتن به مدرسه یا ملاقات کردن دوستان برای بازی می‌توانند محرک اضطراب جدایی باشند. خودتان را برای این مواقع آماده کنید.
• در هنگام جدایی آرامش خود را حفظ کنید: اگر فرزند شما ببیند که شما می‌توانید در زمان جدایی خونسرد بمانید، احتمالاً او نیز آرام‌تر باشد و جدایی را بهتر تحمل کند.
• از مشارکت کودک در فعالیت‌ها حمایت کنید: فرزندتان را تشویق کنید تا در فعالیت‌های اجتماعی و فیزیکی سالم شرکت کند. این فعالیت‌ها راهی عالی برای کاهش اضطراب و کمک به دوست‌یابی کودکان هستند.
• تلاش‌های فرزندتان را تحسین کنید: از کوچک‌ترین دستاوردها، مانند رفتن به رختخواب بدون سر و صدا و واکنش شدید و عملکرد خوب در مدرسه به عنوان دلیلی برای تشویق و روحیه‌بخشی به فرزندتان استفاده کنید.

آگاهی والدین و حمایت عاطفی آن‌ها از فرزند می‌تواند به درمان اختلال اضطراب جدایی کمک کند.

چه موقع باید از متخصص کمک گرفت؟

برای تصمیم‌گیری در مورد اینکه آیا فرزندتان به اختلال اضطراب جدایی دچار است و آیا به درمان نیاز دارد یا خیر، می‌توانید علائم او را تحت نظر بگیرید. واکنش‌های افراطی اغلب نیازمند مداخله‌ی پزشک هستند:

• قهر و دعواهای شدید یا وابستگی شدید که برای سن کودک نامناسب به نظر می‌رسد.
• کناره‌گیری از دوستان، خانواده یا هم‌سالان
• احساس ترس یا احساس گناه شدید
• احساس مداوم بیماری‌های جسمی
• فرزندتان هفته‌ها از رفتن به مدرسه امتناع می‌کند.
• ترس بیش‌از‌حد نسبت‌به ترک کردن خانه

اختلال اضطراب جدایی در کودکان معمولاً بدون درمان برطرف نمی‌شود و می‌تواند منجر به اختلال هراس و سایر اختلالات اضطرابی در بزرگسالی شود؛ به‌همین‌دلیل اگر در مورد اختلال اضطراب جدایی فرزندتان نگران هستید بهتر است با روان‌شناس یا روان‌پزشک کودکان در این باره صحبت کنید.

کلام آخر دکترساینا

اختلال اضطراب جدایی باعث می‌شود فرزند شما دائم دلهره داشته باشد و از مشارکت در بسیاری از فعالیت‌ها اجتناب کند. این وضعیت به رشد شخصیت فرزند شما لطمه‌ی جدی وارد می‌کند؛ همچنین زمینه‌ی بروز سایر مشکلات و اختلالات را نیز فراهم می‌کند. روان‌شناسان می‌توانند به شما کمک کنند با این اختلال مقابله کنید.

سؤالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری