انحراف چشم یا استرابیسم چیست؟ | علائم، علت و درمان

آیا تا به حال درباره‌ی انحراف چشم و یا لوچی چشم شنیده‌اید؟ آیا علائمی مانند خستگی در خواندن، دوبینی، تاری دید، حساسیت به نور و… را داشته‌اید؟ این‌ها همه می‌توانند نشانه‌ها و علائمی از بیماری استرابیسم یا همان انحراف چشم باشند. بیماری‌ای که در آن چشم‌ها باهم منطبق نیستند و به‌صورت یک تیم هماهنگ کار نمی‌کنند.

دکتر ساینا در ادامه شما را با بیماری انحراف چشم، راه‌های درمان انحراف چشم و عوارض احتمالی عمل انحراف چشم آشنا خواهد کرد. با ما همراه باشید.

برای مطالعه بخش موردنظر خود می‌توانید بر تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

انحراف چشم یا استرابیسم چیست؟

انحراف چشم که با نام علمی استرابیسم (Strabismus) شناخته می‌شود وضعیتی است که در آن چشم‌ها حالت متقارن ندارند، زاویه دید آن‌ها با هم متفاوت است و با یکدیگر هم‌راستا نیستند. به عبارت دیگر، جهت چرخش یک چشم با چشم دیگر متفاوت است.

در شرایط طبیعی، شش عضله به هر چشم متصل هستند و نحوه حرکت آن را کنترل می‌کنند. عضله‌ها سیگنال‌هایی از مغز دریافت می‌کنند که حرکات آن‌ها را هدایت می‌کند.

هنگامی که کنترل حرکات چشم مختل می‌شود، ممکن است یک چشم به داخل، خارج، بالا یا پایین بچرخد. ممکن است چرخش چشم به‌صورت دائم اتفاق بیفتد یا فقط به هنگام خستگی، بیماری، مطالعه زیاد یا کارهایی که از فاصله خیلی نزدیک انجام می شوند (مثل سوزن‌دوزی و بافتنی) رخ دهد.

در بعضی موارد ممکن است هربار همان چشم چرخش داشته باشد. در موارد دیگر، ممکن است چشم‌ها نوبتی دچار چرخش شوند. برای جلوگیری از دوبینی و ضعیف شدن چشم‌ دارای انحراف و همچنین برای  داشتن ادراک عمق خوب لازم است که چشم‌ها متقارن و هم‌راستا باشند.

هنگامی که چشم‌ها هم‌راستا نیستند مغز دو تصویر متفاوت دریافت می‌کند. در ابتدا این امر می‌تواند دوبینی و گیجی به‌ وجود بیاورد. اما با گذشت زمان، مغز یاد می‌گیرد تصویر چشم دارای انحراف را نادیده بگیرد. اگر انحراف چشم درمان نشود، می‌تواند به کاهش دائمی بینایی یک چشم منجر شود. به این وضعیت آمبلیوپی یا تنبلی چشم گفته می‌شود.

انحراف چشم در چه سنی شایع‌تر است؟ 

انحراف چشم بیماری بیشتر در سنین پایین شایع است، اما ممکن است در سنین بالاتر هم اتفاق بیفتد. در هر صورت می‌توان گفت که استرابیسم در هر سنی که رخ دهد باید خیلی سریع تحت درمان قرار بگیرد چون ممکن است عوارض خطرناکی داشته باشد.

در انحراف چشم (استرابیسم) چشم‌ها در یک راستا نیستند و همزمان به یک شیء نگاه نمی‌کنند. این انحراف چشم ممکن است به سمت داخل، خارج، بالا و یا پایین باشد.

انواع انحراف چشم (استرابیسم) کدامند؟  

استرابیسم اشکال مختلفی دارد. دو مورد از رایج‌ترین انواع آن عبارتند از:

ایزوتروپی تطابقی 

 این نوع انحراف چشم اغلب در اثر دوربینی اصلاح‌نشده و زمینه ژنتیکی (سابقه خانوادگی) اتفاق می‌افتد. از آنجایی که تمرکز با جهت نگاه کردن چشم‌ها ایجاد می‌شود، تلاش مضاعفی که چشم برای تمرکز برای واضح دیدن اشیاء دور می‌کند می‌تواند باعث چرخش چشم‌ها به سمت داخل شود.

علائم این نوع از انحراف چشم شامل دوبینی، نیاز به بستن یا پوشاندن یک چشم هنگام مشاهده چیزی از فاصله نزدیک و کج کردن یا چرخاندن سر است. این نوع استرابیسم به‌طور معمول در چند سال اول زندگی شروع می‌شود. این وضعیت معمولاً با عینک درمان می‌شود، اما ممکن است به وصله (پچ) چشمی و یا جراحی عضله‌های یک یا هردو چشم نیز نیاز باشد.

اگزوتروپی متناوب 

 در این نوع استرابیسم، یک چشم بر روی هدف ثابت می‌شود؛ درحالی‌که چشم دیگر به بیرون متمرکز است. علائم این بیماری شامل دوبینی، سردرد، مشکل در خواندن، خستگی چشم و بستن یک چشم هنگام مشاهده اشیاء دور یا در معرض نور شدید است.

این بیماران ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند در حالی که انحراف چشم (تفاوت ظاهری آن) توسط دیگران قابل مشاهده است. اگزوتروپی متناوب در هر سنی می‌تواند اتفاق بیفتد. درمان آن شامل عینک، وصله چشمی، ورزش چشم و جراحی عضلات یک یا هردو چشم باشد.

ایزوتروپی نوزادان 

نوع دیگری از استرابیسم ایزوتروپی نوزادان نام دارد. در این وضعیت چرخش شدیدی به سمت داخل هر دو چشم نوزادان مشاهده می‌شود؛ که به‌طور معمول قبل از شش ماهگی شروع می‌شود. در این حالت دوربینی زیادی وجود ندارد و عینک انحراف را اصلاح نمی‌کند. چرخش به داخل ممکن است در ابتدا مداوم نباشد؛ اما به زودی ماهیت ثابت پیدا می‌کند. وقتی کودک به دور و نزدیک نگاه می‌کند این چرخش به وجود می‌آید. روش درمانی این نوع استرابیسم جراحی روی عضلات یک یا هر دو چشم برای هم‌راستا کردن آن‌ها است.

انحراف چشم در بزرگسالان

ممکن است بزرگسالان هم دچار انحراف چشم شوند. معمولاً علت انحراف چشم در بزرگسالان به دلیل سکته مغزی است؛ اما می‌تواند در اثر ضربه فیزیکی یا استرابیسم دوران کودکی که قبلاً درمان نشده یا دوباره عود کرده یا پیشرفت کرده‌ نیز رخ دهد. استرابیسم در بزرگسالان به روش‌های مختلفی از جمله معاینه، وصله چشمی، عینک منشوری یا جراحی استرابیسم قابل‌درمان است.

علت انحراف چشم چیست؟ 

در بیشتر موارد، استرابیسم ناشی از ناهنجاری در کنترل عصبی-عضلانی حرکت چشم است. درک ما از این مراکز کنترل در مغز هنوز در حال پیشرفت است. کمتر پیش می‌آید که مشکل مربوط به عضله واقعی چشم باشد. استرابیسم اغلب ارثی است و حدود ۳۰ درصد از کودکان مبتلا به انحراف چشم یک عضو خانواده با مشکل مشابه دارند.

سایر شرایط مرتبط با استرابیسم عبارت‌اند از:

• عیوب انکساری اصلاح‌نشده
• دید ضعیف در یک چشم
• فلج مغزی
• سندرم داون (۶۰-۲۰٪ این بیماران به استرابیسم مبتلا هستند)
• هیدروسفالی (نوعی بیماری که منجر به تجمع مایعات در مغز می‌شود)
• تومورهای مغزی
• سکته مغزی (علت اصلی استرابیسم در بزرگسالان)
• آسیب‌های سر که ممکن است باعث آسیب به ناحیه‌ی کنترل‌کننده حرکت چشم در مغز، اعصاب کنترل‌کننده حرکت چشم، و عضلات چشم شود
• مشکلات عصبی (سیستم عصبی)
• بیماری گریوز (تولید بیش از حد هورمون تیروئید)

ضربه به سر و تومورهای مغزی از دلایل بروز انحراف چشم یا لوچی چشم هستند. درصورت بروز علائمی مانند دوبینی، خستگی زیاد چشم‌ها و حساسیت به نور حتماً به یک متخصص مراجعه کنید تا بررسی‌های لازم انجام شود.

مهم‌ترین علائم انحراف چشم 

شایع‌ترین علائم استرابیسم عبارت‌اند از:

• چشمانی که همزمان به یک جهت خاص نگاه نمی‌کنند (در نظر داشته باشید که اگر چشمان کودکتان فقط کمی نامنطبق باشند، ممکن است متوجه نشوید)؛
• چشم‌هایی که باهم حرکت نمی‌کنند؛
• بسته شدن  یا چپ شدن یک چشم در زیر نور شدید خورشید؛
• کج کردن یا چرخاندن سر برای دیدن یک شی؛
• برخورد با اجسام. (استرابیسم ادراک عمق را محدود می‌کند.)

تشخیص انحراف چشم یا لوچی چشم 

• سابقه بیمار (برای تعیین علائم بیمار، سابقه خانوادگی، مشکلات کلی مربوط به سلامتی، داروهای مصرفی و سایر علل احتمالی علائم)
• سنجش قدرت بینایی (خواندن حروف از نمودار سنجش بینایی یا بررسی رفتار بینایی کودکان خردسال)
• انکسار (بررسی چشم‌ها با یک سری لنزهای اصلاحی برای اندازه گیری چگونگی تمرکز نور). وقتی کودکان برای دریافت عینک معاینه می‌شوند شاید آن‌قدر بزرگ نباشد که بتوانند از بهبودی‌اش بازخورد کلامی بدهد
• تست‌های هم‌راستایی و تمرکز
• معاینه پس از اتساع (گشاد شدن) مردمک‌ها برای تعیین سلامت ساختارهای داخلی چشم.

عمل انحراف چشم 

در بیشتر موارد، تنها درمان موثر برای چرخش ثابت چشم جراحی استرابیسم است. اگر پزشک عمومی چشم شما متوجه شد که کودکتان دارای انحراف چشم است، می‌تواند شما را به چشم‌پزشکی ارجاع دهد که متخصص جراحی استرابیسم باشد.

موفقیت در جراحی استرابیسم به عوامل زیادی از جمله جهت و میزان چرخش چشم بستگی دارد. در برخی موارد ممکن است بیش از یک عمل جراحی مورد نیاز باشد. جراح استرابیسم می‌تواند در مشاوره قبل از جراحی، اطلاعات بیشتری در این‌باره به شما ارائه دهد.

جراحی استرابیسم همچنین می‌تواند انحراف چشم طولانی‌مدت بزرگسالان را نیز درمان کند. در بسیاری از موارد استرابیسم بزرگسالان، حتی پس از تراز شدن چشم دارای انحراف، ممکن است بازهم میزان قابل‌توجهی از آمبلیوپی باقی بماند. به همین دلیل درمان زودهنگام انحراف چشم بسیار مهم است.

هرچه استرابیسم زودتر با جراحی درمان شود، احتمال طبیعی شدن بینایی چشم دارای انحراف و کار کردن صحیح دو چشم باهم و به‌صورت تیمی بیشتر می‌شود.

عوارض بعد از جراحی انحراف چشم 

بعد از جراحی برای درمان انحراف چشم، مانند هر عمل دیگر، خطر بروز عوارض احتمالی وجود دارد. تخمین زده می‌شود که عوارض جدی در ۲ تا ۳ مورد از هر ۱۰۰۰ جراحی اتفاق بیفتد.

خطر‌های احتمالی بعد از عمل انحراف چشم عبارت‌اند از:

• جراحی مجدد: برای اصلاح کامل انحراف چشم ممکن است جراحی مجدد لازم باشد- این موضوع بسیار رایج است، به‌خصوص اگر انحراف چشم شدید باشد.

• دوبینی دائمی: در این حالت ممکن است برای اصلاح بینایی به عینک مخصوصی احتیاج داشته باشید.

• عفونت یا آبسه در اطراف چشم: برای درمان عفونت، آبسه (تجمع چرک) یا کیست (تجمع مایعات) در اطراف چشم ممکن است به آنتی‌بیوتیک و یا روشی برای تخلیه چرک یا مایع نیاز داشته باشید.

• خارج شدن عضلات چشم از موقعیت مناسب: برای اصلاح این مسئله ممکن است نیاز به جراحی دیگری باشد.

• ایجاد سوراخ کوچکی در چشم: بعد از عمل انحراف چشم به علت بخیه شدن عضله‌ها در جای مناسب، ممکن است سوراخ کوچکی در چشم ایجاد ‌شود. برای حل این مشکل پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک برای جلوگیری از عفونت و یک جراحی برای بستن سوراخ تجویز کند.

• از دست دادن بینایی: از دست دادن بینایی یکی از عوارض بسیار نادر در عمل انحراف چشم است.

رعایت دستورهای جراح پس از عمل انحراف چشم از بروز عفونت و باقی ماندن جای زخم پیشگیری می‌کند. حتما داروهای تجویزشده را طبق دستور پزشکتان مصرف کنید.

آیا انحراف چشم ارثی است؟

در بیشتر موارد استرابیسم ناشی از ناهنجاری در کنترل عصبی-عضلانی حرکت چشم است. درک ما از این مراکز کنترل در مغز هنوز در حال پیشرفت است. کمتر پیش می‌آید که مشکل، ناشی از عضله واقعی چشم باشد. استرابیسم اغلب ارثی است و در خانواده حدود ۳۰ درصد از کودکان مبتلا به انحراف چشم، یکی از اعضا مشکل مشابهی دارد.

درمان انحراف چشم یا استرابیسم

گزینه‌های درمان انحراف چشم شامل موارد زیر هستند:

عینک یا لنزهای تماسی 

برای بیمارانی استفاده می‌شوند که عیوب انکساری اصلاح‌نشده دارند. با استفاده از این لنزهای اصلاحی، چشم‌ها به تمرکز کمتری احتیاج دارند و می‌توانند بدون چرخش بمانند.

لنزهای منشوری 

لنزهای ویژه‌ای هستند که می‌توانند نور ورودی به چشم را انحراف بدهند و به کاهش مقدار چرخشی که چشم برای دیدن اجسام نیاز دارد کمک کنند.

ارتوپتیک (ورزش‌های چشمی)

ممکن است روی برخی از انواع انحراف چشم به‌ویژه نارسایی همگرایی (نوعی اگزوتروپی) مؤثر باشد.

جراحی عضلات چشم

جراحی باعث تغییر طول یا موقعیت عضلات چشم می‌شود تا چشم‌ها به‌درستی تراز شوند. این عمل با بیهوشی عمومی و با بخیه‌های جذبی انجام می‌شود. گاهی به بزرگسالان جراحی استرابیسم قابل‌تنظیم پیشنهاد می‌شود؛ گزینه‌ای که با آن موقعیت عضلات چشم بعد از جراحی تنظیم می‌شود.

داروهای تجویزی برای درمان انحراف چشم

قطره‌ها یا پمادهای چشمی. تزریق سم بوتولینوم نوع A (مانند بوتاکس) می‌تواند عضله پرکار چشم را تضعیف کند. بسته به شرایط بیمار، ممکن است از این روش‌های درمانی همراه با جراحی یا به‌جای آن استفاده شود.

درمان انحراف چشم به کمک وصله‌گذاری 

اگر بیمار همزمان با انحراف چشم به آمبلیوپی (تنبلی چشم) نیز دچار باشد از این روش استفاده می‌شود. در این حالت بهبود بینایی ممکن است باعث کنترل عدم انطباق چشم شود.

درمان انحراف چشم به کمک تمرینات ورزشی

درمان خانگی انحراف چشم شامل چند تمرین ساده است که به‌راحتی می‌توانید آن‌ها را در منزل انجام دهید. برای آشنایی با این تمرینات کافی‌ست مقاله «درمان خانگی انحراف چشم با چند تمرین ساده» را مطالعه نمایید.

کلام آخر دکتر ساینا  

آنچه در این مقاله به آن پرداختیم بررسی و تحلیل بیماری استرابیسم یا انحراف چشم بود. همان‌طور که گفتیم این بیماری انواع گوناگونی دارد که ممکن است در سنین مختلف، به‌خصوص خردسالی، اتفاق بیفتند.

فراموش نکنید که انحراف چشم به هر دلیل و در هر سنی که به وجود آمده باشد باید سریع درمان شود، چراکه عدم درمان انحراف چشم ممکن است باعث کاهش و یا از دست رفتن کامل بینایی شوند. اگر درخصوص راه‌های درمان انحراف چشم به راهنمایی بیشتری نیاز دارید کافی‌ست بر روی لینک زیر کلیک کنید و از بهترین جراح و متخصص چشم پزشکی  مشاوره آنلاین یا تلفنی دریافت کنید.

همراهان مجله سلامت دکتر ساینا شما عزیزان می‌توانید سوالات خود در رابطه با مشکلات چشم پزشکی را در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری