۱۵ علت شایع ناباروری مردان + روش های درمانی

ناباروری در مردان دلایل مختلفی دارد. ناهنجاری‌های مادرزادی، مشکلات ژنتیکی، مشکلات هورمونی، برخی بیماری‌ها، برخی جراحی‌ها، مصرف برخی داروها و برخی عوامل محیطی می‌تواند منجربه ناباروری مردان شود. خوشبختانه روش‌های بسیاری برای درمان ناباروری در مردان وجود دارد. ما در این مقاله انواع ناباروری مردان و روش‌های درمان آن‌ها را مرور می‌کنیم.

ناباروری چیست؟

ناباروری ناشی از مشکلی در دستگاه تناسلی است که در فرآیند بچه‌دار شدن اختلال ایجاد می‌کند و در هر دوی زن و مرد دیده می‌شود. درصورتی‌که زوجی طی یک سال مداوم با وجود داشتن رابطه جنسی محافظت‌نشده و بدون روش‌های پیشگیری بارور نشوند، احتمالاً یکی از زوجین مشکلات ناباروری دارد.

برخی بیماری‌ها، مشکلات ژنتیکی، مشکلات هورمونی و برخی عوامل محیطی باعث ناباروری در مردان می‌شوند.

علت ناباروری در مردان

ناباروری مردان در ایران شیوع بالایی دارد و حدود ۷۰٪ موارد ناباروری را شامل می‌شود.^[۱] موضوعی پیچیده است و عوامل مختلفی بر روی آن تأثیر می‌گذارند. علت ناباروری در مردان به چندین دسته تقسیم‌بندی می‌شود.

ناباروری مردان به‌ علت بیماری‌ها

مشکلات و بیماری‌های بسیاری می‌توانند باعث بروز ناباروری در مردان شوند که در ادامه به شایع‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• واریکوسل: واریکوسل به اتساع و تورم وریدهای بیضه گفته می‌شود. واریکوسل یکی از شایع‌ترین علل برگشت‌پذیر ناباروری در مردان است. واریکوسل باعث کاهش کمیت و کیفیت اسپرم می‌شود.
• عفونت: برخی از عفونت‌ها در تولید اسپرم یا سلامت آن اختلال ایجاد می‌کنند. التهاب اپیدیدیم یا بیضه‎ها و برخی عفونت‌های آمیزشی در مسیر اسپرم‌ها زخم ایجاد کرده و مسیر را مسدود می‌کنند.
• انزال برگشتی یا رتروگراد: در این شرایط مایع منی در حین ارگاسم به جای بیرون آمدن از آلت تناسلی به مثانه برمی‌گردد. بیماری‌های بسیاری مانند دیابت، آسیب ستون فقرات، داروها، جراحی مثانه، پروستات و مجرای ادرار خطر انزال برگشتی را افزایش می‌دهند.
• آنتی‌بادی‌هایی که به اسپرم حمله می‌کنند: در برخی مواقع خاص، سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه به اسپرم‌ها حمله می‌کند.
• بیضه‌ی نزول‌نکرده: در برخی مرادن طی دوره‌ی جنینی یک یا هر دو بیضه در حفره‌ی شکمی باقی می‌مانند. در این مردان میزان باروری کاهش می‌يابد.
• عدم تعادل هورمونی: ناهنجاری در سیستم هورمونی مانند هیپوتالاموس، هیپوفیر، تیروئید و غدد آدرنال می‌تواند منجربه کاهش تستوسترون یا دیگر مشکلات هورمونی و در نتیجه ناباروری در مردان شود.
• نقص در لوله‌های منتقل‌کننده‌ی اسپرم: اسپرم‌ها از لوله‌های متعددی عبور می‌کنند. مشکلاتی مانند جراحی، عفونت، ضربه یا رشد غیرطبیعی مانند سیستیک فیبروزیس می‌تواند مسیر اسپرم‌ها را سد کند.
• نقص کروموزومی: در سندرم کلاین فلتر، مرد به‌جای داشتن یک کروموزوم ایکس و یک وای (XY) دارای دو کروموزوم ایکس و یک وای (XYY) است. این سندرم منجربه رشد غیرطبیعی اندام‌های تناسلی می‌شود.
• مشکل در دخول جنسی: مشکلاتی مانند اختلال نعوظ، انزال زودرس، درد حین رابطه جنسی، ناهنجاری‌های آناتومیکی، مشکلات روحی و روانی یا مشکل در رابطه با شریک جنسی می‌تواند زمینه‌ساز ناباروری در مردان باشد.
• بیماری سلیاک: سلیاک یک بیماری گوارشی است که ممکن است با ناباروری نیز در ارتباط باشد.
• برخی داروهای خاص: برخی داروها مانند داروهای جایگزین تستوسترون، داروهای شیمی‌درمانی، برخی داروهای آرتریت و … می‌توانند میزان باروری مردان را کاهش دهند.
• جراحی‌های پیشین: برخی جراحی‌ها می‌توانند تولید یا خروج اسپرم را مسدود کنند.

ناباروری مردان به علت مشکلات هورمونی

سطح هورمون‌های جنسی مردانه توسط غده هیپوفیز و هیپوتالاموس در مغز و بیضه‌ها تنظیم می‌شوند.

یکی از دلایل نسبتا غیر رایج ناباروری مردان عدم تولید کافی هورمون‌های جنسی است. ناباروری می‌تواند ناشی از اختلالات بیضه یا ناهنجاری‌های هورمونی غده هیپوفیز، هیپوتالاموس، تیروئید و غدد فوق کلیوی باشد.

ناباروری مردان به علت سبک زندگی

• سوء مصرف مواد و همچنین برخی داروهای آنابولیک که برای تقویت قدرت و رشد عضلات استفاده می‌شوند بر روی قدرت باروری مردان تأثیر منفی می‌گذارند و باعث کوچک شدن بیضه‌ها و کاهش تولید اسپرم می‌شوند. مصرف کوکائین و ماریجوانا نیز تعداد و کیفیت اسپرم‌ها را به‌طور موقت کاهش می‌دهد.
• مصرف الکل می‌تواند سطح هورمون تستوسترون را کاهش دهد و باعث اختلال نعوظ و کاهش تولید اسپرم شود. بیماری‌های کبدی ناشی از مصرف الکل نیز بر روی قدرت باروری مردان اثرات منفی دارند. سیگار کشیدن نیز یکی از علل مؤثر در کاهش باروری در مردان است.
• مردان سیگاری ممکن است تعداد اسپرم کمتری نسبت به افراد غیرسیگاری داشته باشند.
• چاقی مفرط در هر دو جنس می‌تواند بر باروری اثر مخربی بگذارد. چاقی با تأثیر مستقیم بر اسپرم و ایجاد تغییرات هورمونی، روند باروری در مردان را مختل می‌کند.

سبک زندگی ناسالم مانند سوءمصرف مواد و الکل منجربه کاهش تعداد و کیفیت اسپرم‌ها می‌شود.

ناباروری مردان به ‌علت عوامل محیطی

قرار گرفتن در معرض برخی از عوامل محیطی مانند گرما، سموم و مواد شیمیایی می‌توانند تولید و عملکرد اسپرم را مختل کنند.

• قرار گرفتن در معرض آفت‌کشها، علف‌کش‌ها، حلال‌های آلی ممکن است باعث کاهش تعداد اسپرم شود.
• مسمومیت با سرب یا فلزات سنگین نیز باعث ناباروری در مردان می‌شود.
• قرار گرفتن در معرض تششعات ایکس می‌تواند باعث کاهش تولید اسپرم شود.
• افزایش بیش‌ازحد دمای بیضه‌ها: نشستن طولانی مدت، پوشیدن لباس تنگ، قرار دادن لپ‌تاپ به مدت طولانی بر روی پاها ممکن است منجربه افزایش دمای بیضه‌ها و کاهش میزان باروری مردان می‌شود.

عوامل موثر بر ناباروری مردان

علل مختلفی در ناباروری مردان نقش دارند و برخی مردان بیش از سایرین در معرض ناباروی قرار دارند. عوامل زمینه‌ساز ناباروری در مردان عبارت‌اند از:

• مردان مبتلا به اضافه وزن و چاقی مفرط
• سن ۴۰ سال یا بالاتر
• سابقه قرار گرفتن در معرض تششعات
• قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند سرب، جیوه، آفت‌کش‌ها
• سوءمصرف مواد مخدر، الکل، تنباکو
• افزایش دمای بیضه (مثلاً استفاده مداوم از سونا یا جکوزی)
• سابقه بیضه نزول نکرده (عدم وارد شدن بیضه به‌ کیسه بیضه در دوران جنینی)
• سابقه ابتلا به واریکوسل
• مصرف داروهای حاوی تستوسترون (برخی به دلیل کمبود تستوسترون نیازمند دریافت هورمون تستوسترون هستند.)

دلیل ناباروری مردان با آزمایش اسپرم، آزمایش هورمون و سونوگرافی تشخیص داده می‌شود.

روش های تشخیصی

عوامل مختلفی در ناباروری زوج‌ها نقش دارند و برای تشخیص علت ناباروری باید هر دو زوج (زن و مرد) بررسی شوند. روش‌های رایج تشخیص ناباروری مردان عبارت‌اند از:

• معاینه‌ی فیزیکی و بررسی سابقه‌ی پزشکی: در معاینه‌ی فیزیکی، اندام تناسلی مورد بررسی قرار می‌گیرد و پزشک در مورد سابقه‌ی ابتلا به بیماری‌های ارثی، بیماری‌های مزمن، جراحی‌هایی که ممکن است بر قدرت باروری تأثیر بگذارد و فرایند بلوغ پرسش می‌کند.
• تجزیه‌وتحلیل اسپرم یا مایع منی: در این روش مایع منی جمع‌آوری و به آزمایشگاه ارسال می‌شود تا از نظر تعداد اسپرم، حرکت یا وجود هرگونه ناهنجاری در ساختار اسپرم بررسی شود. اغلب برای اطمینان از نتایج چندین بار این آزمایش تکرار شود، چراکه تعداد اسپرم در هر بار آزمایش می‌تواند متفاوت باشد.
• سونوگرافی اسکروتوم: در این روش از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تهیه‌ی تصاویر از اندام تناسلی استفاده می‌شود. سونوگرافی کیسه‌ب بیضه به تشخیص واریکوسل یا سایر مشکلات بیضه کمک می‌کند.
• سونوگرافی ترانس رکتال: در این روش، پروب سونوگرافی از طریق رکتوم یا راست‌روده وارد می‌شود و غده‌ی پروستات و انسداد احتمالی لوله‌های حامل مایع منی ارزیابی می‌شوند.
• آزمایش هورمونی: هورمون‌های تولیدشده توسط غدد هیپوفیز، هیپوتالاموس و بیضه‌ها نقش مهمی در رشد اندام جنسی و تولید اسپرم دارند. ناهنجاری در سیستم‌های هورمونی و اندام تناسلی می‌تواند باعث ناباروری در مردان شود؛ بنابراین اندازه‌گیری سطح هورمون‌های جنسی مانند تستوسترون ضروری است.
• آزمایش ادرار: بررسی نمونه‌ی ادرار نیز یکی از روش‌های کمک‌کننده در تشخیص ناباروری مردان است. وجود اسپرم در ادرار نشان می‌دهد که اسپرم به جای خروج از آلت تناسلی  به سمت عقب و مثانه برمی‌گردد (انزال برگشتی).
• آزمایش ژنتیک: گاهی مشکلات ژنتیکی زمینه‌ساز ناباروی در مردان هستند. هنگامی‌که غلظت اسپرم کم باشد ممکن است حاکی از یک مشکل ژنتیکی باشد که نیاز به بررسی کروموزوم Y است. همچنین آزمایش ژنتیک برای تشخیص مشکلات مادرزادی یا ارثی استفاده می‌شود.
• بیوپسی بیضه: این آزمایش شامل نمونه‌برداری از بافت بیضه است. اگر نتایج بیوپسی نشان دهد که اسپرم طبیعی است، باید مسیر حرکت اسپرم از نظر وجود انسداد بررسی شود.

درمان ناباروری مردان

اغلب موارد علت دقیق ناباروری را نمی‌توان تعیین کرد؛ اما حتی با وجود عدم شناسایی دقیق دلایل ناباروری می‌توان از روش‌های مختلفی برای درمان ناباروری مردان استفاده کرد. روش‌های درمان ناباروری در مردان عبارت‌اند از:

• جراحی: درصورتی‌که واریکوسل یا مشکلات مجرای دفران علت ناباروری مردان باشد، جراحی یکی از روش‌های مؤثر درمانی است.
• بهبود عفونت: همان‌طورکه اشاره کردیم ابتلا به عفونت یکی از دلایل ناباروری مردان است. درمان آنتی‌بیوتیکی می‌تواند عفونت دستگاه تناسلی را برطرف کند.
• رفع اختلال جنسی: اختلال نعوظ و انزال زودرس یکی از علل ناباروری در مردان هستند. درمان و مشاوره با سکس تراپیست به بهبود کیفیت رابطه جنسی کمک می‌کند و به دنبال آن ناباروری برطرف می‌شود.
• هورمون‌درمانی: در مواردی که ناباروری به دنبال اختلالات هورمونی و کاهش یا افزایش هورمون رخ می‌دهد، از هورمون‌درمانی استفاده می‌شود.
• روش‌های کمک‌باروری: مانند جمع‌آوری اسپرم از طریق انزال طبیعی، جراحی یا از اهداکننده س سپس قرار دادن آن در مجرای تناسلی زنانه یا انجام لقاح خارج رحمی (IVF)

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

کلام آخر دکترساینا

همان‌طورکه گفتیم عوامل مختلفی می‌توانند منجربه ناباروری در مردان شوند. خوشبختانه بسیاری از انواع ناباروری مردان قابل درمان‌اند. چنانچه بیش از یک سال است که برای بچه‌دار شدن اقدام می‌کنید، اما هنوز موفق نشده‌اید، بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید. برای صحبت با بهترین پزشکان متخصص ارولوژی سامانه دکترساینا همین حالا اقدام کنید.

سؤالات متداول

همراهان مجله سلامت دکترساینا، شما عزیزان نیز می‌توانید سؤالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.   

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری