انواع سردرد و علت آنها | کدام سردرد خطرناک است؟

سردرد به دو دسته‌ی کلی اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود و هرکدام علل مختلفی دارد. برخی انواع سردرد بی‌خطر هستند و خودبه‌خود بهبود می‌یابند؛ اما برخی انواع دیگر نشانه‌ی وجود مشکلی جدی‌اند و نیاز به مداخله‌ی پزشکی دارند. در این مقاله به بررسی انواع سردرد و علل و علائم هرکدام از آن‌ها می‌پردازیم و روش‌های تشخیص و درمان آن‌ها را مرور می‌کنیم.

چرا سردرد میگیریم؟

به درد در ناحیه‌ی سر و بالای گردن سردرد می‌گوییم. منشاء سردرد از بافت‌ها و ساختارهایی است که جمجمه یا مغز را دربرگرفته‌اند؛ خودِ مغز اعصابی برای درک احساس درد ندارد. بافت نازک دور جمجمه، سینوس‌ها، چشم‌ها، گوش‌ها و همچنین بافتی که سطح مغز، نخاع، عروق و اعصاب را احاطه می‌کنند همگی می‌توانند متورم یا حساس شوند و احساس سردرد را ایجاد کنند.

سردردها انواع بسیار زیادی دارند و به علل مختلفی ایجاد می‌شوند. انواع سردرد را می‌توان به دو دسته‌ی کلی سردردهای اولیه و ثانویه تقسیم کرد. سردردهای ثانویه به دنبال یک عارضه یا مشکل جسمانی (مانند ضربه به سر یا تغییرات هورمونی) آغاز می‌شوند؛ اما سردردهای اولیه علت دقیق و مشخصی ندارند.

انواع سردرد اولیه و نشانه‌های آن‌ها

به‌طورکلی انواع مختلف سردرد به دو دسته‌ی کلی سردردهای اولیه و سردردهای ثانویه تقسیم‌بندی می‌شوند. سردردهای اولیه منشاء درونی و جسمی دارند؛ ولی سردردهای ثانویه مانند سردرد ناشی از گرفتگی سینوس‌ها یا سردرد پس از آسیب سر علت مشخص و خارجی دارند.

در ادامه به شایع‌ترین انواع سردردهای اولیه می‌پردازیم:

سردرد میگرنی

میگرن یکی از شایع‌ترین انواع سردرد اولیه است و با درد شدید و تپنده در یک طرف سر شناخته می‌شود. میگرن معمولاً با حساس شدن نسبت به نور، صدا و بو همراه است. همچنین افراد دچار میگرن ممکن است حالت تهوع و استفراغ را نیز تجربه کنند. میگرن عارضه‌ای مزمن و تکرارشونده است و هر حمله‌ی میگرنی ممکن است تا سه روز طول بکشد.

تقریباً یک‌سوم افرادی که به میگرن دچار می‌شوند قبل از هر حمله‌ی میگرن آئورا را تجربه می‌کنند. آئورا یا اورا شامل برخی تغییرات جسمی و بینایی است. آئورا ممکن است پنج تا شصت دقیقه پیش از حمله‌ی میگرنی آغاز شود. موارد زیر می‌توانند از علائم میگرن و آئورای قبل از شروع آن باشند:

• دیدن خطوط زیگ‌زاگ یا نور چشمک‌زن
• ازدست‌دادن نسبی بینایی
• بی‌حسی
• احساس گزگز در بدن
• ضعف عضلانی
• دشواری در تکلم

توجه داشته باشید که این تغییرات ممکن است نشانه‌ی بیماری یا حتی سکته‌ی قلبی باشند؛ بنابراین اگر این تغییرات را برای اولین بار تجربه می‌کنید با اورژانس تماس بگیرید.

علت دقیق بروز میگرن هنوز مشخص نیست؛ ولی به نظر می‌رسد موارد زیر در بروز آن تأثیرگذار باشند:

• استرس و اضطراب
• اختلال خواب
• تغییرات هورمونی
• فراموش کردن وعده‌های غذایی و گرسنه ماندن
• بی‌آبی
• برخی از غذاها و داروها
• نورهای شدید و صداهای بلند

سردرد تنشی

سردردهای تنشی از سردردهای اولیه‌ی بسیار شایع هستند و اغلب افراد حداقل یک‌بار چنین سردردی را تجربه کرده‌اند. این سردرد به شکل دردی گنگ و مداوم در دو طرف سر احساس می‌شود. دیگر علائم سردرد تنشی عبارت‌اند از:

• حساس شدن صورت، سر، گردن و شانه‌ها
• احساس فشار پشت چشم‌ها
• حساس شدن به نور و صدا

سردرد تنشی معمولاً بین سی دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد و شدت هر سردرد بسته به عوامل مختلف متفاوت است.

علت دقیق سردرد تنشی کاملاً مشخص نیست؛ ولی افسردگی، اضطراب و استرس بر بروز آن تأثیر می‌گذارند.  برخی موارد دیگر نیز می‌توانند از علت‌های سردرد تنشی باشند:

• بی‌آبی بدن
• صداهای بسیار بلند
• بی‌تحرکی
• خواب بی‌کیفیت و ناکافی
• فشار آمدن به چشم‌ها و خستگی آن‌ها
• قرار گرفتن در وضعیت بدنی نامناسب
• گرسنه ماندن و جا انداختن وعده‌ی غذایی

سردرد خوشه‌ای

سردردهای خوشه‌ای به‌صورت تکرارشونده و شدید بروز پیدا می‌کنند و احتمال بروز آن‌ها در مردان شش برابر زنان است.^[۲]

شایع‌ترین علائم سردرد خوشه‌ای به این صورت توصیف شده‌اند:

• درد تیز و شدید یا احساس سوزش در پشت یا اطراف یکی از چشم‌ها
• اشک آمدن از چشم
• ورم کردن پلک
• گرفتگی یا آبریزش بینی
• حساس شدن نسبت به نور و صدا
• احساس بی‌قراری یا آشفتگی

سردردهای خوشه‌ای که از سردردهای اولیه هستند معمولاً به‌طور ناگهانی آغاز می‌شوند. این نوع از سردرد اغلب بین پانزده دقیقه تا سه ساعت طول می‌کشد و ممکن است تا هشت بار در روز تکرار شود. حمله‌های سردرد خوشه‌ای معمولاً چند بار در روز تکرار می‌شوند و این سردردهای روزانه ممکن است تا چند ماه ادامه پیدا کنند. سردرد خوشه‌ای ممکن است حین خواب شبانه نیز احساس شود.

علت سردرد خوشه‌ای کاملاً مشخص نیست؛ ولی افرادی که مرتباً سیگار می‌کشند بیشتر از سایرین به این نوع سردرد دچار می‌شوند.

سردردهای خوشه‌ای معمولاً چند بار در روز تکرار می‌شوند و تا چند ماه ادامه می‌یابند.

سردرد هیپنیک (سردرد ساعت زنگ‌دار)

سردرد هیپنیک نوع نادری از سردردهای اولیه است که معمولاً بعد از ۵۰ سالگی آغاز می‌شود. البته افراد در سنین پایین‌تر نیز ممکن است به این سردرد دچار شوند.

سردرد هیپنیک با نام سردرد ساعت زنگ‌دار نیز شناخته می‌شود. علت نام‌گذاری این سردرد این است که درست مانند زنگ ساعت، سردرد ساعت ‌زنگ‌دار می‌تواند باعث بیدار شدن افراد از خواب شبانه شود.

این نوع سردرد با درد تپنده‌ی ملایم یا متوسطی همراه است که معمولاً در دو طرف سر احساس می‌شود. این سردرد ممکن است تا سه ساعت طول بکشد. حالت تهوع و حساس شدن به نور و صدا از سایر علائم سردرد هیپنیک هستند. حملات سردرد هیپنیک ممکن است چند بار در هفته تکرار شوند.

علت سردرد هیپنیک هنوز مشخص نیست و محققان نمی‌دانند چه مواردی بروز این سردرد را تحریک می‌کنند. هرچند سردردهای هیپنیک عموماً بی‌خطر هستند؛ ولی ازآنجایی‌که اغلب در سالمندان دیده‌می‌شوند بهتر است اگر به تازگی دچار این سردرد شده‌اید با پزشک مشورت کنید.

انواع سردرد ثانویه و نشانه‌های آن‌ها

همانطور که اشاره کردیم سردردثانویه علت مشخص و خارجی دارند:

سردرد سینوسی (سردرد آلرژی)

سردردسینوسی از شایع‌ترین سردردهای ثانویه است که به علت سینوزیت (متورم شدن سینوس‌ها) ناشی از سرماخوردگی یا آلرژی بروز پیدا می‌کند. شایع‌ترین علامت سردرد سینوسی دردی گنگ و ضربان‌دار در اطراف چشم‌ها، گونه‌ها و پیشانی است. این سردرد ممکن است با تکان‌ دادن سر یا وارد شدن فشار به سر وخیم‌تر شود و در فک و دندان‌ها نیز احساس شود.

سایر علائم سردرد سینوسی عبارت‌اند از:

• ترشحات سبزرنگ بینی
• گرفتگی بینی
• تب
• حالت تهوع
• حساس شدن نسبت به نور و صدا

سردردهای سینوسی چندان شایع نیستند؛ در برخی مواقع ممکن است افراد به میگرن دچار باشند و میگرن با سردرد سینوسی اشتباه گرفته شود.

سردرد ناشی از سوءمصرف داروها (سردرد بازگشتی)

سردرد بازگشتی، سردرد راجعه یا سردرد ناشی از سوءمصرف دارو شایع‌ترین نوع سردرد ثانویه است. این سردرد به‌طور روزانه یا مکرر احساس می‌شود و علائمی مشابه میگرن یا سردرد تنشی دارد.

سردرد بازگشتی می‌تواند ناشی از مصرف داروهای مسکن به مدت بیشتر از پانزده روز در ماه باشد. سایر داروهایی که می‌توانند باعث بروز این سردرد شوند عبارت‌اند از:

• اپیوئیدها یا ترکیبات افیونی (مسکن‌هایی مانند مورفین)
• استامینوفن
• تریپتان‌ها (داروهای میگرن)، مانند سوماتریپتان
• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID)؛ مانند آسپرین و ایبوپروفن

در اغلب موارد سردرد بازگشتی زمانی اتفاق می‌افتد که افراد برای درمان نوع دیگری از سردرد، به مدت طولانی از داروهای مسکن استفاده می‌کند.

تنها راه برطرف کردن سردرد بازگشتی، پرهیز از مصرف مسکن‌ها است. مصرف طولانی‌مدت داروهای مسکن باعث ایجاد وابستگی می‌شود و قطع ناگهانی این داروها می‌تواند مشکل‌ساز باشد. بهتر است مصرف داروهای مسکن را تحت نظر پزشک متوقف کنید.

از شایع‌ترین علائم قطع مصرف داروهای مسکن می‌توان به موارد زیر اشاه کرد:

• حالت تهوع و استفراغ
• افزایش ضربان قلب
• بروز اختلال در خواب
• بی‌قراری، اضطراب یا عصبی شدن

در اغلب افراد این علائم پس از ده روز برطرف می‌شوند. پس از قطع داروهای مسکن، سردرد اولیه پس از حدود دو ماه مجدداً شروع می‌شود. بهتر است برای سردردهای اولیه با مشورت پزشک دارو مصرف کنید تا به سردردهای بازگشتی دچار نشوید.

مصرف بی‌رویه‌ی داروها و مسکن‌ها با عوارض مختلفی همراه است؛ یکی از شایع‌ترین این عوارض، سردرد است.

سردرد ورزشی

همان‌طورکه از نام آن پیداست سردرد ورزشی به دنبال فعالیت فیزیکی احساس می‌شود. انواع مختلف ورزش و فعالیت جسمانی می‌توانند باعث بروز این نوع سردرد شوند:

• دویدن
• پریدن
• وزنه‌برداری
• رابطه‌ی جنسی
• عطسه یا سرفه‌ی شدید و مکرر

سردرد ورزشی در اغلب موارد به سرعت برطرف می‌شود؛ اما در بعضی موارد ممکن است تا دو روز طول بکشد. این نوع سردرد به شکل دردی تپنده در کل سر احساس می‌شود و در افرادی که سابقه‌ی خانوادگی میگرن دارند شایع‌تر است.

سردرد ناشی از مصرف کافئین

سوءمصرف کافئین به مقدار بیش از ۴۰۰ میلی‌گرم (معادل چهار لیوان قهوه) در روز می‌تواند منجربه بروز سردرد شود. البته آستانه‌ی تحمل افراد با یکدیگر متفاوت است و بعضی افراد با مصرف مقادیر کمتر یا بیشتر به سردرد دچار شوند.

در افرادی که به‌طور متوسط روزانه دو لیوان قهوه می‌نوشند، کنار گذاشتن نوشیدن قهوه پس از حداقل دو هفته نیز می‌تواند باعث بروز سردردهایی مشابه میگرن شود. سایر علائم سردرد ناشی از کنار گذاشتن قهوه و کافئین عبارت‌اند از:

• خستگی
• دشواری در تمرکز
• بدخلقی یا تحریک‌پذیری
• حالت تهوع

این علائم حدوداً یک ساعت پس از مصرف مجدد کافئین، یا هفت روز پس از ترک کردن کافئین برطرف می‌شوند.

سردرد ناشی از آسیب سر

ضربه‌های خفیف سر و گردن از دیگر علت‌های شایع سردرد ثانویه هستند. این سردردها ممکن است بلافاصله پس از ضربه به سر یا پس از گذشت مدت کوتاهی آغاز شوند. سردرد ناشی از ضربه شبیه به میگرن یا سردرد تنشی احساس می‌شود.

سردرد ناشی از آسیب‌های جزئی معمولاً نگران‌کننده نیست؛ ولی درصورتی‌که سردرد با گذر زمان تشدید شود یا با علائم دیگر همراه باشد ممکن است خطرناک باشد. درصورت مشاهده‌ی علائم زیر با پزشک صحبت کنید:

• بی‌هوشی
• تشنج
• استفراغ
• ازدست‌دادن حافظه
• گیجی
• اختلال در دیدن یا شنیدن

در بعضی موارد ممکن است سردرد ناشی از ضربه چند ماه پس از حادثه شروع شود. این سردردها به‌طور روزانه و هربار تا حدود ۱۲ ساعت احساس می‌شوند.

اگر سردرد با حالت تهوع، تشنج، تب، اختلال در تکلم، بینایی، شنوایی، تعادل یا حافظه همراه است با اورژانس تماس بگیرید.

سردرد ناشی از عادت ماهانه (سردرد هورمونی)

عادت ماهانه با تغییرات شدید هورمونی همراه است؛ این نوسانات هورمونی در بعضی زنان می‌توانند محرک بروز سردرد باشند. یکی از علل بروز میگرن در زنان نیز تغییرات هورمونی ماهانه‌ی بدن آن‌ها است.

میگرن قاعدگی ممکن است کمی قبل از شروع دوره‌ی قاعدگی یا همزمان با آن آغاز شود. این سردرد ممکن است در دوران تخمک‌گذاری نیز احساس شود.

علائم سردرد هورمونی مشابه میگرن است ولی ممکن است طولانی‌تر، شدیدتر و ناتوان‌کننده باشد.

سایر علت‌های سردرد هورمونی عبارت‌اند از:

• قرص‌های پیشگیری از بارداری
• یائسگی
• بارداری

پزشکان برای درمان این سردرد ممکن است از هورمون‌درمانی استفاده کنند.

سردرد ناشی از فشار خون بالا

این نوع سردرد یکی از علائم هشداردهنده‌ی فشار خون است و نشان‌گر این است که فشار خون فرد به طرز نگران‌کننده‌ای افزایش یافته است. سردردناشی از فشارخون بالا در دو طرف سر و به‌صورت نبض‌دار احساس شده و با هرگونه فعالیت جسمی شدیدتر می‌شود و ممکن است با علائم زیر همراه باشد:

• تغییر در بینایی
• بی‌حسی یا گزگز بدن
• خون‌دماغ
• درد قفسه‌ی سینه
• نفس تنگی

یادتان باشد که سردرد ناشی از فشار خون بالا یک فوریت پزشکی محسوب می‌شود و بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.

معمولاً یک بیماری یا مشکل خاصی علت سردرد مداوم است؛ درصورت مواجهه با سردردهای تکرار‌شونده، حتماً با پزشک مشورت کنید.

علت سردرد

همان‌طورکه گفتیم برخی سردردها ثانویه هستند و علت مشخصی دارند. علت بروز سایر انواع سردرد متفاوت است. به‌طورکلی دلایل سردرد شامل موارد زیر است:

• تغییر در تغذیه یا ریتم خواب و بیداری
• افسردگی
• استرس عاطفی؛ مانند استرس ناشی از مشکلات خانوادگی، کاری و درسی
• سوءمصرف برخی داروها
• حالت نامناسب بدن که باعث فشار مضاعف بر چشم‌ها، گردن و کمر شود.
• نور نامناسب
• صداهای شدید یا آزاردهنده
• تغییرات آب و هوا
• مصرف نوشیدنی‌های الکلی
• بی‌آبی بدن

تشخیص نوع سردرد

اصلی‌ترین روش تشخیص سردرد بررسی علائم ناشی از سردرد است. سردردهای مختلف علائم متفاوتی دارند و در قسمت‌های مختلفی از سر احساس می‌شوند. پزشک در قدم اول از شما در مورد علائم سردرد و زمان شروع آن‌ها، نوع و محل درد، دفعات و شدت سردرد سؤالاتی می‌پرسد.

هنگام توصیف سردرد، تاجای‌ممکن احساس خود را واضح بیان کنید. در مورد درد خود صادق باشید و جزئیات سردرد خود را برای پزشک شرح دهید. اگر متوجه شده‌اید که برخی عوامل محرک شروع سردردتان هستند، این موارد را با پزشک درمیان بگذارید.

در بسیاری از موارد پزشک با بررسی علائم بالینی افراد متوجه علت و نوع سردرد می‌شوند؛ ولی در برخی موارد پزشک برای تشخیص دقیق‌تر نوع سردرد به آزمایش‌های تکمیلی نیاز دارد. عکس‌برداری از سر یکی از رایج‌ترین آزمایش‌های تشخیصی است و پزشک ممکن است تصویربرداری سی‌تی‌‌اسکن یا ام‌آر‌آی را برای شما تجویز کند.

پزشک برای تشخیص دلیل سردرد از شما شرح حال می‌گیرد؛ یا ممکن است درخواست انجام آزمایش یا عکس‌برداری کند.

درمان سردرد

در بسیاری از انواع سردرد، تشخیص مواردی که بروز سردرد را تحریک می‌کنند می‌تواند تأثیر بسیار زیادی بر درمان سردرد داشته باشد. اغلب افراد می‌توانند با دوری کردن از عوامل محرک سردرد، از بروز آن‌ها پیشگیری کرده یا روند درمان سردرد را تسریع کنند.

درمواردی‌که علت بروز سردرد مشخص نیست می‌توانید از روش‌های درمانی برای بهبود سردرد استفاده کنید:

درمان دارویی سردرد

سردردهای عادی و روزمره به‌راحتی با مسکن‌های رایج قابل درمان هستند. اگر تعداد دفعات بروز سردرد شما زیاد است (بیشتر از دو بار در هفته) یا برای درمان سردرد به مسکن‌های قوی نیاز دارید، حتماً این داروها را تحت نظر پزشک مصرف کنید. سوءمصرف داروهای مسکن یا مصرف طولانی‌مدت آن‌ها نیز می‌تواند منجر به بروز سردرد شود.

درمان خانگی سردرد

برخی از روش‌های درمان خانگی سردرد نیز اثربخش هستند:

• از کمپرس سرد یا گرم استفاده کنید.
• بر روی سر فشار وارد نکنید.
• نور محیط را تا جای ممکن کم کنید.
• سعی کنید هنگام سردرد از جویدن خودداری کنید.
• آب بنوشید.
• کمی کافئین مصرف کنید.
• تمرینات آرامش‌بخش انجام دهید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در اغلب موارد سردردهای رایج نگران‌کننده نیستند و برای درمان آن‌ها نیازی به مشورت با پزشک نیست. بااین‌وجود اگر به سردرد شدید، مکرر و مداوم دچار می‌شوید یا شدت سردردتان افزایش پیدا کرده است بهتر است با پزشک مشورت کنید و به‌طور سرخود مسکن مصرف نکنید.

همچنین اگر علائم زیر را مشاهده کردید حتماً بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید:

• سردردهایی که ناگهانی و با درد بسیار شدید شروع می‌شوند.
• سردردهای مکرر در کودکان
• سردردی که با گیجی و اختلال در بینایی، تعادل و تکلم همراه باشد.
• سردردی که پس از ضربه‌ی شدید به سر آغاز شود.
• سردردهایی که با ضعف و بی‌حسی بدن همراه باشد.
• سردرد به همراه تب، تشنج یا بی‌هوشی
• سردردهای که همراه با گرفتگی گردن یا بثورات پوستی همراه است
• سردرد مداوم و همراه با استفراغ

سردرد تا دوبار در هفته طبیعی است؛ اما اگر دفعات سردرد بیش از این مقدار یا بسیار شدید است حتماً با پزشک مشورت کنید.

کلام آخر دکتر ساینا

شناخت انواع سردرد خطرناک از انواع بی‌خطر بسیار مهم است. چنانچه سردرد همراه با گیجی، حالت تهوع، مشکل در تکلم و اختلال در بینایی، شنوایی یا حافظه همراه است با اورژانس تماس بگیرید. همچنین به‌خاطر داشته باشید که سردردهای شدید یا بیش از دوبار در هفته طبیعی نیستند. در این موارد حتماً با پزشک مشورت کنید. در سامانه دکترساینا بهترین پزشکان متخصص مغز و اعصاب آماده‌ی ارائه‌ی مشاوره آنلاین فوری به شما هستند.

سؤالات متداول

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.