پوکی استخوان یا استئوپروز عارضه‌ای شایع است. برآورد شده که ۱۷٪ از جمعیت بالای ۳۰ ایران به پوکی استخوان مبتلا هستند.[۱] اما پوکی استخوان چیست و چه کسانی به آن دچار می‌شوند؟ در این مقاله به بررسی علت و علائم پوکی استخوان، راه‌های پیشگیری، تشخیص و درمان پوکی استخوان می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- پوکی استخوان یا استئوپروز چگونه ایجاد می‌شود؟
- علائم پوکی استخوان
- علل پوکی استخوان در زنان
- علل پوکی استخوان در مردان
- چه افرادی در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند؟
- عوارض پوکی استخوان
- تشخیص
- چه افرادی باید تست تراکم استخوان بدهند؟
- درمان پوکی استخوان
- درمان دارویی پوکی استخوان
- پیشگیری از پوکی استخوان
- کلام آخر دکتر ساینا
- سؤالات متداول
پوکی استخوان یا استئوپروز چگونه ایجاد می‌شود؟
پوکی استخوان وضعیتی است که در آن استخوان‌ها به‌حدی ضعیف می‌شوند که به‌راحتی دچار شکستگی می‌شوند. در بیشتر مواقع استخوان‌های لگن، ستون فقرات و مچ دست دچار شکنندگی می‌شوند.
پوکی استخوان به بیماری خاموش معروف است؛ چراکه ممکن است تا زمانی‌که استخوان دچار شکستگی نشود هیچ علائمی از خود نشان ندهد. استخوان بافت زنده است و برای حفظ استحکام استخوان‌ها، استخوان‌های قدیمی تجزیه شده و استخوان‌های جدید جایگزین می‌شوند.
رشد توده‌ی استخوانی اغلب در سن ۳۰ سالگی متوقف می‌شود و باید تا‌جای‌ممکن از توده‌ی استخوانی محافظت کرد. با افزایش سن، سرعت جایگزین شدن استخوان سالم کاهش پیدا می‌کند. ساختار استخوان شبیه لانه‌ی زنبور است. در زمانی‌که پوکی استخوان ایجاد می‌شود، فاصله‌ی بین لانه‌ی زنبورها افزایش پیدا می‌کند. پوسته خارجی استخوان ضعیف و نازک شده و به‌راحتی می‌شکند
زنان به واسطه‌ی تغییرات هورمونی دوران یائسگی، بیشتر از مردان در معرض خطر پوکی استخوان هستند.
علائم پوکی استخوان
معمولاً پوکی استخوان در مراحل اولیه هیچ علائمی ندارد؛ اما زمانی‌که استخوان‌ها دچار ضعف و شکنندگی بیشتری شوند علائم زیر در فرد مشاهده می‌شود:
- کمردرد ناشی از شکستگی یا فروپاشی مهره‌ی کمر
- کاهش قد با گذشت زمان
- ظاهر خمیده
- استخوان‌ها با کوچک‌ترین ضربه یا حتی بدون ضربه دچار شکستگی می‌شوند
پوکی استخوان در مراحل اولیه با آزمایش‌هایی مانند تست تراکم استخوان تشخیص داده می‌شود. متخصص ارتوپدی می‌تواند اطلاعات کافی را درباره‌ی شانس ابتلا به پوکی استخوان و تست‌های مورد نیاز در اختیار بگذارد.
علل پوکی استخوان در زنان
زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند زیرا تغییرات هورمونی که در دوران یائسگی رخ می‌دهد به‌طور مستقیم روی تراکم استخوان تأثیر می‌گذارد.
هورمون استروژن برای سلامت و حفظ تراکم استخوان در زنان ضروری است. بعد از یائسگی سطح استروژن کاهش پیدا می‌کند و باعث از دست رفتن توده‌ی استخوانی می‌شود.
سایر عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان در زنان عبارت‌اند از:
- یائسگی زودرس (قبل از ۴۵ سالگی)
- برداشتن رحم و تخمدان قبل از ۴۵ سالگی
- توقف قاعدگی بیش از ۶ ماه به دنبال ورزش سنگین یا رژیم کاهش وزن غیراصولی
علل پوکی استخوان در مردان
در بیشتر موارد علت پوکی استخوان در مردان ناشناخته است؛ اما هورمون تستوسترون در سلامت استخوان در مردان نقش دارد. کاهش سطح تستوسترون خطر پوکی استخوان را در مردان افزایش می‌دهد. علت کاهش تستوسترون در مردان عبارت‌اند از:
- مصرف برخی داروهای استروئیدی
- سوءمصرف الکل
- هیپوگنادیسم (کاهش غیرطبیعی سطح تستوسترون)
تغییرات هورمونی، مصرف برخی داروها و کاهش وزن غیراصولی خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند.
چه افرادی در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند؟
اگرچه پوکی استخوان در هر سنی ممکن است رخ دهد؛ اما با افزایش سن خطر پوکی استخوان به‌ویژه در زنان بیشتر می‌شود. زنان سفیدپوست و آسیایی بیشتر در معرض شکستگی استخوان قرار دارند. سایر گروه‌های خطر عبارت‌اند از:
- سابقه خانوادگی پوکی استخوان یا شکستگی مکرر استخوان
- سن بالای ۵۰ سال
- جراحی برداشتن تخمدان‌ها قبل از سن یائسگی
- یائسگی زودرس
- عدم دریافت کافی ویتامین D و کلسیم در طول زندگی
- استراحت بیش‌ازحد در رختخواب یا سبک زندگی بی‌تحرک
- سیگار کشیدن
- مصرف برخی داروها مانند داروهای آسم، درمان آرتریت یا سرطان
- جثه استخوانی ریز
عوارض پوکی استخوان
پوکی استخوان علاوه بر اینکه باعث شکستگی‌های مکرر می‌شود، عوارض دیگری نیز به همراه دارد.
- فرد مبتلا به‌علت کاهش فعالیت بدنی دچار اضافه‌وزن، چاقی و به دنبال آن مشکلات قلبی و دیابت می‌شود.
- بی‌تحرکی و کاهش فعالیت به دنبال ترس از شکستگی استخوان می‌تواند باعث انزوا و ازدست‌دادن استقلال در فرد شود. همچنین کاهش میزان فعالیت‌های موردعلاقه‌ی فرد، باعث احساس افسردگی می‌شود. افسردگی همچنین بر توانایی فرد در مدیریت بیماری تأثیر منفی می‌گذارد.
- درد ناشی از شکستگی پوکی استخوان به‌شدت ناراحت‌کننده است.
یائسگی زودرس یا جراحی برداشتن تخمدان‌ها پیش از یائسگی خطر ابتلا به پوکی استخوان را در زنان افزایش می‌دهد.
تشخیص
اسکن تراکم استخوان یکی از روش‌های تشخیص پوکی استخوان است که اغلب بعد از بررسی سابقه‌ی خانوادگی و عوامل خطر انجام می‌شود. در اسکن تراکم‌استخوان از نوعی اشعه ایکس استفاده می‌شود که می‌تواند خطر شکستگی ناشی از پوکی استخوان را تشخیص دهد و همچنین میزان پاسخ فرد را به درمان ارزیابی می‌کند. یکی دیگر از روش‌های کمتر رایج تشخیص این عارضه سونوگرافی پاشنه‌ی پا است.
چه افرادی باید تست تراکم استخوان بدهند؟
اغلب زنان در سنین ۶۵ سالگی باید اسکن و تست تراکم استخوان را انجام دهند. زنان و مردان جوان‌تر درصورتی‌که دارای یکی از عوامل خطر پوکی استخوان باشند باید با متخصص ارتوپدی در این زمینه مشورت کنند.
عوامل خطر که انجام تست تراکم استخوان را برای فرد ضروری می‌کند عبارت‌اند از:
- شکستگی استخوان در یک تصادف یا حادثه جزئی
- ابتلا به آرتریت روماتوئید
- وزن بسیار پایین
- سابقه‌ی مصرف سیگار و نوشیدنیهای الکلی
- استفاده از داروهای کورتون به مدت ۳ ماه یا بیشتر
- سطح ویتامین D پایین
- سابقه‌ی شکستگی استخوان لگن و ران در والدین
برای مشاهده لیست بهترین متخصص ارتوپدی کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص ارتوپدی ارتباط آنلاین با متخصص ارتوپدیدرمان پوکی استخوان
درمان پوکی استخوان شامل دارودرمانی، ورزش، مکمل و ویتامین‌های ضروری است. تمرینات ورزشی مانند استقامتی، تعادل و وزنه زدن برای پیشگیری و بهبود این عارضه مؤثر هستند.
استافده از مکمل
مصرف ویتامین D در کنار کلسیم سرعت تحلیل استخوان را کاهش می‌دهد؛ بنابراین اغلب پزشکان توصیه به مصرف منابع غذایی یا مکمل کلسیم و ویتامین D می‌کنند
میزان توصیه‌شده‌ی مصرف کلسیم در زنان ۱۹ تا ۵۰ ساله و مردان ۱۹ تا ۷۰ ساله ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز است. همچنین برای زنان ۵۱ تا ۷۰ سال و همه افراد ۷۰ سال به بالا میزان دریافت کلسیم در روز ۱۲۰۰ میلی‌گرم در نظر گرفته شده است.[۲]
قبل از مصرف هرگونه مکمل با پزشک مشورت کنید.
نقش ورزش در درمان پوکی استخوان
ورزش به تقویت استخوان‌ها و کاهش توده‌ی استخوانی مربوط به افزایش سن کمک می‌کند و در برخی موارد باعث بهبود تراکم استخوان می‌شود. ورزش همچنین به بهبود تعادل و وضعیت بدن کمک می‌کند و خطر سقوط را کاهش می‌دهد.
تمرینات قدرتی برای استخوان بازو و قسمت فوقانی ستون فقرات مفید است. تمرین قدرتی شامل استفاده از نوار یا کشش‌های مقاومتی یا زدن وزنه است. ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری برای تقویت استخوان ساق پا، لگن و ستون فقرات مؤثر است.
اصلاح رژیم غذایی
در کنار برنامه‌ی درمانی پوکی استخوان، رژیم غذایی نقش مهمی در تقویت استخوان‌ها دارد. برای حفظ سلامت استخوان باید مصرف منابع غذایی کلسیم و ویتامین Dرا در برنامه‌ی غذایی قرار دهیم. سایر منابع غذایی که سلامت استخوان را تضمین می‌کنند شامل پروتئین، منیزیم، روی و ویتامین K است. منابع غذایی غنی از کلسیم عبارت‌اند از: محصولات لبنی، سبزی‌های برگ تیره، غلات و نان غنی‌شده با کلسیم، محصولات سویا، آب‌پرتقال.
برای اطلاعات بیشتر مقاله تغذیه پوکی استخوان را مطالعه کنید
درمان دارویی پوکی استخوان
داروهای بیس فسفونات
بیس فسفونات بیشترین دارویی است که برای مردان و زنان در معرض شکستگی استخوان تجویز می‌شود. آلندرونات، ایبندرونات و اسید زولدرونیک سه داروی شایع در درمان پوکی استخوان هستند.
عوارض جانبی مصرف این داروها شامل تهوع، شکم‌درد و سوزش سر دل است. شکل تزریقی این داروها باعث عوارض گوارشی نمی‌شوند؛ اما ممکن است باعث تب، سردرد یا درد عضلانی شوند.
هورمون‌درمانی
هورمون درمانی به چند شیوه قابل استفاده است.
- استروژن‌درمانی به‌ویژه زمانی‌که بلافاصله بعد از یائسگی شروع شود، به حفظ توده‌ی استخوان کمک می‌کند. بااین‌حال درمان با استروژن می‌تواند خطر ابتلا به سرطان سینه و لخته شدن خون را افزایش دهد که ممکن است باعث سکته مغزی شود؛ بنابراین استروژن بیشتر در درمان زنان جوان‌تر تجویز می‌شود.
- رالوکسیفن (Evista) اثرات مفید استروژن بر تراکم استخوان را تقلید می‌کند؛ اما عوارض آن نسبت به استروژن کمتر است و خطر سرطان سینه را کاهش می‌دهد. گرگرفتگی و لخته شدن خون از عوارض مصرف این دارو است.
- در مردان پوکی استخوان با کاهش سطح تستوسترون همراه است و معمولاً تجویز این هورمون به کاهش شکستگی استخوان در مردان کمک می‌کند.
مصرف مکمل‌ها، دارو و ورزش در درمان پوکی استخوان مؤثرند.
پیشگیری از پوکی استخوان
برخی عوامل خطر پوکی استخوان مانند مؤنث بودن، سابقه‌ی خانوادگی و افزایش سن قابل‌پیشگیری و کنترل نیستند. بااین‌حال برخی روش‌های قابل‌پیشگیری عبارت‌اند از:
- دریافت کافی کلسیم و ویتامین D
- انجام فعالیت بدنی و ورزش‌های تحمل وزن
- ترک سیگار
- توجه به مزایا و معایب هورمون‌درمانی در زنان
کلام آخر دکتر ساینا
پوکی استخوان در مراحل اولیه علائمی از خود نشان نمی‌دهد. بنابراین عوامل خطر را بشناسید، تغذیه مناسب و ورزش را فراموش نکنید و از پزشک درباره‌ی مصرف مکمل‌ها بپرسید. اگر بالای ۳۰ سال دارید بهتر است با یک پزشک درباره‌ی احتمال ابتلا و تست‌های مورد نیاز مشورت کنید. شما می‌توانید همین حالا در سامانه‌ی دکترساینا مشاوره‌ی آنلاین ارتوپدی دریافت کنید.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.
همراهان مجله سلامت دکتر ساینا، شما عزیزان نیز می‌توانید سؤالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.
سؤالات متداول
برای درمان پوکی استخوان نباید تنها به دارودرمانی تکیه کرد. ورزش، رژیم غذایی مناسب و تمرینات تحمل وزن در مدیریت پوکی استخوان بسیار مهم هستند.
فعالیتهایی مانند دویدن و پریدن می‌تواند باعث شکستگی استخوان‌های ضعیف شود. بهطورکلی افراد مبتلابه پوکی استخوان باید از حرکات ناگهانی و سریع اجتناب کنند و تمرینات آهسته را حتماً زیر نظر مربی و فیزیوتراپ انجام دهند.
[۱] Irani, A. D., Poorolajal, J., Khalilian, A., Esmailnasab, N., & Cheraghi, Z. (2013). Prevalence of osteoporosis in Iran: A meta-analysis. Journal of research in medical sciences : the official journal of Isfahan University of Medical Sciences, 18(9), 759–۷۶۶.