کبد چرب یکی از شایع‌ترین مشکلات مربوط به کبد است که سلامت افراد را تهدید می‌کند. علائم کبد چرب در مراحل اولیه معمولاً مشهود نیست؛ اما به‌مرور و در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به آسیب‌های جبران‌ناپذیر کبدی شود و زندگی فرد را با مخاطره روبه‌رو کند. عوامل مختلف محیطی و ارثی در بروز کبد چرب نقش دارند. در این مقاله به انواع کبد چرب، علت و علائم آن، درجات کبد چرب و روش‌های پیشگیری و درمان کبد چرب می‌پردازیم. پیش ازهرچیز از شما دعوت می‌کنیم نظر دکتر نیلوفر نیک پوری از پزشکان متخصص دکترساینا را درخصوص این بیماری مشاهده کنید.
فهرست آنچه می‌خوانید:
کبد چرب چیست؟
کبد یکی از اندام‌های حیاتی بدن است که مقدار کمی از آن را چربی تشکیل داده است. کبد چرب به حالتی گفته می‌شود که به دلایل مختلف این چربی به حداقل پنج درصد از کل وزن کبد برسد.[۱] تخمین زده می‌شود در سال ۲۰۲۱ یک چهارم مردم جهان به کبد چرب دچار باشند.[۲]
کبد چرب در اکثر مواقع به‌خودی خود چندان خطرناک نیست؛ ولی بستر را برای بیماری‌های خطرناکی فراهم می‌کند. یکی از خطرناک‌ترین عوارض کبد چرب ابتلا به سیروز کبدی است؛ به گفته‌ی معاون تحقیقات وزیر بهداشت سالانه ۱۰ هزار نفر در ایران به نارسایی کبد (سیروز) مبتلا می‌شوند که از این میان ۵ هزار نفر فوت می‌کنند.[۳]
کبد چرب به دو دسته‌ی کلی الکلی و غیرالکلی تقسیم می‌شود.
انواع کبد چرب
کبدچرب با توجه به منشاء آن، شدت بیماری و فرد مبتلا به کبد چرب دسته‌بندی می‌شود:
کبد چرب غیرالکلی
کبد چرب غیرالکلی زمانی اتفاق می‌افتد که میزان چربی موجود در کبد از حد طبیعی بیشتر شود. علت این بیماری اغلب رژیم غذایی، اضافه‌وزن، دیابت یا سبک زندگی نادرست است.
کبد چرب کودکان نیز در دسته‌ی کبد چرب غیرالکلی قرار می‌گیرد.
استئاتوهپاتیت غیر الکلی(NASH)
استئاتوهپاتیت غیرالکلی نوعی از کبد چرب غیرالکلی است. بااین‌تفاوت‌که با التهاب کبد همراه است. درصورت عدم درمان استئاتوهپاتیت غیرالکلی می‌تواند منجر به آسیب کبد، سیروز و حتی نارسایی کبد شود.
کبد چرب الکلی
همان‌طور که از نام آن پیداست کبد چرب الکلی بر اثر سوءمصرف نوشیدنی‌های الکلی رخ می‌دهد. کبد به‌دنبال مصرف الکل آسیب می‌بیند و این آسیب باعث تجمع چربی در کبد می‌شود.
استئاتوهپاتیت الکلی (ASH)
استئاتوهپاتیت الکلی مرحله‌ی پیشرفته‌تر کبد چرب الکلی است و به حالتی گفته می‌شود که فرد علاوه بر کبد چرب به التهاب کبد نیز دچار باشد.
کبد چرب بارداری (AFLP)
کبد چرب بارداری یکی از عارضه‌های نسبتاً نادر ولی جدی بارداری است که می‌تواند خطرات جدی به همراه داشته باشد. این عارضه اغلب در سه ماهه‌ی سوم بارداری به اوج خود می‌رسد.
علائم کبد چرب چیست؟
کبد چرب معمولاً در مراحل اولیه علائم خاصی ندارد؛ اما ممکن است با علائم زیر همراه باشد:
- خستگی
- احساس درد یا ناراحتی در قسمت بالایی و سمت راست شکم
نشانه های کبد چرب غیرالکلی
استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) و مراحل بعدی و پیشرفته‌تر کبد چرب (مانند سیروز کبدی) نیز اغلب با علائم زیر همراه‌اند:
- متورم شدن شکم (آسیت)
- بزرگ و متورم شدن عروق خونی زیر پوست
- بزرگ شدن طحال
- قرمزی کف دست‌ها
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها (یرقان)
در صورت مشاهده‌ی هر یک از این علائم، با پزشک متخصص کبد و گوارش مشورت کنید.
علت کبد چرب
پزشکان هنوز از علت دقیق بروز کبد چرب مطمئن نیستند؛ همچنین هنوز مشخص نیست که چرا کبد چرب در بعضی افراد منجر به التهاب و آسیب کبد می‌شود و در برخی افراد چنین مشکلاتی ایجاد نمی‌کند؛ ولی به‌نظر می‌رسد کبد چرب غیرالکلی و استئاتوهپاتیت غیرالکلی با علل زیر همراه باشند:
- اضافه‌وزن
- عادت‌های غذایی غلط و مصرف غذاهای پرکالری
- مقاومت به انسولین
- قند خون بالا (هایپرگلایسمی)؛ که خود از نشانه‌های پیش‌دیابت و دیابت نوع دو است.
- بالا بودن سطح چربی خون، خصوصاً چربی‌های تری‌گلیسرید
مطالعات نشان داده‌اند که علاوه‌بر موارد گفته‌شده عادت‌های خواب و بیداری نیز در ابتلا به کبد چرب غیرالکلی نقش دارد و احتمال ابتلا به کبد چرب در افرادی که به اختلالات خواب یا بی‌خوابی دچار هستند بیشتر از دیگران است.[۴]
گرید کبد چرب چیست؟
کبد چرب غیرالکلی براساس پیشرفته بودن بیماری درجه‌بندی می‌شود که به هر سطح از این درجه‌بندی «گرید» می‌گویند:
گرید یک؛ کبد چرب ساده (استئوتوسیس)
شایع‌ترین نوع کبد چرب غیر الکلی است. این نوع از کبد چرب به دنبال تجمع چربی در سلول‌های کبدی رخ می‌دهد و به‌طور کلی چندان خطرناک نیست. اکثر افرادی که به کبد چرب ساده دچار هستند از بیماری خود اطلاعی ندارند.
گرید دو؛ استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH)
این درجه از کبد چرب غیرالکلی با التهاب کبد همراه است. این مرحله نیز مانند کبد چرب ساده علائم خاصی ندارد.
گرید سه؛ فیبروز کبدی
در این مرحله از کبد چرب، التهاب کبد باعث آسیب دیدن بافت‌ها و عروق خونی مجاور کبد می‌شود. کبد در مرحله‌ی فیبروز فعالیت طبیعی خود را حفظ می‌کند و دچار اختلال نمی‌شود.
گرید چهار؛ سیروز کبدی
سیروز مرحله‌ی آخر و شدیدترین حد آسیب کبدی ناشی از کبد چرب است و معمولاً پس از چندین سال التهاب کبد رخ می‌دهد. در سیروز کبد کوچک می‌شود و آسیب می‌بیند. این آسیب کبد دائمی بوده و بازگشت‌ناپذیر است و در بعضی موارد به نارسایی کبدی و سرطان کبد منجر می‌شود.
سوءمصرف الکل، عادت‌های بد غذایی، اضافه‌وزن، چربی خون بالا، دیابت و مقاومت به انسولین خطر ابتلا به کبد چرب را افزایش می‌دهند.
عوارض کبد چرب چیست؟
جدی‌ترین و خطرناک‌ترین عارضه‌ی ناشی از کبد چرب، سیروز کبدی است. سیروز به دنبال آسیب شدید کبدی اتفاق می‌افتد و التهاب ناشی از کبد چرب در طولانی‌مدت می‌تواند منجر به سیروز شود.
درصورت عدم درمان، سیروز می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری شود:
- تجمع مایعات در شکم (آسیت)
- متورم شدن و واریس عروق مری؛ که ممکن است باعث پارگی و خونریزی این عروق شود.
- گیجی، خواب‌آلودگی و اختلال در گفتار (آنسفالوپاتی کبدی)
- سرطان کبد
- نارسایی کامل کبد که نشانگر از کار افتادن صددرصدی کبد است.
بین ۲۰ تا ۵۰ درصد افراد مبتلا به استئاتوهپاتیت غیر الکلی طی ده سال به سیروز دچار می‌شوند.[۵]
برای مشاهده لیست بهترین متخصص گوارش و کبد کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص گوارش ارتباط آنلاین با متخصص گوارشعوارض کبد چرب روی پوست و مو
یکی از مهم‌ترین وظایف کبد تصفیه‌ی سموم و آلاینده‌ها از خون است. با بروزآسیب کبدی و اختلال در کار کبد برخی از سموم در خون تجمع پیدا می‌کنند که می‌تواند منجر به بروز برخی مشکلات پوست و مو شود. از جمله مشکلات پوست و مو ناشی از کبد چرب می‌توان به ریزش مو و بروز جوش و آکنه بر پوست اشاره کرد.
کبد چرب به‌مرور منجر به التهاب بافت کبد، آسیب به بافت کبد، سیروز کبد و سرطان کبد می‌شود.
تشخیص کبد چرب
همان‌طورکه گفتیم کبد چرب علائم بالینی خاصی ندارد و تنها در مراحل خیلی پیشرفته نمود پیدا می‌کند؛ به‌همین‌دلیل این بیماری اغلب به‌صورت اتفاقی و از طریق آزمایش خون روتین و دوره‌ای تشخیص داده می‌شود.
کبد چرب باعث می‌شود سطح آنزیم‌های کبدی از حد طبیعی بیشتر شود. پزشک پس از بررسی چنین حالتی چند آزمایش تشخیصی تجویز می‌کند تا از علت نتیجه‌ی آزمایش مطمئن شود:
- تصویربرداری از کبد به‌وسیله‌ی سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن
- نمونه‌برداری از کبد
- فیبرواسکن کبد (نوعی سونوگرافی مخصوص کبد)
درمان کبد چرب
هرچند داروهای بسیاری به مرحله‌ی آزمایش‌های بالینی می‌رسند؛ ولی متأسفانه تاکنون درمان مؤثری برای کبد چرب پیدا نشده است. با این وجود راه‌های مختلفی برای بهبود این بیماری وجود دارد:
درمان دارویی
همان‌طورکه گفتیم کبد چرب غیرالکلی داروی خاصی ندارد. پزشکان ممکن است برای بهبود سلامت بیماران داروهای مکمل تجویز کنند؛ یا اینکه با ارائه‌ی راهکارها و درمان‌های مختلف به بیمار در کاهش وزن کمک کنند. همچنین بعضی از داروهای گیاهی نیز ممکن است تأثیر مثبت داشته باشند.
درمان خانگی
اولین و مؤثرترین درمانی که پزشکان برای بهبود کبد چرب پیشنهاد می‌کنند کاهش دادن وزن است. کاهش ۳ تا ۵ درصد وزن بدن می‌تواند چربی موجود در کبد را نیز کاهش بدهد.
پزشکان بعضی از راهکارهای دیگر را نیز به‌عنوان درمان خانگی کبد چرب پیشنهاد می‌دهند:
- رژیم غذایی سالم داشته باشید.
- ورزش کنید و تحرک داشته باشید.
- اگر دیابت دارید وضعیت دیابت را کنترل کنید.
- سطح کلسترول را کاهش دهید.
- با تغییر برخی عادت‌ها مانند ترک نوشیدنی‌های الکلی از کبد خود محافظت کنید.
درمان کبد چرب با تغذیه
نقش تغذیه در بیماران مبتلا به کبد چرب بسیار پررنگ است و تغذیه‌ی نامناسب می‌تواند وضعیت بیماری را وخیم کند. توصیه می‌شود از میوه‌ها و سبزی‌ها در رژیم غذایی خود استفاده کنید و از مصرف غذاهای پرکالری بپرهیزید.
دکتر ساینا در مقاله‌ای به رژیم غذایی کبد چرب پرداخته است.
پیش گرفتن سبک زندگی سالم مهم‌ترین نکته در پیشگیری و درمان کبد چرب است.
پیشگیری از کبد چرب
تغییر دادن بعضی از عادت‌های روزمره و رعایت برخی موارد می‌تواند در پیشگیری از بروز کبد چرب غیرالکلی مؤثر باشد:
- رژیم غذایی خود را اصلاح کنید: سعی کنید در رژیم غذایی روزانه‌ی خود از گیاهان و میوه‌ها بیشتر استفاده کنید و مصرف چربی‌ها و پروتئین‌های حیوانی را کاهش دهید.
- وزن متعادل داشته باشید: اگر به اضافه‌وزن دچار هستید بهتر است با کاهش دادن کالری دریافتی و همچنین ورزش به تناسب اندام برسید.
- ورزش کنید: حداقل سه روز در هفته و جمعاً به مدت ۱۵۰ دقیقه ورزش کنید.
کلام آخر دکترساینا
بی‌توجهی به علائم کبد چرب می‌تواند زندگی شما را تهدید کند. دکترساینا به شما توصیه می‌کند با رعایت یک سبک زندگی سالم، از بروز کبد چرب پیشگیری کنید. همچنین ازآنجایی‌که کبد چرب در مراحل اولیه علائم مشهودی ندارد، چکاپ‌های سالانه را مد نظر داشته باشید.
برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.
سؤالات متداول
کبد چرب بر اساس میزان پیشرفت بیماری به چهار سطح دسته‌بندی می‌شود. آخرین و خطرناک‌ترین گرید کبد چرب، سیروز کبدی است.
در این مرحله کبد به علت التهاب طولانی‌مدت آسیب دیده است و این آسیب چندان برگشتپذیر نیست. سیروز کبدی بستر را برای بیماری‌های جدی‌تری مانند نارسایی کبد و سرطان کبد فراهم می‌کند.
پزشکان متخصص داخلی و فوق تخصص کبد و گوارش میتوانند در تشخیص و درمان کبد چرب به شما کمک کنند.
درمان کبد چرب بسته به گرید و سطح بیماری متفاوت است. مراحل اولیهی کبد چرب ممکن است به دخالت پزشک نیاز نداشته باشند و با رعایت بعضی موارد طی چند هفته بهبود پیدا کنند.
درمان گریدهای بالاتر کبد چرب به اقدامات جدی‌تری مانند مصرف برخی داروها و همچنین کاهش دادن وزن نیاز دارد که می‌تواند زمانبر باشد. گرید آخر کبد چرب، یعنی سیروز کبدی، درمانناپذیر است و اقدامات درمانی صرفاً به منظور متوقف کردن روند بیماری هستند.
[۱] Nassir, F., Rector, R. S., Hammoud, G. M., & Ibdah, J. A. (2015). Pathogenesis and Prevention of Hepatic Steatosis. Gastroenterology & hepatology, ۱۱(۳), ۱۶۷–۱۷۵.
[۲] Huang, D. Q., El-Serag, H. B., & Loomba, R. (2021). Global epidemiology of NAFLD-related HCC: trends, predictions, risk factors and prevention. Nature reviews. Gastroenterology & hepatology, ۱۸(۴), ۲۲۳–۲۳۸. https://doi.org/10.1038/s41575-020-00381-6
[۳] شیوع بیماری کبد چرب در ایران
[۴] Wijarnpreecha, K., Thongprayoon, C., Panjawatanan, P., & Ungprasert, P. (2017). Insomnia and risk of nonalcoholic fatty liver disease: A systematic review and meta-analysis. Journal of postgraduate medicine, ۶۳(۴), ۲۲۶–۲۳۱. https://doi.org/10.4103/jpgm.JPGM_140_17
[۵] Zhai, M., Liu, Z., Long, J. et al. The incidence trends of liver cirrhosis caused by nonalcoholic steatohepatitis via the GBD study 2017. Sci Rep 11, 5195 (2021). https://doi.org/10.1038/s41598-021-84577-z