سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) یک مشکل شایع و مزمن دستگاه گوارش است که با انواع علائم گوارشی مانند یبوست، نفخ، دردهای شکمی و … خود را نشان می‌دهد و بر کیفیت زندگی فرد مبتلا تأثیر منفی می‌گذارد. درمان سندروم روده تحریک پذیر همواره با چالش‌هایی مواجه است و معمولاً نیازمند مراقبت‌های طولانی‌مدت است. در این مقاله به بررسی علت، علائم، روش‌های پیشگیری و درمان سندروم روده تحریک پذیر می‌پردازیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
سندروم روده تحریک‌پذیر چیست؟
سندرم روده تحریک‌پذیر مجموعه‌ای از علائم مانند درد مکرر شکم، تغییر در حرکات روده، اسهال، یبوست یا هر دو است. این عارضه یک اختلال عملکردی دستگاه گوارش است که ممکن است در برخی باعث بروز علائم شدید شود؛ اما در بیشتر مواقع با ایجاد تغییر در سبک زندگی، رژیم غذایی مناسب و مدیریت استرس می‌توان این بیماری را کنترل کرد.
علائم سندرم روده تحریک‌پذیر شامل مشکلات گوارشی و دفع مانند یبوست، نفخ و … است.
علت ابتلا به سندروم روده تحریک
علت دقیق سندرم روده تحریک‌پذیر مشخص نیست؛ اما به نظر می‌رسد عوامل زیر در بروز آن نقش مهمی دارند:
انقباض ماهیچه‌ای در روده
دیواره‌ی روده با ماهیچه‌ها احاطه شده است. وقتی غذا وارد آن می‌شود این ماهیچه‌ها منقبض می‌شوند. درصورتی‌که انقباض‌ها شدیدتر و طولانی‌تر از حد طبیعی باشند باعث ایجاد گاز، نفخ و اسهال می‌شود. انقباض‌های ضعیف روده حرکات روده را آهسته می‌کند و باعث دفع مدفوع خشک و سفت می‌شود.
مشکلات سیستم عصبی
ناهنجاری‌های عصبی در سیستم گوارشی باعث می‌شود که به هنگام دفع گاز یا مدفوع بیشتر دچار احساس ناراحتی و درد شوید. سیگنال‌های عصبی ضعیف بین مغز و روده ممکن است باعث واکنش بیش‌ازحد نسبت به تغییرات طبیعی در فرایند گوارش شود و درد، اسهال یا یبوست ایجاد کند.
عفونت شدید
یکی از علت‌های سندرم روده تحریک‌پذیر عفونت دستگاه گوارش با باکتری یا ویروس (گاستروآنتریت) است. این سندرم همچنین ممکن است با رشد بیش‌ازحد باکتری‌ها در روده همراه باشد.
فشار و استرس در زندگی
افرادی که در معرض وقایع استرس‌آور هستند به‌ویژه در دوران کودکی، بیشتر در معرض ابتلا به سندرم روده تحریک‌پذیرند.
تغییر در فلور طبیعی روده (تغییر میکروب‌های ساکن روده)
تغییر در باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌هایی که به‌طور طبیعی در روده زندگی می‌کنند و نقش کلیدی در سلامت دستگاه گوارش دارند یکی از علت‌های سندرم روده تحریک‌پذیر است.
علائم سندروم روده تحریک‌پذیر
برخی از علائم سندرم روده تحریک‌پذیر عبارت‌اند از:
- اسهال
- یبوست
- یبوست متناوب با اسهال
- درد یا گرفتگی شکم که اغلب بعد از خوردن غذا بدتر می‌شود.
- نفخ شکم (ورم شکم)
- احساس نیاز به دفع فوری بعد از صرف غذا
- مدفوع موکوسی
- عدم تحمل غذا
- مدفوع غیرعادی (شل‌تر یا سفت‌تر از حد عادی)
- خستگی
- اضطراب و افسردگی
- سوزش سر دل و سوءهاضمه
- سردرد
- نیاز به دفع مدفوع مکرر
در صورت مشاهده‌ی این علائم با پزشک متخصص مشورت کنید.
عوارض سندروم روده تحریک پذیر
سندرم روده تحریک‌پذیر یک عارضه‌ی تهدیدکننده‌ی زندگی نیست و باعث بروز مشکلات جدی مانند سرطان روده و سایر بیماری‌های جدی نمی‌شود؛ اما به‌دلیل‌آنکه یافتن درمان مؤثر برای آن زمان‌بر است، اغلب باعث بروز مشکلات و عوارضی برای افراد مبتلا می‌شود.
- یبوست طولانی: درصورتی‌که فرد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر دچار یبوست طولانی‌مدت شود، مدفوع سخت و سفت شده و ممکن است در روده گیر کند و باعث بروز تهوع، استفراغ و سردرد شود.
- عدم تحمل غذایی: یکی از عوارض شایع سندرم روده تحریک‌پذیر است که در این شرایط مصرف برخی غذاها مانند گندم، لبنیات، تخم‌مرغ، قهوه و سیب‌زمینی ممکن است باعث تشدید علائم بیماری شود.
- سوء تغذیه: یکی از روش‌های تسکین علائم روده تحریک‌پذیر پرهیز غذایی است، کاهش یا حذف برخی مواد غذایی باعث بهبود علائم بیماری می‌شود؛ اما حذف این مواد غذایی همچنین باعث سوءتغذیه و کمبود برخی مواد مغذی می‌شود.
- اضطراب و افسردگی: یکی از عارضه‌های مهم سندرم روده تحریک‌پذیر اضطراب و افسردگی است؛ معمولاً افراد مبتلا به این سندرم احساس می‌کنند که کنترل خود را از دست داده‌اند. درد و علائم بیماری اثرات ناخوشایندی بر خلق‌وخو و روحیه‌ی فرد مبتلا می‌گذارد. متأسفانه این بیماری می‌تواند کیفیت زندگی افراد مبتلا را کاهش دهد.
سندرم روده تحریک‌پذیر علاوه بر عوارض گوارشی، ممکن است بر خلق‌وخو نیز تأثیر منفی بگذارد.
روش‌های تشخیصی
هیچ آزمایش تخصصی برای تشخیص سندرم روده تحریک‌پذیر وجود ندارد. بررسی علائم فرد یکی از راههای تشخیصی مهم است. همچنین پزشک برای رد شرایطی مانند حساسیت یا عدم تحمل غذایی (عدم تحمل لاکتوز)، مصرف برخی داروها مانند داروهای فشارخون، آنتی‌اسید و مکمل آهن، عفونت یا کمبود آنزیم‌های موردنیاز برای هضم غذا آزمایش‌هایی را درخواست می‌کند.
پزشک ممکن است برای بررسی علائم انسداد یا التهاب روده از روش کولونوسکوپی استفاده کند. همچنین درصورتی‌که علائمی مانند سوزش سردل یا سوءهاضمه وجود داشته باشد آندوسکوپی انجام می‌شود. سایر روش‌های تشخیص سندرم روده تحریک‌پذیر عبارت‌اند از:
- آزمایش خون جهت بررسی کم‌خونی یا مشکلات تیروئیدی
- تست عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت به گلوتن
- آزمایش مدفوع جهت بررسی خون در مدفوع یا عفونت
- بررسی مشکلات ماهیچه‌ای بافت روده
برای مشاهده لیست بهترین متخصص گوارش و کبد کلیک کنید:
ارتباط تلفنی با متخصص گوارش ارتباط آنلاین با متخصص گوارشدرمان سندروم روده تحریک پذیر
برای درمان سندرم روده تحریک‌پذیر اغلب از چندین روش استفاده می‌شود.
درمان دارویی
- شل‌کننده‌های عضلات صاف روده
- داروهای ضداسهال
- داروهای ضدیبوست
- آنتی‌بیوتیک
- داروهای ضدافسردگی
روان‌درمانی
بین سیستم عصبی و دستگاه گوارش ارتباطی قوی وجود دارد. استرس نقش مهمی در تکرار و شدت علائم روده تحریک‌پذیر دارد. اغلب فرد مبتلا به روده تحریک‌پذیر پس از مواجهه با یک اتفاق یا رویداد استرس‌زا دچار تشدید علائم بیماری می‌شود. همچنین افرادی که سابقه‌ی افسردگی دارند، در صورت برگشت علائم افسردگی، علائم سندرم روده تحریک‌پذیذ نیز در آنان شدت پیدا می‌کند.
بنابراین درصورتی‌که استرس عاطفی یا فشار روانی دلیل شروع و تشدید علائم روده تحریک‌پذیر باشد مداخلات روان‌شناختی ضروری است. روان‌شناختی رفتاری (CBT) یکی از روش‌های مؤثر درمان علائم IBS است.[۱]
روان‌درمانی و مهار استرس و افسردگی به درمان سندرم روده تحریک‌پذیر کمک می‌کند.
رژیم غذایی مناسب برای فرد مبتلا
مدیریت رژیم غذایی نقش مهمی در کنترل علائم روده تحریک‌پذیر دارد. تغییر یا حذف برخی مواد غذایی مانند لبنیات، غذاهای سرخ‌شده، کربوهیدرات غیرقابل‌هضم در کاهش علائم بیماری بسیار مؤثر است. در برخی افراد ممکن است مصرف ادویه‌جات و گیاهانی مانند زنجبیل، نعنا فلفلی و بابونه به کاهش علائم کمک کند.
دکترساینا به‌زودی مقاله‌ای درباره‌ی رژیم غذایی مناسب سندرم روده تحریک‌پذیر منتشر می‌کند.
پیشگیری از سندروم روده تحریک پذیر
بیماری روده تحریک‌پذیر قابل‌پیشگیری نیست؛ اما می‌توان با برخی اقدامات از شدت و دفعات بروز علائم بیماری جلوگیری کرد. همان‌طورکه قبلاً اشاره کردیم تغییر سبک زندگی و پیروی از رژیم غذایی مناسب در پیشگیری و مدیریت علائم بسیار مؤثر است.
بهتر است فهرستی از غذاهایی که پس از خوردن آن‌ها علائم‌تان شروع یا تشدید می‌شود تهیه کنید. بااین کار می‌توانید این فهرست را به متخصص نشان دهید؛ همچنین از مصرف غذاهایی که باعث بروز علائم می‌شود خودداری کنید.
مدیریت استرس و اضطراب به کاهش و پیشگیری از علائم سندرم روده تحریک‌پذیر کمک می‌کند. در صورت نیاز حتماً با روان‌شناس مشورت کنید.
کلام آخر دکترساینا
برای درمان سندروم روده تحریک پذیر به رژیم غذایی خود دقت کنید و از مصرف موادی که باعث تحریک علائممی‌شوند اجتناب کنید. یادتان باشد که فشارهای روانی علائم این بیماری را تشدید می‌کنند. با مداخلات روان‌شناسی و به‌خصوص استفاده از تکنیک روان‌درمانی شناختی می‌توانید علائم سندروم روده تحریک پذیر را کنترل کنید.
سؤالات متداول
خوشبختانه سندرم روده تحریک‌پذیر خطرناک نیست و در برخی افراد با علائم بسیار خفیف بروز پیدا می‌کند و معمولاً نیاز به درمان خاصی ندارد. درصورتی‌که علائم شدید باشد کیفیت زندگی فرد را کاهش می‌دهد؛ اما تهدیدکننده‌ی زندگی نیست.
برای درمان سندرم روده تحریک‌پذیر بهتر است به متخصص گوارش مراجعه کنید. همچنین می‌توانید برای دریافت روان‌درمانی شناختی از روان‌شناس کمک بگیرید.
همراهان مجله سلامت دکتر ساینا، شما عزیزان نیز می‌توانید سؤالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید. متخصصان ما در تلاش هستند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ دهند.
[۱] Kinsinger S. W. (2017). Cognitive-behavioral therapy for patients with irritable bowel syndrome: current insights. Psychology research and behavior management, 10, 231–۲۳۷. https://doi.org/10.2147/PRBM.S120817