کیست تخمدان معضلی برای خانم‌ها: علت، انواع و علائم

کیست تخمدان(ovarian cysts) یکی از مشکلات شایع خانم‌‌هاست. اگر فولیکول حاوی تخمک از بین نرود یا بافت تخمدان دچار رشد غیرطبیعی شود، کیسه‌های کوچکی ایجاد می‌شود که کیست تخمدانی نام دارند و عموماً خطرناک نیستند، مگر این که بزرگ یا عفونی شوند.

دکتر ساینا در این مقاله به بررسی علت، انواع و علائم کیست تخمدان می‌پردازد. برای مطالعه بخش موردنظر خود می‌توانید بر تیتر آن در فهرست کلیک کنید. اگر در موبایل می‌خوانید، تیتر را لمس کنید.

کیست تخمدان چیست؟

تخمدان‌ها بخشی از سیستم تولیدمثل زنان هستند. آن‌ها پایین شکم و در دو طرف رحم قرار دارند. زنان دارای دو تخمدان هستند که تخمک و همچنین هورمون‌های استروژن و پروژسترون را تولید می‌کنند.

گاهی کیسه‌ کوچک محتوی مایعی به نام کیست تخمدان روی یکی از تخمدان‌ها ایجاد می‌شود. بسیاری از خانم‌ها در طول زندگی خود حداقل یک بار به کیست تخمدانی مبتلا می‌شوند. در بیشتر موارد، انواع کیست‌ تخمدان بدون درد هستند و علائمی ندارند.

تخمدان‌ها یک جفت غده تولیدمثل در زنان هستند که در لگن واقع شده‌اند و هرکدام در یک طرف رحم قرار دارند. هر تخمدان تقریباً به اندازه و شکل یک گردو است. تخمدان‌ها (تخمک‌ها) و هورمون‌های زنانه استروژن و پروژسترون را تولید می‌کنند.

تخمدان‌ها منبع اصلی هورمون‌های زنانه هستند که کنترل رشد ویژگی‌های بدنی زنانه مانند سینه‌ها، شکل بدن و موهای بدن را بر عهده دارند. آن‌ها همچنین چرخه قاعدگی و بارداری را تنظیم می‌کنند.

بیشتر انواع کیست تخمدان فاقد علائم بوده و پس از چند ماه خود به خود از بین می‌روند. اگرچه برخی از انواع کیست تخمدان (مخصوصا در صورت ترکیدن) می‌توانند منجر به علائم و عوارض جدی شوند.

انواع کیست تخمدان

در ادامه با شایع‌ترین انواع کیست تخمدان آشنا خواهید شد:

کیست‌های فولیکولی

رایج‌ترین نوع کیست تخمدانی «کیست فولیکولی» است که از رشد یک فولیکول به وجود می‌آید. فولیکول کیسه طبیعی پر از مایعی است که حاوی یک تخمک است. کیست‌های فولیکولی وقتی تشکیل می‌شوند که در چرخه قاعدگی فولیکول بیش از حد معمول رشد کند، بزرگ‌تر از اندازه طبیعی شود و برای آزاد شدن تخمک باز نشود.

کیست‌های فولیکولی معمولاً طی چند روز تا چند ماه به‌خودی‌خود برطرف می‌شوند. کیست‌های فولیکولار می‌توانند حاوی خون باشند (کیست‌های هموراژیک) که از نشت خون به کیسه تخمک ایجاد شده است.

کیست‌های جسم زرد

 «کیست جسم زرد» مربوط به چرخه قاعدگی است. جسم زرد منطقه‌ای از جنس بافت درون تخمدان است که پس از آزاد شدن تخمک از فولیکول ایجاد می‌شود. اگر حاملگی رخ ندهد، جسم زرد معمولاً تخریب می‌شود و از بین می‌رود. با وجود این ممکن است از مایع یا خون پر شود و به صورت کیست در تخمدان باقی بماند. معمولاً این کیست تخمدان فقط در یک تخمدان دیده می‌شود، هیچ علامتی ندارد و خودبه‌خود از بین می‌رود.

کیست‌های شکلاتی

اندومتریوز شرایطی است که در آن سلول‌هایی که باید به‌طور طبیعی به عنوان پوشش رحم (زهدان) در داخل آن رشد کنند در عوض خارج از رحم در مکان‌های دیگر رشد می‌کنند. این حالت به‌طور معمول در تخمدان رخ می‌دهد. هنگامی که اندومتریوز تخمدان را درگیر می‌کند، ممکن است با گذشت زمان بافت اندومتر به‌وجودآمده رشد و خونریزی کند و کیستی پر از خون با محتویات قرمز یا قهوه‌ای‌رنگی به نام آندومتریوما تشکیل شود که به آن «کیست شکلاتی» هم می‌گویند.

سندروم تخمدان پلی‌کیستیک

وضعیتی که به عنوان سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یا تنبلی تخمدان شناخته می‌شود با به وجود آمدن چندین کیست کوچک در داخل هردو تخمدان مشخص می‌شود. این سندرم با بروز برخی از مشکلات هورمونی مرتبط است و شایع‌ترین علت ناباروری در زنان است.

کیست مویی یا درموئید (تراتوم کیستی خوش‌خیم)

 تومورهای خوش‌خیم و بدخیم تخمدان هم می‌توانند کیستیک باشند. گاهی بافت‌های تخمدان به‌طور غیرطبیعی رشد می‌کنند و به سایر بافت‌های بدن مانند مو یا دندان تبدیل می‌شوند. کیست‌های دارای این بافت‌های غیرطبیعی در واقع تومو‌رهایی به نام تراتوم کیستیک خوش‌خیم هستند.

آبسه‌های لوله‌ای-تخمدانی

عفونت‌های اندام‌های لگنی می‌تواند تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ را هم درگیر کند. در موارد شدید ممکن است فضاهای دارای کیست‌های پر از چرک در سطح، داخل یا اطراف تخمدان یا لوله‌ها وجود داشته باشد. این موارد به عنوان آبسه‌های لوله‌ای-تخمدانی شناخته می‌شوند.

علت کیست تخمدان

مشکلات هورمونی

 کیست‌های عملکردی معمولاً خودبه‌خود و بدون درمان از بین می‌روند. دلیل به وجود آمدن آن‌ها ممکن است مشکلات هورمونی یا مصرف داروهایی باشند که برای تخمک‌گذاری استفاده می‌شوند.

 آندومتریوز

تخمدان زنان مبتلا به اندومتریوز می‌تواند نوعی کیست تخمدان به نام آندومتریوما ایجاد کنند. ممکن است بافت آندومتریوز به تخمدان متصل شود و رشد کند. این نوع از کیست تخمدان می‌تواند باعث ایجاد درد در هنگام رابطه جنسی و دوران قاعدگی شود.

بارداری

به‌طور معمول یک کیست تخمدان در اوایل بارداری ایجاد می‌شود که تا زمان تشکیل جفت از حاملگی محافظت کند. گاهی این کیست تا اواخر بارداری روی تخمدان می‌ماند و ممکن است نیاز به برداشتن آن باشد.

 عفونت های شدید لگن

عفونت‌ها می‌توانند به تخمدان‌ها و لوله‌های رحمی سرایت کنند و باعث تشکیل انواع کیست تخمدان شوند.

فولیکول تخمدان چیست؟

فولیکول‌های تخمدان کیسه‌های کوچک پر از مایعی هستند که در داخل تخمدان‌های زنان یافت می‌شوند. آن‌ها هورمون‌هایی را ترشح می‌کنند که بر مراحل چرخه قاعدگی تأثیر می‌گذارند و زنان بلوغ را با حدود ۳۰۰۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰۰ عدد از این فولیکول شروع می‌کنند. هر کدام از فولیکول‌ها می‌توانند برای لقاح و بارداری تخمک آزاد کنند. فولیکول‌ها و اندازه و وضعیت آن‌ها بخشی حیاتی در ارزیابی و درمان باروری است.

ارزیابی فولیکول‌ها شامل سونوگرافی لگن برای بررسی رحم و تخمدان‌ها و همچنین آزمایش خون هورمون آنتی‌مولرین است. در سونوگرافی لگن اندازه و تعداد فولیکول‌های موجود در تخمدان را ارزیابی می‌کنند که به آن شمارش فولیکول‌های آنترال گفته می‌شود. نتایج این بررسی و آزمایش خون شما به متخصص این امکان را می‌دهد که شانس باروری و درنتیجه توانایی بارداری فرد را ارزیابی کند.

علائم کیست تخمدان چیست؟

بیشتر انواع کیست‌ تخمدان هرگز مشکلی ایجاد نمی‌کنند درنتیجه مورد توجه و درمان هم واقع نمی‌شوند و فرد اصلاً متوجه نمی‌شود که کیست تخمدان دارد. با این وجود رایج‌ترین علائم کیست تخمدان درد در شکم یا لگن است. این درد می‌تواند به دلیل موارد زیر به وجود بیاید:

• پارگی کیست
• رشد سریع و کشیده شدن آن
• خونریزی در کیست
• پیچ‌خوردن کیست در اطراف منبع خونی آن (معروف به پیچش)

اگر کیست تخمدان رشد کند و بزرگ شود، ممکن است در نتیجه فشار یا بهم‌ریختگی ساختارهای آناتومیک مجاور آن علائم دیگری هم ایجاد شود. علائم کیست تخمدان در چنین شرایطی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• بزرگی شکم یا احساس سنگینی و نفخ
• درد کمر
• سوء‌هاضمه
• احساس سنگینی حتی بعد از خوردن کمی غذا (سیری زودرس)
• احساس نیاز فوری به دفع ادرار
• مشکل در تخلیه کامل مثانه
• احساس نیاز فوری به دفع اجابت مزاج
• اجابت مزاج دشوار
• درد هنگام مقاربت جنسی (سکس دردناک)

علائم کیست تخمدان در دختران

کیست‌های کوچک تخمدانی که به‌خودی‌خود از بین می‌روند معمولاً علائمی ندارند. اگر کیست تخمدان بزرگتر یا حادتر شود ممکن است علائم زیر را ایجاد کند:

• درد شدید در ناحیه لگن (پایین شکم) در دوره تخمک‌گذاری چرخه قاعدگی
• قاعدگی نامنظم
• درد لگنی که برطرف نمی‌شود
• نفخ، تورم یا احساس پری در قسمت تحتانی شکم
• احساس نیاز مداوم به ادرار کردن (تکرر ادرار) از دیگر علائم کیست تخمدان در دختران است. درحقیقت اگر کیست تخمدان به قدری بزرگ باشد که به سایر اندام‌های داخلی و مثانه فشار وارد کند این اتفاق می‌افتد.

اگر دختری دچار پیچ‌خوردگی تخمدان شود، علائم آن بسیار سریع‌تر و شدیدتر خواهد بود. ممکن است علائم کیست تخمدان درصورت پیچ‌خوردگی شامل این موارد باشد:

• درد شدید لگن
• تهوع و استفراغ
• از دست دادن هوشیاری (غش کردن)

عوارض کیست تخمدان

بیشتر کیست‌های تخمدان خوش‌خیم هستند و به‌طور طبیعی و بدون درمان از بین می‌روند. کیست‌های خوش‌خیم اغلب علامتی ندارند و اگر داشته باشند هم علائم اندکی ایجاد می‌کنند. اما در موارد نادر، ممکن است پزشک زنان در معاینه دوره‌ای متوجه وجود یک توده کیستیک سرطانی در تخمدان شود.

پیچ خوردگی تخمدان

پیچ‌خوردگی تخمدان یکی دیگر از عوارض کیست تخمدان است که به ندرت اتفاق می‌افتد. این مشکل زمانی اتفاق می‎‌افتد که یک کیست بزرگ باعث پیچ‌خوردن تخمدان یا جابجایی آن از جایگاه اصلی‌اش می‌شود.

در این حالت خون‌رسانی به تخمدان قطع می‌شود و در صورت عدم درمان می‌تواند باعث آسیب یا مرگ بافت تخمدان شود. هرچند پیچش تخمدان غیرمعمول است، تقریباً ۳ درصد از جراحی‌های اورژانسی بیماری‌های زنان را تشکیل می‌دهد.

پارگی کیست تخمدان

کیست‌های پاره شده، که جزء موارد نادر هستند، هم می‌توانند باعث درد شدید و خونریزی داخلی شوند. این عارضه خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد و اگر درمان نشود زندگی فرد را به خطر می‌اندازد.

کیست تخمدان و کمردرد

همان‌طور که گفتیم کیست‌ تخمدان کیسه‌‍‌ای پر از مایع است که می‌تواند در تخمدان‌ها یا اطراف آن‌ها ایجاد شود. در واقع کیست‌های تخمدان بسیار شایع هستند و اغلب به‌طور طبیعی در زمان تخمک‌گذاری تشکیل می‌شوند. بیشتر کیست‌های ساده تخمدان بدون هیچ درمان خاصی از بین می‌روند.

هرچند بسیاری از انواع کیست‌ تخمدان علائمی ایجاد نمی‌کنند، اما کیست‌های بزرگ‌تر می‌توانند موجب بروز علائمی مانند درد شکم شوند. در بعضی موارد ممکن است درد در ناحیه کمر هم ایجاد شود.

وقتی کیست‌ها بزرگ‌تر می‌شوند احتمال این که کمردرد ایجاد کنند بیشتر می‌شود. هنگامی که کیست رشد می‌کند، به اندام‌ها و بافت‌های شکمی فشار می‌آورد و باعث ایجاد درد یا ناراحتی در کمر یا پشت می‌شود.

وجود کیست‌های بزرگ نامعمول است. اکثر کیست‌های تخمدان بعد از چند دوره قاعدگی از بین می‌روند و قطر آن‌ها فقط در حدود ۱ تا ۳ سانتی‌متر است. در موارد بسیار نادر، ممکن است قطر کیست به ۱۵ تا ۳۰ سانتی‌متر هم برسد.

روش‌های تشخیص

متخصص زنان می‌تواند طی یک معاینه معمولی لگن کیست تخمدان را تشخیص دهد. ممکن است پزشک متوجه تورم یکی از تخمدان‌ها شود و برای تأیید وجود کیست تخمدان دستور انجام سونوگرافی دهد.

تست سونوگرافی (اولتراسونوگرافی) نوعی آزمایش تصویربرداری است که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصویری از اندام‌های داخلی شما استفاده می‌کند. تست‌های سونوگرافی به تعیین اندازه، محل، شکل و ترکیب (جامد یا محتوی مایع) کیست کمک می‌کنند.

ابزارهای تصویربرداری‌ای که برای تشخیص کیست تخمدان استفاده می‌شوند عبارتند از:

• سی‌تی‌اسکن: یک دستگاه تصویربرداری از بدن است که برای ایجاد تصاویر مقطعی از اندام‌های داخلی استفاده می‌شود.
• ام‌آر‌آی: نوعی تصویربرداری است که از میدان‌های مغناطیسی برای تولید تصاویر عمیق از اندام‌های داخلی استفاده می‌کند.
• دستگاه سونوگرافی: یک دستگاه تصویربرداری است که برای ارزیابی تصویری تخمدان استفاده می‌شود.

اندازه کیست تخمدان

اندازه کیست تخمدان هم بسته به نوع کیست می‌تواند متفاوت باشد.

اندازه کیست یکی از چند عاملی است که تعیین می‌کند آیا نیاز به برداشتن کیست تخمدان هست یا نه. به‌طور کلی، برای کیست‌های تخمدان جراحی توصیه نمی‌شود مگر این که اندازه آن‌ها بزرگتر از ۵۰ تا ۶۰ میلی‌متر باشد.

با این حال این دستورالعمل می‌تواند بسته به شرایط  متفاوت باشد. به عنوان مثال، ممکن است یک کیست تخمدانی ساده تا اندازه ۱۰ سانتی‌متر نیاز به جراحی نداشته باشد. ولی لازم باشد کیست‌های تخمدان و سرطانی کوچک‌تر خارج شوند.

کیست تخمدان و ورزش

ورزش یک روش مهم برای ارتقاء سلامتی و حفظ وزن مطلوب بدن است، بنابراین همه زنان باید به داشتن یک سبک زندگی فعال از نظر جسمی تشویق شوند. اگر کیست‌های تخمدان کوچک و بدون درد دارید، می‌توانید با ورزش منظم به بهبودی کیست تخمدان کمک کنید.

 ورزش اساس درمان در مدیریت سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است و یک تحقیق مختصر، که در ماه ژوئن سال ۲۰۰۸ «مجله علوم ورزش و فیزیوتراپی» منتشر شده، نشان داده است که فعالیت بدنی اندازه کیست را در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک کاهش می‌دهد. با این حال، اگر کیست‌های دردناک‌ دارید و ورزش باعث افزایش ناراحتی شما می‌شود ممکن است لازم باشد انجام آن محدود شود.

هرچند شاید نگران باشید که انجام ورزش سنگین موجب پارگی کیست تخمدان یا پیچ‌خوردگی تخمدان شود، طبق تحقیقی درباره مدیریت توده‌های آدنکس یا کیست‌های تخمدانی، که در آوریل سال ۲۰۱۶ در نشریه «پزشک خانواده آمریکایی» منتشر شده است، محدودیت ورزش از اقدامات لازم برای مدیریت کیست تخمدان نیست.

اما طبق مقاله‌ای که در فوریه سال ۲۰۰۳ در نشریه «تولیدمثل انسان» منتشر شد، گزارش‌های موردی از پیچ‌خوردگی تخمدان ایجادشده بر اثر ورزش وجود دارد. درنتیجه انجام یا ترک ورزش باید بر اساس علائم کیست تخمدان و توصیه‌های پزشکتان باشد.

کیست تخمدان در بارداری

در بیشتر موارد، انواع کیست‌‌های تخمدان به صورت اتفاقی در زمان غربالگری سونوگرافی معمول بارداری مشخص می‌شوند. اکثر این کیست‌ها که در دوران بارداری تشخیص داده می‌شوند خوش‌خیم هستند و نیاز به مداخله جراحی ندارند.

 با این حال اگر شک بدخیم بودن کیست تخمدان وجود داشته باشد یا یک عارضه حاد مانند پارگی یا پیچش (پیچ‌خوردگی کیست و ایجاد اختلال در جریان خون رسانی) ایجاد شود یا اگر احتمال داشته باشد اندازه کیست تخمدان مشکلی برای بارداری به وجود بیاورد، ممکن است انجام جراحی توصیه شود.

کیست تخمدان در دوران یائسگی

بعضی از کیست‌های تخمدان به چرخه قاعدگی مرتبط هستند و قبل از این که فرد وارد دوره یائسگی (زمانی که در آن زنان ۱۲ ماه متوالی قاعدگی نداشته‌اند) شود رخ می‌دهند. با این حال باز هم ممکن است زنان یائسه به انواع دیگری از کیست تخمدان مبتلا شوند.

کیست تخمدان در زنانی که تخمک‌گذاری می‌کنند کاملاً شایع است. اما بعد از یائسگی زنان کمتر دچار کیست می‌شوند. ابتلا به کیست تخمدان بعد از یائسگی خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد.

حدود ۸ درصد از زنانی که در دوران پیش از یائسگی هستند، کیستی بزرگی دارند که نیازمند درمان است.

درمان کیست تخمدان

انتخاب روش درمان کیست تخمدان بستگی به سن شما، اندازه‌ی کیست و علائم شما دارد. پزشک احتمالاً یکی از روش‌های زیر را توصیه می‌کند:

• مشاهده و انتظار: در بسیاری از موارد نیازی نیست درمان خاصی انجام دهید؛ بلکه باید منتظر بمانید و تا ببینید آ‌یا پس از چند ماه کیست خودبه‌خود از بین می‌رود یا خیر. اگر علائمی نداشته باشید و کیست کوچک و ساده باشد، معمولاً پزشک این روش را توصیه می‌کند. احتمالاً پزشک از شما می‌خواهد طی بازه‌ی مشخصی برای انجام سونوگرافی اقدام کنید.
• درمان دارویی: ممکن است پزشک برای پیشگیری از ظهور مجدد کیست‌ها، داروهای هورمونی مانند قرص‌های پیشگیری از بارداری را تجویز کند؛ البته این داروها تأثیری بر کیست‌های موجود ندارند و فقط از بروز مجدد آن‌ها جلوگیری می‌کنند.
• جراحی: اگر کیست بزرگ باشد، روبه‌رشد باشد، پس از دو سه دوره قاعدگی از بین نرود و یا منجربه درد شود، آن را با جراحی خارج می‌کنند.

برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله زیر را مطالعه کنید.

کلام آخر دکترساینا

در این مقاله سعی شد اطلاعات لازم درباره انواع کیست تخمدان، علائم و عوارضی که ایجاد می‌کند در اختیار شما قرار گیرد. معمولاً کیست‌های تخمدان خطرناکی نیستند، مگر در مواقعی که علائم شدیدی داشته باشد و عوارض جدی ایجاد کنند. حتی در دوره بارداری هم امکان ایجاد کیست تخمدانی وجود دارد که اگر خطرناک باشد لازم است جراحی شود.

یادتان باشد که با پیروی از سبک زندگی و تغذیه سالم و انجام ورزش منظم می‌توانید مانع بروز کیست تخمدان و عوارض ناشی از آن شوید. همچنین مهم‌ترین توصیه دکتر ساینا به شما خانم‌های عزیز این است که برای اطمینان از سلامت خود به‌طور منظم به دکتر زنان مراجعه کنید تا مورد معاینه پزشکی قرار بگیرید و از علائمی که نشانگر بیماری‌های نهان است آگاه شوید.

برای صحبت با پزشک نیاز به مراجعه حضوری نیست! در سامانه‌ی دکتر ساینا می‌توانید در هر زمان و هر کجا از بیش از ۲۵۰۰ پزشک و روان‌شناس متخصص مشاوره فوری متنی، صوتی یا ویدیویی دریافت کنید.

سوالات متداول

جدول خلاصه‌ی مشخصات بیماری