دیازپام (Diazepam) که در ابتدا با نام والیوم به بازار عرضه شد، دارویی شناخته‌شده از خانواده بنزودیازپین‌ها است که به عنوان یک ضد‌اضطراب و آرام‌بخش عمل می‌کند. علاوه‌بر‌این، این دارو معمولا برای درمان طیف وسیعی از مشکلات از‌جمله تشنج، سندرم ترک الکل، اسپاسم عضلانی، بی‌خوابی و موارد دیگر نیز کاربرد دارد. دیازپام بیشتر به دو شکل قرص خوراکی و آمپول مورد استفاده قرار می‌گیرد و تنها با نسخه پزشک قابل خریداری است. در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا، قصد داریم تا داروی دیازپام را از جهات مختلفی بررسی کنیم.
فهرست آنچه می‌خوانید:
- دیازپام در یک نگاه
- دیازپام چطور عمل می‌کند؟
- کاربرد قرص دیازپام
- آیا دیازپام ایجاد وابستگی می‌کند؟
- پیش از مصرف، پزشک را در جریان چه نکاتی بگذاریم؟
- نحوه مصرف قرص دیازپام
- عوارض جانبی دیازپام
- علائم و عوارض ناشی از اوردوز
- هشدارهای دیازپام
- آیا می‌توان قرص دیازپام را با داروی دیگری جایگزین کرد؟
- نحوه نگهداری دیازپام
- نکاتی درباره خرید دیازپام
- هنگام مصرف دیازپام چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
- کلام آخر دکترساینا
- سوالات متداول
دیازپام در یک نگاه
جدول اطلاعات دارویی دیارپام
| نام علمی | دیازپام (Diazepam) |
| نام‌های تجاری | والیوم، زپادیک |
| شرکت سازنده | شرکت داروسازی سبحان دارو، شرکت داروسازی کیمیدارو، شرکت داروسازی خوارزمی، شرکت داروسازی عبیدی |
| اشکال | قرص خوراکی، آمپول |
| کاربرد | درمان اختلالات اضطرابی، آرام‌بخشی، درمان اسپاسم‌های عضلانی، کاهش علائم ترک الکل |
| نحوه مصرف | طبق دستور پزشک، همراه یا بدون غذا با یک لیوان آب مصرف شود. |
| حداکثر دوز مجاز | برای بزرگسالان و کودکان: از سوی پزشک تعیین می‌شود. |
| عوارض جانبی | احساس گیجی و خواب‌آلودگی، مشکل در هماهنگی یا کنترل حرکات، لرزش دست‌ها |
| موارد منع مصرف | سابقه حساسیت دارویی به دیازپام یا سایر بنزودیازپین‌ها،سابقه سوء مصرف مواد مخدر یا الکل، ابتلا به بیماری‌های ریوی یا مشکلات تنفسی شدید |
| هشدارهای مهم |
مصرف دیازپام با خطر سوء مصرف و اعتیاد همراه است و می‌تواند منجر به مصرف بیش‌از‌حد و مرگ شود. برخی افراد در هنگام مصرف دیازپام ممکن است افکار خودکشی داشته باشند. |
| بارداری و شیردهی |
بارداری: تنها با دستور پزشک مجاز است. شیردهی: مجاز نیست. |
| وضعیت نسخه | نیاز به نسخه دارد. |
دیازپام چطور عمل می‌کند؟
دیازپام، متعلق به دسته‌ای از داروها به نام بنزودیازپین‌ها است که با افزایش فعالیت برخی انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز عمل می‌کنند. این دارو، سطح برخی مواد شیمیایی آرام‌بخش را در مغز به نام GABA (اسید گاما آمینوبوتیریک) افزایش داده و فعالیت الکتریکی مغز را نیز کاهش می‌دهد. به‌طور‌کلی می‌توان گفت این دارو حرکت اطلاعات از مغز به اعصاب را کند می‌کند و از این طریق اثر آرامش‌بخشی را در بدن به‌همراه دارد.
کاربرد قرص دیازپام
دیازپام به عنوان یک داروی مسکن و خواب‌آور شناخته می‌شود که در شرایط زیر کاربرد دارد:
- درمان اختلالات اضطرابی
- درمان اختلال هراس و حملات پانیک
- درمان تشنج
- درمان کوتاه‌مدت بی‌خوابی
- بهبود و کاهش علائم ترک الکل و مواد افیونی
- شل‌کنندگی عضلات و درمان اسپاسم‌های عضلانی
- آرام‌بخشی پیش از انجام اقدامات، درمان‌ها و جراحی‌های پزشکی یا دندان‌پزشکی
- آرام‌بخشی و بهبود حالت‌های بی‌قراری
- درمان علائم عصبی مرتبط با سرگیجه
- درمان کمکی برای فلج عضلانی اسپاستیک ناشی از شرایط مغزی یا نخاعی (مانند سکته مغزی، ام اس یا آسیب نخاعی)
- درمان عوارض ناشی از مصرف بیش‌از‌حد مواد محرک (مانند کوکائین یا متامفتامین)
کاربرد آمپول دیازپام
داروی دیازپام اغلب به دو صورت قرص و آمپول به‌کار می‌رود. آمپول دیازپام بیشتر در بیمارستان‌ها به‌عنوان یک داروی آرام‌بخش و خواب‌آور قوی برای کاهش درد کاربرد دارد و معمولا پیش از انجام برخی اقدامات و درمان‌های پزشکی سخت و دردناک مانند آندوسکوپی به بیمار تزریق می‌شود. اثربخشی دیازپام هنگامی‌که به‌صورت وریدی تزریق می‌شود، پس از یک تا پنج دقیقه بعد از تزریق شروع می‌شود و تا یک ساعت نیز ادامه می‌یابد.
آیا دیازپام ایجاد وابستگی می‌کند؟
بله، داروی دیازپام پتانسیل ایجاد وابستگی دارد. جذب سریع این دارو به این معنی است که می‌تواند به‌سرعت وارد بافت مغز شده و منجر به اعتیاد و در نتیجه سوءمصرف شود. این موضوع به‌ویژه در برخی از گروه‌های در معرض خطر وابستگی، مانند افراد با سابقه سوءمصرف مواد یا مبتلا به اختلالات شخصیتی شدید‌تر و جدی‌تر است.
پیش از مصرف، پزشک را در جریان چه نکاتی بگذاریم؟
برای پیشگیری از برخی مشکلات، بهتر است پیش از مصرف هر دارویی، از جمله دیازپام، نکاتی را با پزشک خود در میان بگذارید. برخی از این نکات عبارت است از:
- حساسیت آلرژیک به دیازپام، سایر داروهای حاوی بنزودیازپین‌ها (مانند لورازپام، اگزازپام، تمازپام و کلونوپین) و همچنین غذاها یا مواد نگهدارنده
- تاریخچه کامل پزشکی به‌ویژه در موارد ابتلا به یک بیماری عضلانی خاص، مشکلات ریوی و تنفسی، پارکینسون، اختلالات روانی و خلقی (مانند افسردگی، افکار خودکشی و روان‌پریشی)، آپنه خواب (توقف تنفس در طول خواب)، تشنج و نارسایی‌های کبدی و کلیوی
- سابقه شخصی یا خانوادگی سوءمصرف مواد (مانند مصرف بیش‌از‌حد یا اعتیاد به مواد مخدر و الکل)
- تمامی داروهای مصرفی شامل داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها و حتی محصولات گیاهی
نحوه مصرف قرص دیازپام
- دارو را دقیقا طبق دستور پزشک مصرف کرده و پیش از مصرف، تمام دستورالعمل‌های موجود بر روی دارو یا بروشور آن را به دقت مطالعه کنید.
- هرگز دیازپام را در مقادیر بیشتر یا کمتر از مقدار تجویزشده از سوی پزشک مصرف نکنید.
- هرگز این دارو را با فرد دیگری، به‌ویژه فردی که سابقه مصرف مواد مخدر و اعتیاد دارد به اشتراک نگذارید. سوءمصرف این دارو می‌تواند باعث اعتیاد یا مرگ شود.
- قرص دیازپام را له نکنید و نجوید و آن را به‌طور کامل همراه با یک لیوان آب قورت دهید.
- قرص دیازپام را می‌توانید همراه یا بدون غذا مصرف کنید.
- دیازپام فقط باید برای مدت‌زمان کوتاهی مصرف شود. بنابراین این دارو را بدون دستور پزشک بیش از چهار هفته مصرف نکنید.
دوز مصرف
دوز، شکل دارویی و تعداد دفعات مصرف دیازپام به عواملی چون سن، شرایط بیمار، روند درمان، نحوه واکنش فرد به اولین دوز، شرایط پزشکی او و از همه مهم‌تر به تشخیص پزشک بستگی دارد. مصرف و دوز مصرفی داروی دیازپام که در دوزهای ۲، ۵ و ۱۰ میلی‌گرم موجود است نیز حتما باید از سوی پزشک تعیین و تایید شود.
طول دوره مصرف
طول مدت زمانی که باید این دارو مصرف شود، به تشخیص پزشک و همچنین دلیل مصرف آن بستگی دارد؛ اما به‌طور‌کلی، مصرف این دارو تنها برای یک دوره زمانی کوتاه‌مدت (حدود دو الی چهار هفته) توصیه می‌شود. مگر اینکه پزشک تشخیص دهد مصرف طولانی‌مدت این دارو فواید بیشتری به نسبت عوارض آن دارد. اگر بیش از چهار هفته برای شما دیازپام تجویز شود، ممکن است دوز مصرفی به‌تدریج کاهش یابد تا از علائم ترک و وابستگی جلوگیری شود.
اگر یک دوز را فراموش کردیم چه کار کنیم؟
اگر داروی دیازپام را به‌طور منظم مصرف می‌کنید و مصرف یک نوبت را فراموش کردید، به‌محض یاد‌آوری، نوبت فراموش‌شده را مصرف کنید. در شرایطی‌که زمان مصرف نوبت بعدی نزدیک است، نوبت فراموش‌شده را نادیده بگیرید و دارو را طبق برنامه، در زمان همیشگی مصرف کنید. به‌هیچ‌وجه، برای جبران دوز فراموش‌شده، دو دوز از دارو را یک‌جا مصرف نکنید.
آیا قطع ناگهانی دیازپام مجاز است؟
خیر، به‌هیچ‌وجه مصرف دیازپام را بدون تایید پزشک قطع نکنید؛ چراکه قطع ناگهانی این دارو پس از مصرف طولانی‌مدت، می‌تواند با برخی عوارض ترک آزار‌دهنده همراه باشد. پزشک معمولا برای جلوگیری از قطع ناگهانی مصرف، دوز مصرفی را به‌تدریج کاهش می‌دهد.
در‌صورتی‌که پس از قطع مصرف دیازپام با علائم ترک مانند سردرد، مشکل در خواب، بی‌قراری، توهم، گیجی، افسردگی، حالت تهوع یا تشنج مواجه شدید، فورا به پزشک خود اطلاع دهید. علائم ترک ممکن است گاهی برای چندین هفته ادامه داشته باشند.
عوارض جانبی دیازپام
عوارض دیازپام به سه دسته عوارض رایج، عوارض نادر و عوارض جدی و خطرناک تقسیم می‌شود:
عوارض رایج
- احساس گیجی و خواب‌آلودگی
- مشکل در هماهنگی یا کنترل حرکات
- لرزش دست‌ها
- خستگی
- تاری دید
- سردرد
- حالت تهوع
عوارض نادر
- زرد شدن پوست و چشم‌ها
- توهمات (شنیدن یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند)
- بروز افکار خودکشی
- لکنت زبان
- علائم عفونت مانند تب، لرز یا گلودرد
- تغییرات خلقی غیرمعمول (مانند صحبت کردن بیش‌از‌حد معمول، رفتار‌های هیجانی، آشفتگی، بی‌قراری، تحریک‌پذیری یا پرخاشگری)
- ازدست‌دادن حافظه
- مشکلات تنفسی
- اختلالات جدی خواب
- واکنش‌های آلرژیک (مانند بثورات پوستی، خارش و تورم در صورت، زبان و گلو)
عوارض جدی و خطرناک
- تغییرات روانی و خلقی (مانند مشکلات حافظه، بی‌قراری، توهم، گیجی و افسردگی)
- مشکل در صحبت کردن
- مشکل در راه رفتن
- ضعف شدید عضلانی
- مشکل در ادرار کردن
- تنفس آهسته و کم‌عمق
علائم و عوارض ناشی از اوردوز
فردی که بیش‌از‌حد دیازپام مصرف کرده است، به‌طور معمول یک یا چند مورد از علائم زیر را تقریبا چهار ساعت پس از مصرف بیش‌از‌حد نشان خواهد داد:
- خواب‌آلودگی
- سردرگمی ذهنی
- فشار خون بالا
- اختلال در عملکرد حرکتی
- اختلال در تعادل و هماهنگی
- سرگیجه
- کما
هشدارهای دیازپام
- اگرچه دیازپام دارویی با کاربرد‌های بسیار است، اما ممکن است مصرف آن خطر سوءمصرف و اعتیاد داشته باشد که می‌تواند منجر به مصرف بیش‌از‌حد و مرگ شود.
- مصرف این دارو همراه با الکل یا سایر داروهایی که می‌توانند باعث خواب‌آلودگی یا مشکلات تنفسی شوند (به‌ویژه داروهای مخدر مانند کدئین و هیدروکودون) ممکن است باعث عوارض جانبی بسیار جدی از جمله مرگ شود.
- برخی افراد در هنگام مصرف دیازپام ممکن است افکار خودکشی داشته باشند. بنابراین در طول مصرف این دارو نسبت به تمام تغییرات خلقی و رفتاری خود هوشیار باشید.
- این دارو ممکن است باعث سرگیجه، خواب‌آلودگی یا تاری دید شود. به‌همین‌دلیل پس از مصرف این دارو، از انجام کار‌هایی مانند رانندگی و کار با ماشین‌آلاتی که به تمرکز و توجه زیادی نیاز دارند خودداری کنید.
تداخلات دارویی
مصرف هم‌زمان دیازپام با سایر داروها ممکن است با عوارض شدید‌تری همراه باشد؛ چراکه بسیاری از داروها می‌توانند با دیازپام تداخل دارویی داشته باشند. تداخلات دارویی ممکن است نحوه عملکرد داروها را تغییر داده یا خطر عوارض جانبی جدی را افزایش دهند. داروهایی که تداخل دارند را می‌توان به سه دسته تداخل شدید، متوسط و خفیف دسته‌بندی کرد.
الف. داروهای با تداخل شدید:
- داروهای مهار‌کننده مونوآمین اکسیداز مثل ایزوکربوکسازید و فنلزین
- برخی داروهای ضد‌اضطراب یا خواب‌آور مانند لورازپام و کلونازپام
- برخی داروهای ضد‌افسردگی مانند آمی‌تریپتیلین، فلوکستین، نفازودون و سرترالین
- داروهای خاص برای درمان تشنج مانند کاربامازپین، والپروات، فنی‌توئین و پریمیدون
ب. داروهای با تداخل متوسط:
- داروهای بیهوشی عمومی مانند لیدوکائین، پراموکسین و تتراکائین
- آنتی‌بیوتیک‌ها مانند کلاریترومایسین، اریترومایسین و ریفامپین
- فنوتیازین‌ها مانند کلرپرومازین، مزوریدازین و تیوریدازین
ج. داروهای با تداخل خفیف:
- داروهای درمان عفونت‌های قارچی مانند کتوکونازول، ایتراکونازول و کلوتریمازول
- فنوتیازین‌ها مانند کلرپرومازین، مزوریدازین، پروکلرپرازین و تیوریدازین
تداخلات غذایی
دیازپام با هیچ ماده غذایی خاصی تداخل ندارد؛ بنابراین در طول دوره مصرف این دارو می‌توانید رژیم غذایی معمول خود را داشته باشید.
مصرف همراه با الکل
مصرف این دارو ممکن است با برخی علائم از جمله سرگیجه، خواب‌آلودگی یا تاری دید همراه باشد. مصرف الکل و نوشیدنی‌های الکلی در طول دوره مصرف قرص دیازپام نیز می‌تواند این علائم را تشدید کند. بنابراین در طول مصرف این دارو، از مصرف الکل اجتناب کنید.
محدودیت سن
اگرچه دیازپام برای گروه‌های سنی مختلف حتی کودکان با تجویز پزشک قابل مصرف است، اما بااین‌حال بهتر است مصرف آن با احتیاط صورت گیرد. به یاد داشته باشید، به‌هیج‌وجه کودکان نباید بدون تجویز پزشک دیازپام مصرف کنند؛ چراکه در برخی کودکان، ممکن است دیازپام به جای آرام‌بخشی، اثر معکوس داشته باشد و باعث تغییرات ذهنی و خلقی مانند بی‌قراری و توهم شود.
افراد مسن (بالای ۶۵ سال) نیز ممکن است پس از مصرف دیازپام نسبت به عوارض جانبی این دارو، به‌ویژه خواب‌آلودگی و ازدست‌دادن تعادل و هماهنگی، حساسیت بیشتری نشان دهند.
بارداری و شیردهی
مصرف در دوره بارداری و به‌خصوص سه‌ماهه اول، می‌تواند برای جنین بسیار خطرناک باشد. بااین‌حال، در برخی موارد مصرف این دارو با تجویز پزشک بلامانع است. همچنین استفاده از دیازپام در دوران شیردهی نیز برای نوزاد مضر است و مصرف آن توصیه نمی‌شود. در صورت نیاز شدید به مصرف این دارو در دوران شیردهی، تغذیه نوزاد با شیر مادر باید متوقف شده یا جایگزین دیگری برای دیازپام تجویز شود.
آیا می‌توان قرص دیازپام را با داروی دیگری جایگزین کرد؟
اگر در طول یک دوره مصرف دیازپام، علائم بهبودی در بیمار ظاهر نشود یا مصرف آن با حساسیت‌ها و واکنش‌های آلرژیک همراه باشد، می‌توان آن را با داروهای زیر جایگزین کرد:
- آلپرازولام
- میدازولام
- تمازپام
- کلرازپیک اسید
- اگزازپام
- اس تازولام
- کلردیازپوکساید
- نیترازپام
نحوه نگهداری دیازپام
دیازپام را دور از رطوبت و نور مستقیم خورشید، در دمای زیر ۳۰ درجه سانتی‌گراد و خارج از دسترس کودکان و حیوانات خانگی نگهداری کنید.
نکاتی درباره خرید دیازپام
اگرچه دیازپام را شرکت‌های داروسازی مختلف با نام‌های تجاری متفاوت تولید می‌کنند؛ اما هیچ‌یک از آن‌ها از لحاظ اثربخشی تفاوتی با یکدیگر ندارند. همچنین به یاد داشته باشید که در صورت نیاز به خرید مجدد داروی دیازپام، حتما به دوز تجویزشده از سوی پزشک دقت کنید.
اشکال دارویی موجود
دیازپام در دو شکل دارویی قرص و محلول تزریقی در بازار ایران موجود است. البته انواع خارجی آن ممکن است به اشکال محلول خوراکی و ژل مقعدی (رکتوم) نیز تولید شوند.
دوزهای موجود
قرص خوراکی دیازپام در دوزهای ۲، ۵ و ۱۰ میلی‌گرمی در دسترس است. آمپول آن با دوز ۱۰ میلی‌گرم در ۲ میلی‌لیتر موجود است.
شرکت‌های تولیدکننده
برخی از شرکت‌های داروسازی تولیدکننده دیازپام در کشور عبارت است از:
- شرکت داروسازی سبحان دارو
- شرکت داروسازی کیمیدارو
- شرکت داروسازی خوارزمی
- شرکت داروسازی عبیدی
- شرکت داروسازی لقمان
نام‌های تجاری موجود در ایران
دیازپام در ایران با نام‌های تجاری والیوم و زپادیک نیز شناخته می‌شود.
وضعیت نسخه دیازپام
ازآنجایی‌که دیازپام جزو داروهای ضد‌اضطراب است و مصرف خودسرانه و طولانی‌مدت آن خطر وابستگی و اعتیاد و همچنین بروز عوارض آزار‌دهنده را به همراه دارد، خرید و مصرف این دارو تنها با نسخه پزشک امکان‌پذیر است.
هنگام مصرف دیازپام چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
در طول دوره مصرف داروی دیازپام، در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید:
- لرزش پاها و دست‌ها
- مشکل در تمرکز
- مشکل در صحبت کردن
- تشنج
- رفتار غیرمعمول
- کبودی و یا خونریزی‌های غیرطبیعی
- تنفس نامنظم یا مشکل در تنفس
- افزایش ضربان قلب
- بروز توهمات
- از دست دادن هوشیاری
- تغییرات شدید خلق‌و‌خو
کلام آخر دکترساینا
دیازپام یکی از داروهای رایجی است که با اثرات آرام‌بخشی که دارد، برای کنترل و بهبود اختلالات اضطرابی، کاهش علائم قطع مصرف الكل و بهبود اختلالات خواب مصرف می‌شود. این دارو با خاصیت اثربخشی قوی که دارد، تقریبا برای همه گروه‌های سنی قابل مصرف است. اگر شما هم تحت درمان با داروی دیازپام هستید، بهتر است این دارو را تحت نظر پزشک مصرف کنید و مواجهه با هرگونه عوارض جانبی را به پزشک خود اطلاع دهید. در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا، تلاش کردیم تا به معرفی داروی دیازپام پرداخته و این دارو را از جهات مختلف بررسی کنیم.
سوالات متداول
آمپول دیازپام به عنوان یک آرام‌بخش و خواب‌آور قوی برای کاهش درد، حملات تشنجی، تسکین اسپاسم‌های عضلانی و پیش درمان برخی اقدامات و درمان‌های پزشکی کاربرد دارد.
قرص دیازپام ۱۰، بالاترین دوز تجویزی این دارو است که برای کاهش علائم شدید اضطرابی، کنترل تشنج و بهبود اختلالات خواب کاربرد دارد.
قرص دیازپام ۲ میلی‌گرم نیز برای تسکین اضطراب و درمان حملات تشنجی به ویژه در کودکان و نوجوانان تجویز می‌شود.
یکی از عوارض جانبی دیازپام، احساس خواب‌آلودگی شدید برای چندین ساعت است. اثرات خواب‌آلودگی دیازپام حدود ده تا دوازده ساعت نیز گزارش شده است.
قرص دیازپام ۵ با خاصیت آرام‌بخشی که دارد، برای کاهش علائم اختلالات اضطرابی و تشنج تجویز می‌شود.
بله، آمپول دیازپام می‌تواند به عنوان یک شل‌کننده عضلات و مسکن فوری برای کمر درد نیز مورد استفاده قرار گیرد.
بله، قرص دیازپام جزو داروهای اعتیاد‌آور به شمار می‌آید که با تحت تاثیر قرار دادن مسیرهای دوپامینرژیک در مغز، منجر به وابستگی شدید و اعتیاد می‌شود. بنابراین برای جلوگیری از اعتیاد به این دارو بهتر است آن را تحت نظر پزشک، در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت و با دوز کمتر مصرف کنید.